Zarys historyczny

Nazwa miasteczka wywodzi się z tradycji uprawiania winogron na tych terenach. Winniki leżą 10 km od centrum Lwowa. Blisko, ale dzięki pofałdowanemu ukształtowaniu terenu nie zlały się z aglomeracją dużego ośrodka. Prawa miejskie otrzymały w roku 1603. W roku 1738 Marianna Tarłowa (z Potockich) ufundowała tam kościół, który miał stanowić dom dla cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, stanowiącego kopię słynnego wizerunku, tu nazywanego obrazem „Matki Boskiej Winnickiej”. Rozpoczęto budowę. Niedługo później miejscowość została zakupiona przez biskupa Samuela Głowińskiego. W roku 1756 Winniki weszły w zasoby lwowskiego kolegium ojców pijarów, którzy później mieli opiekować się miejscową parafią. Dziesięć lat później budowa kościoła została zakończona. Powstała parafia erygowana przez arcybiskupa lwowskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego.

W roku 1784 Polska była już po pierwszym rozbiorze, a Winniki znalazły się pod zaborem austriackim. Wówczas też władze skasowały kolegium pijarów, więc automatycznie parafię przejęła diecezja, a zaplecze zakonne przepadło na rzecz skarbu państwa. Pozostał jedynie kościół, którym opiekowali się regularni księża. W zamku powstała manufaktura tytoniu, która została rozbudowana do fabryki i w tej formie działa do dziś. Ale wówczas nie wiązało się to z całkowitą dewastacją wszystkiego, jak to mogło mieć miejsce np. w dobie późniejszej dominacji ZSRR. Pracownicy zakładu sfinansowali sporą część wyposażenia kościoła. Fakt iż budynek był gotowy już w 1766 roku nie oznaczał możliwości korzystania zeń. Prace wykończeniowe trwały do końca wieku.

W czasach II Rzeczypospolitej Winniki należały do powiatu i województwa lwowskiego. Pod względem obywateli miasto liczyło 3300 Polaków, 2150 Ukraińców, 350 Żydów oraz 200 Niemców.

Po zakończeniu II wojny światowej parafia próbowała regularnie funkcjonować. Została jednak zamknięta w roku 1946, a kościół zamieniono na magazyn. Kiedy Ukraina odzyskała niepodległość budynek zwrócono utworzonej na nowo wspólnocie i od 1992 funkcjonuje ona do dziś.

Architektura

W kontekście przyglądania się architekturze kościoła nie można w pierwszej kolejności nie wspomnieć o niezwykłym położeniu. Naturalne ukształtowanie terenu musiało sprzyjać doborowi odpowiedniego miejsca. Kościół został osadzony na tarasie rozległego wzgórza wznoszącego się nad miastem. Stylistycznie możemy mówić o późnym baroku, ale warto zwrócić uwagę na elementy dobudowane pod koniec XIX wieku, które nieco zaburzają pierwotne proporcje. Mowa o dość obszernym przedsionku.

Bryła nie posiada wyodrębnionego prezbiterium. Kościół to budowla halowa, z trzema przęsłami, z dwuspadowym dachem, z którego wznosi się smukła sygnaturka. Do głównego korpusu przylegają dwie zakrystie, a z drugiej strony kruchta. Fasadę udekorowano pilastrami oraz profilowanymi gzymsami. W kruchcie na portalu głównym możemy dostrzec herby rodowe fundatorki. Sklepienie jest baldachimowe. Zarówno ściany jak i sklepienia pokrywają XVIII wieczne malowidła, które udało się częściowo odrestaurować w po roku 1992.

Według Piotra Krasnego autorem projektu był Bernard Meretyn, jeden z najważniejszych architektów polskich XVIII w., działający we Lwowie i na Rusi Czerwonej. Prawdopodobnie kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Winnikach pochodzi z początkowego okresu jego działalności. Wskazują na to pewne cechy projektu, które mogą być uznane za zachowawcze. Przykłady obiektów sakralnych znajdujących się w Nawarii, czy Hodowicy mogą być znakomitą egzemplifikacją rozwinięcia artystycznych skrzydeł przez Meretyna. Mimo to obiekt w Winnikach zwraca uwagę nie tylko położeniem, ale również wartością samą w sobie.

Oryginalne wyposażenie kościoła nie zachowało się. Obraz Matki Boskiej Winnickiej znajduje się w miejscowej cerkwi, a w ołtarzu głównym kościoła jego kopia. Obok kościoła stoi parawanowa dzwonnica.