Antokol – malownicze przedmieście Wilna, położone na wzgórzach, poprzetykanych niegdyś rzeczkami i potokami, było rybacką osadą, gdzie od XVI w. litewskie elity chętnie wznosiły swoje siedziby. Jeszcze u schyłku XV w. powstał tam skromny, drewniany kościół pw. św. Piotra – rybaka ludzkich serc. W 1638 r. opiekę nad nim przejęli przybyli z Krakowa kanonicy regularni laterańscy, związani z reformami soboru trydenckiego.  

Murowaną świątynię i klasztor dla zakonników postanowił ufundować Michał Kazimierz Pac, hetman litewski i wojewoda wileński, który niecało 800 m na północ miał murowany dwór (późniejszy pałac Sapiehów). Fundacja była nie tylko wyrazem jego pobożności, co wotum za ocalenie podczas tumultu żołnierskiego i wyzwolenie Wilna spod okupacji moskiewskiej, bowiem to on wbrew rozkazom, poprowadził żołnierzy do zwycięskiego starcia. Jako, że Michał Kazimierz Pac był bezżenny kościół uczynił pomnikiem swojego życia i mauzoleum. To do niego odnosi się inskrypcja z fasady: „REGINA PACIS / FUNDA NOS IN PACE” (Królowo Pokoju, obdarz nas pokojem), w której skojarzono łacińskie pax (pacis) z nazwiskiem litewskiego magnata, zaprowadzającego pokój (dobrobyt) na podległych mu ziemiach. Można więc inskrypcję tłumaczyć: Królowo Paca (moja patronko) obdarz mnie pokojem (szczęśliwością, dobrobytem, pomyślnością). 

Świątynię zaprojektował budowniczy z krakowskiego Kazimierza Jan Zaor, po którego śmierci w 1672 r. prace przejął Giovanni Battista Frediani z Lukki, którego specjalnością była inżyniera. W tym zakresie konsultował on już wcześniej projekt Zaora i to jemu ostatecznie zawdzięczamy wystawienie imponującej kopuły, ale też światłocieniowej – kolumnowej, a więc rzymskiej fasady.  

Dwuwieżowa fasada nie zapowiada układu przestrzennego wnętrza, które jest jednonawowe, z transeptem i prezbiterium zakończonym półkoliście, ujętym przez dwie zakrystie. Do nawy przylegają dwie pary kaplic (św. Moniki, św. Augustyna, św. Cerboniusza i św. Urszuli), które są ze sobą połączone krótkimi, ciemnymi korytarzykami. Pomiędzy nimi a transeptem znajdują się, niewidoczne z nawy, pomieszczenia, z których niegdyś można było wydostać się na zewnątrz kościoła (portale nadal znajdują się w murze, będąc ramami dla epitafiów). Kaplice zorganizowano także w przyziemiu wież.     

Skromne pod względem architektonicznym wnętrze posiada bogatą dekorację stiukową, nad którą wraz z włoskimi pomocnikami pracowali od 1677 r. wybitni twórcy: Giovanni Maria Galli i Giovanni Pietro Perti, pochodzący z kantonu Ticino (Szwajcarii). Pierwszy z nich specjalizował się w wykonywaniu ornamentu i po skończonej pracy na przełomie 1684 i 1685 r. wrócił do swojej ojczyzny. Drugi z nich był fachowcem od figur. Ożenił się z córką malarza Michelangelo Palloniego, sprowadzonego z Florencji do dekoracji kościoła w Pożajściu (Kowno), a następnie osiadł w Wilnie, gdzie ozdobił pałac Sapiehów, kościół trynitarzy pw. Pana Jezusa, a także kaplicę św. Kazimierza przy katedrze. Nieco późniejsze są ołtarze w ramionach transeptu (1700-1702), które wykonali Andrea Sancti Capone i Joannes Pensa dla bractw działających przy świątyni: Pięciu Ran Pana Jezusa oraz Matki Boskiej Łaskawej.  

Malarską dekorację świątyni kanoników regularnych laterańskich miał wykonać Martino Altomonte. Niestety malarz zdążył wymalować zaledwie dwa pomieszczenia zakrystii, a w obliczu śmierci fundatora i braku funduszy zmuszony był pracę porzucić. Pozostał jednak w Rzeczpospolitej pracując dla Jana III Sobieskiego, a następnie dla dworu cesarskiego w Wiedniu. Nie wiadomo natomiast, kto jest autorem scen opowiadających o życiu św. Piotra i św. Pawła na sklepieniu nawy, które powstały zapewne po 1685 r. Czasami badacze łączą tę dekorację z miejscowym twórcą Johannem Gotfrydem Berckhoffem. 

Stiukowy majstersztyk  

Obaj wspomniani wyżej stiukatorzy, doskonale wykształceni, niezwykle zdolni odwoływali się w swojej twórczości do najznakomitszych realizacji ówczesnego, siedemnastowiecznego świata sztuki. Jednocześnie odznaczali się dużą pomysłowością, a także umiejętnie podglądali rzeczywistość dokoła, którą następnie przetwarzali w swym artystycznym języku. Szukając klasycznego piękna stworzyli na Antokolu jedną z unikalnych dekoracji stiukowych w całej Europie.     

Oglądamy więc zaklęte w stiukowy ornament kwiaty, w tym wyrastające z wazonów różane krzewy, czy igrające pomiędzy gałązkami oliwnymi ptaki. Pojawiają się też łby słoni przypominając o Afryce, skąd pochodzi biskup Hippony św. Augustyn, prawodawca kanoników regularnych laterańskich. Jako, że świątynia powstała z fundacji zwycięskiego hetmana, nie mogło zabraknąć przedstawień panopli oraz świętych żołnierzy – męczenników-pierwszych chrześcijan, ale też św. Jerzego, św. Stefana, św. Marcina i wielu innych. Wojują oni ze stworami wyobrażającymi złe moce – wrogów ciała i duszy. Święte – wątłe niewiasty z kaplic św. Moniki i św. Urszuli ubrane są zgodnie z modą drugiej połowy XVII w. W kościele dedykowanym śś. Piotrowi i Pawłowi nie mogło zabraknąć figur dwunastu apostołów, wizerunków papieży, ale też personifikacji Ośmiu Błogosławieństw, które opowiadają o tym komu przypadnie królestwo niebieskie.