Parafią-matką dla kościoła pw. św. Franciszka, znajdującego się w zachodniej części miasta, jest parafia pw. św. Kazimierza. Powołano ją w 1889 roku. Pierwsza msza święta została odprawiona w Niedzielę Wielkanocną 1890 roku. Kościół połączony był ze szkołą. Było w nim miejsce dla 700 osób, a do szkoły przyjęto 300 uczniów. Nauczały w niej siostry franciszkanki sprowadzone z Milwaukee, a następnie józefitki, które pozostały aż do zamknięcia szkoły w 1987 roku. Budynek ten zachował się do dzisiaj i służy jako pomieszczenie socjalne. W latach 1903–05 wzniesiono obecny kościół przeznaczony na 1,7 tys. osób, o wymiarach 70 na 37 metrów. Wybudowano go niebagatelnym kosztem około 145 tys. dolarów, co odpowiada współcześnie kwocie mniej więcej 4,5 mln dolarów. Chociaż kościół, podobnie jak wiele innych, wznoszono dzięki zaciągniętym kredytom, to i tak kwoty, jakie udało się zebrać, są imponujące. W kolejnych latach wznoszono również budynek na potrzeby klasztoru. Parafii udało się spłacić długi pokrywające koszty tych realizacji dopiero w latach 20. XX wieku. 

W pierwszej czteroklasowej szkole funkcjonującej przy parafii nauczały cztery siostry, z których część miała być Niemkami. Zostały sprowadzone do Detroit z Milwaukee. Pierwszą przełożoną i dyrektorką była siostra Bazylia. W kolejnych latach kadra pedagogiczna powiększyła się o osiem zakonnic, a w 1903 roku przybyło kolejnych dziewięć. Wówczas kierownictwo objęła siostra Damiana. W przededniu I wojny światowej szkoła była przepełniona, z braku miejsc klasy liczyły nawet po pięćdziesięcioro dzieci. W roku 1914 rozpoczęto wznoszenie nowej szkoły i konwentu. Nowy budynek oddano w 1917 roku.

W tym czasie dyrektorką została siostra Hilaria. Około 1926 roku siostry józefitki opracowały i sfinalizowały plany budowy Domu Prowincjalnego w Garfield Heights w Ohio. W 1926 roku szkoła św. Franciszka była jedną z największych w Detroit. Jednak klasy były nadal bardzo liczne i liczyły nawet po sześćdziesięcioro uczniów. Od roku 1920, kiedy było zapisanych 1,5 tys. dzieci, liczba uczniów powoli zaczęła spadać. W 1935 roku było ich około tysiąca. Powolne spadki odnotowywano także w kolejnych latach. Ostatecznie w czerwcu 1987 roku szkoła została zamknięta.

Kościół zaprojektowało biuro architektoniczne Kastler & Hunter. Podobnie jak w innym ich projekcie, kościele pw. św. Jozafata, w kompozycji fasady dominuje potężna arkada ujmująca centralną jej partię. Przy czym architekci sięgnęli do repertuaru form bliższych architekturze renesansu włoskiego niż romanizmowi niemieckiemu. Drugim dominującym elementem są monumentalne wieże na planie kwadratu, ujmujące po bokach fasadę – znalazły się na niej charakterystyczne elementy odnoszące się do dawnej jedności ziem polskich, o którą walczyli powstańcy 1863 roku, i do tej właśnie symboliki nawiązano. W polu tympanonu nad wejściem umieszczono orła, przy czym w odróżnieniu od emblematyki powstańczej nie ma on uniesionych skrzydeł, lecz są one szeroko rozłożone. Po bokach w tarczach herbowych znalazły się przedstawienia archanioła Michała, symbolizującego ziemie Rusi, i Pogoń Litewska. Wymowa tego programu była oczywista: odwołanie do tradycji powstańczej i wiara w ponowne zjednoczenie ziem dawnej Rzeczypospolitej pod przywództwem Polski. Ta popowstańcza symbolika była w tym czasie bardzo żywa i spotykamy ją w wielu polskich kościołach w USA, w samym Detroit m.in. w kościołach św. Wojciecha i Najsłodszego Serca Maryi. We wnętrzu świątyni dominuje symbolika religijna bez jednoznacznych odniesień narodowych. W prezbiterium znalazły się przedstawienia wzorowane na popularnych obrazach – Niepokalanym Poczęciu Murilla i Przemienieniu Pańskim Rafaela, namalowane przez Henry’ego B. Drolshagena. W ołtarzu głównym umieszczono m.in. figurę św. Franciszka przy scenie Ukrzyżowania.

Podobnie jak w wielu innych kościołach specjalne miejsce należy się witrażom, ponieważ wpadające przez nie światło w dużym stopniu odpowiada za nastrój wnętrza. Zostały one wykonane w prawdopodobnie pierwszym zakładzie witrażowniczym w stanie Michigan, jakim był Detroit Stained Glass, założony przez Charlesa P. Friederichsa i Petera Staffina. Pierwotnie funkcjonował pod nazwą Friederichs & Staffin, następnie jako Detroit Stained Glass (1878–96), Friederichs & Wolfram (1896–1914), a od 1914 roku – Detroit Stained Glass. Wytwórnia została zamknięta w 1970 roku. Jej właściciele chwalili się, że wykonują witraże wysokiej jakości po przystępnej cenie. Dawali też gwarancję oryginalności swoich dzieł, które nie będą później powtórzone w kolejnych zamówieniach. Konkurencja była w tym czasie silna, szczególnie chętnie sięgano do prac niemieckiej wytwórni funkcjonującej w USA pod nazwą Franz Mayer & Company, G.T.A. Studios z Austrii, ale też i innych europejskich firm, jak Whitefriars Studio z Londynu, oraz amerykańskich, jak Willet Studios z Filadelfii, Conrad Schmidt Studios z Milwaukee, Charles J. Connick z Bostonu, a nawet Tiffany Glass & Decorating Company.

4 czerwca 1928 roku kościół pw. św. Franciszka został konsekrowany. W ołtarzu umieszczono relikwie św. Tymoteusza i św. Teofila, a z uroczystości zachował się oryginalny film. Tak późna data w stosunku do budowy może wzbudzać wątpliwości, a wynika to z pewnej nieprecyzyjności języka. W przypadku nowo powstających świątyń do czasów Soboru Watykańskiego II ich uroczyste oddanie na potrzeby kultu religijnego określano konsekracją, chociaż było to jedynie poświęcenie budowli, a więc oddanie kościoła na potrzeby kultu religijnego nie było równoznaczne z konsekracją. Poprzedzała ją jeszcze uroczystość odbywająca się przed przystąpieniem do wnoszenia budowli, czyli poświęcenie placu budowy oraz położenie i poświęcenie kamienia węgielnego. Rzeczywista konsekracja była czymś innym i też pociągała za sobą inne zobowiązania. Z aksjomatu prawa kanonicznego Consecratio adhæret parietibus Eccelesiæ wynika, że kościół traci konsekrację dopiero wówczas, gdy jego mury są zburzone lub są ruiną nienadającą się do odbudowy, lub kiedy zostanie spalony, lub kiedy ulegnie rozbudowie (gdy do ścian kościoła doda się długość, szerokość lub wysokość większą niż oryginalne ściany). Akt konsekracji kościoła jest znacznie bardziej rozbudowaną uroczystością niż jego poświęcenie. W Stanach Zjednoczonych dokonywano tego rzadko, zatem miał to być pierwszy konsekrowany kościół w stanie Michigan i piąty w USA. W drugiej połowie lat 80. XX wieku rozważano zamknięcie kościoła pw. św. Franciszka, ostatecznie do tego nie doszło. Być może właśnie z powodu jego konsekracji. Świątynia do dzisiaj jest czynna, służy przede wszystkim latynoamerykańskiej społeczności osiadłej w jego okolicach.

W 1940 roku kościół obchodził złoty jubileusz, w ramach przygotowań świątynię odmalowano, wykonano również renowację ołtarzy. W 1949 roku zamówiono figurę św. Franciszka u Lelia De Ranieriego (1890–1967). Był to rzeźbiarz pochodzący z Pietrasanta we Włoszech, gdzie pracował do lat 20. XX wieku. Wówczas to przeniósł się do Ameryki, gdzie specjalizował się w projektowaniu rzeźb na potrzeby kościołów i cieszył się dużym autorytetem. W czasie składania zamówienia współpracował z William Doig & Sons, Manufacturers-Bernardine Studios of New York, a w trakcie wykonywania prac przeniósł się do konkurencyjnego Ranieri Studios Inc. z Detroit. Doprowadziło to do kontrowersji natury prawnej, tzn. w której z firm ma zostać wykonane zlecenie. Sprawa trafiła nawet do sądu. Figurę udało się ukończyć.

Kalendarium

1889 - erygowanie parafii

1890 - ukończenie budowy pierwszej świątyni

1903 - rozpoczęcie budowy nowej świątyni

1905 - zakończenie budowy nowej świątyni

1917 - zakończenie budowy nowego budynku szkoły

1928 - konsekracja kościoła

1987 - zamknięcie szkoły

2013 - połączenie parafii pw. św. Franciszka i św. Jadwigi Śląskiej

Tekst pierwotnie opublikowany w książce wydanej przez Instytut Polonika
Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski, Paweł Sieradzki, Parafie i kościoły polskie w Michigan, Winsconsin i Massachusetts, Warszawa 2021, s. 55-69.