Parafia pw. św. Stanisława Kostki w Bay City należy do dziesięciu najstarszych polskich parafii w USA (szósta w kolejności wraz z powołanymi w tym samym roku: parafią św. Wojciecha w Chicago i św. Jacka w Toledo), a jej organizatorem był ks. Kazimerz Rochowski. Pierwszy kościół wzniesiono z drewna w 1874 roku (poświęcony 13 grudnia) według projektu prominentnego, lokalnego architekta Leveretta Ansona Pratta. W świątyni mogło zmieścić się 200 osób.

Miasto Bay City, gdzie w 1958 roku we włoskiej rodzinie urodziła się piosenkarka Madonna, w drugiej połowie XIX wieku przyciągało emigrantów z Europy intensywnie rozwijającym się przemysłem stoczniowym i drzewnym. Duży napływ Polaków, przede wszystkim z Wielkopolski, sprawił, że pierwsza świątynia szybko stała się za ciasna.

Imponujący, neogotycki kościół (1889–92) – pomyślany na 1,5 tys. osób, w konstrukcji szkieletowej (stal, żółta cegła, beton, kamień) z detalem wykonanym wewnątrz z dębu, a na zewnątrz wyprowadzonym w cegle – zaprojektowała spółka Pratt & Koeppe, potentaci zleceń architektonicznych w Bay City w latach 1880–1910, a głównymi wykonawcami były firmy Bena Burbrigde’a i Andrew Thompsona.

Kościołowi nadano kształt pseudobazyliki z transeptem o wysuniętym, wielobocznie zakończonym prezbiterium, do którego dostawiono dwie kaplice oraz niższe: zakrystię i pomieszczenie gospodarcze. Trzy nawy wydzielone są smukłymi – podtrzymującymi sklepienie krzyżowe – wiązkami kolumn o kompozytowych kapitelach. Dwuwieżowa fasada jest szersza od korpusu. W jej centrum znajduje się wielkie okno witrażowe, a w dolnej części trzy uskokowe portale z dwuspadowymi daszkami, zwieńczonymi krzyżami. W szczycie świątyni umieszczono figurę Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus w typie Pięknej Madonny. Ściany elewacji ożywiają blendy, fryz arkadkowy i przypory.

Kształt świątyni wpisuje się w ówczesne historyzowane budownictwo sakralne. Było ono przejawem postawy ideowo-artystycznej, w której w sposób celowy odwoływano się do przeszłości, podkreślając dawność miejsca i wspólnoty fundującej daną świątynię. W przypadku Bay City było to przypomnienie o funkcjonującej tu jednej z najstarszych polskich parafii w USA. Neogotyk kojarzył się też z katedrami Europy, w tym z katedrami na ziemiach polskich, które emigranci opuszczali ze względu na ubóstwo, ale i prześladowania ze strony zaborców.

Należy podkreślić spójny pod względem stylistycznym charakter świątyni, a także jej przestrzenność, równomierne oświetlenie i przemyślane proporcje. We wnętrzu świątyni do 1903 roku wstawiano pasujące do jej charakteru neogotyckie, snycerskie ołtarze. W 1974 roku przebudowano je według projektu architekta Rexa M. Reittenbacka, który otrzymał trudne zadanie dostosowania wnętrza do zmienionych przepisów liturgicznych po Soborze Watykańskim II. Podwyższono wówczas posadzkę prezbiterium, a ołtarz główny został wzmocniony stalowymi obręczami i przesunięty bliżej nawy. Usunięto z niego, podobnie jak z dwóch naw bocznych, wszystkie figury i utworzono ażurowe struktury z nowymi drewnianymi rzeźbami. W prezbiterium pojawił się też ołtarz posoborowy wykonany w marmurze.

W roku ukończenia świątyni w jej oknach były już witraże (odnowione przed 2008), które przedstawiały świętych i symbole religijne. W 1909 roku cztery dzwony dla polskiego kościoła w Bay City wykonała wytwórnia Meneely & Co w Watervliet w stanie Nowy Jork. Największy z nich „Stanisław Kostka” został umieszczony w wieży południowej. W północnej zawieszono: „Marię Annę” (ufundowany przez Bractwo Niewiast Różańca Świętego), „Edwarda Józefa” (ufundowany przez proboszcza ks. Edwarda Kozłowskiego oraz księży: Józefa Kamińskiego, Jana Gatzkego) i „Elżbietę” (ufundowany przez Bractwo św. Elżbiety Węgierskiej).

W zakrystii zachował się garnitur szat liturgicznych składający się z ornatu, dalmatyki i stuły z przełomu lat 70. i 80. XX wieku. Zostały one sprowadzone z wytwórni La Societe Pierre Pampalon z Montrealu (Kanada), a wykonano je z jedwabnej, złotej tkaniny z motywem aniołów w mandorli. Ornat udekorowano wizerunkiem Chrystusa Króla (haftowany i malowany) oraz motywem ostrokrzewu z owocami.

Cenną pamiątką z pierwszych lat funkcjonowania świątyni jest kielich z pateną, który zgodnie z tradycją został przekazany w darze przez ks. Józefa Dąbrowskiego z Orchard Lake, organizatora polskiego życia religijnego i społecznego w USA. W 1889 roku w parafii w Bay City odbył się zjazd Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego w Ameryce (Polish Roman Catholic Union of America). Co prawda na pamiątkowej fotografii brak współzałożyciela organizacji ks. Józefa Dąbrowskiego, twórcy polskiego seminarium św. św. Cyryla i Metodego w Detroit (1885). W Bay City ten zaangażowany w sprawy religijne Polonii kapłan bywał jednak często. Nie można też wykluczyć, że kielich sprawiono na okoliczność wspomnianego zjazdu. Na tle naczyń liturgicznych „Polish Cathedrals” omawiany kielich wyróżnia klasycystyczna forma, a także symbole wyrażające głębokie treści teologiczne. Na jego stopie umieszczono pełnoplastyczne figury cnót teologicznych, podstawę trzonu ozdabiają sceny z męki Pańskiej, wyżej putta podtrzymują czarę, na której widnieje Ostatnia Wieczerza.

Naprzeciw kościoła, po jego zachodniej stronie, usytuowana jest trójkondygnacyjna szkoła z lat 1910–14 (w 1940 roku dobudowano do niej halę sportową) o historyzowanym kształcie zaprojektowanym przez spółkę Pratt & Koeppe. Na terenie przykościelnym znajduje się figura Immaculaty – pomnik parafian poległych podczas I wojny światowej.

Od 2014 roku kościół pw. św. Stanisława Kostki wraz z kościołem pw. św. Jacka tworzą wspólną parafię Matki Boskiej Częstochowskiej, należącą do diecezji Saginaw. Msze święte nie są w tych świątyniach odprawiane w języku polskim ze względu na znikomą liczbę Polonii.

Kalendarium

1874 - założenie parafii w Bay City i wzniesienie drewnianego kościoła

1878-79 - budowa szkoły

1885 - rozbudowa kościoła

1889-92 - budowa nowej murowanej świątyni

1909 - zamontowanie dzwonów w kościelnych wieżach

1910-14 - budowa nowej szkoły

1914 - budowa nowych schodów przed kościołem

1921 - budowa nowej plebanii

1927 - budowa konwentu dla sióstr felicjanek (zburzony ok. 2000 roku, na jego parceli wystawiono centrum parafialne)

1940 - budowa hali sportowej przy szkole

1951 - przebudowa górnych kondygnacji wież oraz oddanie do użytku parafialnej szkoły średniej

1974 - remont świątyni i przekształcenie jej ołtarzy

2014 - utworzenie parafii Matki Boskiej Częstochowskiej

Tekst pierwotnie opublikowany w książce wydanej przez Instytut Polonika
Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski, Paweł Sieradzki, Parafie i kościoły polskie w Michigan, Winsconsin i Massachusetts, Warszawa 2021, s. 159-167.