Historia kościoła pw. św. Jacka jest dość typowa dla parafii zakładanych przez polskich emigrantów, tym razem w większości Kaszubów. Wraz z dynamicznym napływem rodaków rozrastała się wspólnota św. Wojciecha. Erygowanie nowej parafii stało się pilną potrzebą. Zgodę biskupa uzyskano po dwóch latach starań, w maju 1907 roku, pomimo sprzeciwu, jaki wyraził ks. Gzelli z parafii św. Stanisława. Pierwsze nabożeństwa odbywały się w domu Martina Tesmara na rogu ulic McDougall i Theodore. Po zgromadzeniu koniecznych środków przystąpiono do budowy pierwszego, drewnianego budynku. W zaledwie 16 grudniowych dni udało się go postawić. Niemal jednocześnie przystąpiono do wznoszenia gmachu łączącego szkołę i kościół. Chociaż projekt wywołał kontrowersje, to udało się go zrealizować, a budynek zachował się do dzisiaj. W otwartej wówczas szkole nauczały sprowadzone w tym celu siostry felicjanki. Dyrektorką została siostra Mary Celine. Na konwent przerobiono dotychczasową, drewnianą świątynię. Nowy kościół dość szybko przestał wystarczać, a zapewne także nie zaspokajał ambicji tak proboszcza, jak i wspólnoty. Zdecydowano o wzniesieniu nowej świątyni. Proboszcz w porozumieniu z Radą Parafialną powierzył realizację miejscowemu architektowi Johnowi Donaldsonowi, reprezentującemu spółkę Donaldson & Meier Company. Wspólnik Donaldsona zmarł w 1917 roku. Donaldson był Szkotem, urodzonym w Europie. Wraz z rodzicami przybył do Detroit w wieku dwóch lat. Tutaj ukończył Polytechnic College, a później wyjechał do Monachium i Paryża, gdzie kontynuował naukę. Po powrocie rozpoczął działalność w USA.

Na tle architektury sakralnej Detroit budowlę wyróżnia struktura neobizantyjska z elementami neoromańskimi, dodatkowo wzmocniona dekoracją wykonaną m.in. z mozaiki, mającą budzić skojarzenia z malarstwem bizantyjskim. Stylistyka ta jest stosunkowo rzadka w przypadku „Polish Cathedrals”. Budynek wzniesiono na planie zbliżonym do prostokąta z absydą. Na zewnątrz zwraca uwagę przede wszystkim fasada flankowana przez dwie wieże. We wnętrzu są cztery potężne kopuły.

Malowidła zostały wykonane w 1928 roku przez Conrad Schmitt Studios z Milwaukee. Od początku była to bardzo przemyślana koncepcja, która miała harmonizować z bryłą budowli. Ponoć ks. Baweja i ks. Woźnicki odwiedzili w poszukiwaniu pomysłów różne kościoły w Kanadzie i katedrę w St. Louis w stanie Missouri. Renowacja i redekoracja świątyni miały miejsce w latach 1957 i 1978, wystrój uzupełniły późniejsze prace.

Interesującym obiektem jest figura Immaculaty z ołtarza Niepokalanego Poczęcia. Według źródeł parafialnych ma pochodzić z ołtarza głównego zamkniętego kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia i jest autorską kopią – powstałą około 1930 roku – rzeźby Paula Maximiliena Landowskiego (1876–1961), autora m.in. słynnego pomnika Chrystusa Odkupiciela z Rio de Janeiro. Obecnie fatalnie usytuowana w ołtarzu bocznym wiele traci ze swojego subtelnego uroku wysmukłej postaci Matki Boskiej.

Chyba najciekawsze są te elementy programu ikonograficznego świątyni, które odnoszą się do historii polskiego Kościoła w USA, a przede wszystkim w Detroit. Głównym dziełem jest obraz ścienny namalowany w 2001 roku z okazji 300-lecia Detroit. Jego autorem jest związany z polską społecznością i kościołem pw. św. Wojciecha Dennis Orlowski (ur. 1944). Absolwent Art Students League of New York i Center for Creative Studies w Detroit, gdzie był też nauczycielem w Denby High School. Ukończył również Wayne State University, malarstwa naściennego uczył się zaś w Meksyku. Technicznie dość poprawny, ale artystycznie do bólu banalny obraz jest ciekawym zapisem świadomości części Polonii amerykańskiej. Stąd też warto przyjrzeć mu się bliżej. Umieszczony jest na ścianie oddzielającej korpus budowli od kruchty. W centrum kompozycji, nad wejściem widoczna jest sylwetka Jana Pawła II, w tle – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej oraz Centrum Kultury Papieża Jana Pawła II w Waszyngtonie. Po bokach znajdują się duże flagi – polska z orłami polskim i amerykańskim nałożonymi na siebie i amerykańska z godłem Detroit przyjętym na 300-lecie. Po stronie lewej widnieje sześć polskich świątyń wzniesionych w Poletown, czyli „polskiej dzielnicy” Detroit, a także portrety ks. Sylwestra Kolkiewicza, pierwszego proboszcza parafii św. Jacka, oraz proboszcza parafii w czasie malowania muralu – ks. Franka Skalskiego. Po stronie prawej pokazane są wieczerza wigilijna i wielkanocne święcenie pokarmów. Ponad nimi znajduje się przedstawienie pierwotnego budynku polskiego seminarium w Detroit, mieszczącego się swego czasu przy ulicach Garfield i St. Aubin, oraz jego późniejsza lokalizacja w Orchard Lake. W centrum widnieje wizerunek ks. Józefa Dąbrowskiego (1842–1903), założyciela seminarium, po bokach zaś wizerunki zasłużonych dla kościoła w USA Polaków – biskupa Stefana Woźnickiego (1894–1968; po lewej), który był także proboszczem parafii św. Jacka, i arcybiskupa polsko-amerykańskiego, kardynała Adama Maidy (ur. 1930; po prawej). Poniżej scen świątecznych został namalowany dom macierzysty felicjanek w USA i ich obecna siedziba w Livonii – w centrum tego przedstawienia znajduje się założycielka zakonu błogosławiona Angela Truszkowska (1825–1898). Po bokach: Stanley Mazur, pierwszy polsko-amerykański diakon w Archidiecezji Detroit (po lewej), i Clara Świeczkowska (1892–1986; po prawej w dolnym rogu), znana jako Pani Klara. Urodzona w Detroit, należała do wybitnych przedstawicielek Polonii, gorąco zaangażowana w życie społeczności. Była m.in. rekruterką do Armii Polskiej w trakcie I wojny światowej, założycielką i przewodniczącą Polish Activities League w USA. Wydawała polsko-amerykańskie czasopismo „Polska kobieta”. Po wojnie została wybrana, jako pierwsza kobieta, wiceprzewodniczącą Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego w Ameryce, drugiej co do wielkości polskiej organizacji w USA.

Kalendarium

1907 - erygowanie parafii i budowa pierwszej, drewnianej świątyni

1908 - zakończenie budowy pierwszej murowanej świątyni połączonej ze szkołą

1911 - rozbudowa szkoły oraz budowa tymczasowego konwentu

1922 - rozpoczęcie budowy obecnej świątyni i plebanii

1924 - zakończenie budowy obecnej świątyni

1928 - ukończenie prac przy dekoracji wnętrza

1931 - uruchomienie Liceum Handlowego im. św. Jacka

1943 - zamknięcie liceum

1957 - odnowienie i redekoracja wnętrz

1978 - odnowienie wnętrz

1988 - wpisanie kościoła do Rejestru Miejsc Historycznych Stanu Michigan

1990 - zamknięcie szkoły podstawowej

2001 - przyznanie nagrody dziedzictwa świątyni przez miasto Detroit

Tekst pierwotnie opublikowany w książce wydanej przez Instytut Polonika
Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski, Paweł Sieradzki, Parafie i kościoły polskie w Michigan, Winsconsin i Massachusetts, Warszawa 2021, s. 141-155.