Neostyle odwołujące się do architektury średniowiecznej dominowały w polskich kościołach Detroit stawianych pod koniec XIX i na początku XX wieku. Tak jest też w przypadku kościoła pw. św. Jozafata. Architektonicznie odwołuje się do neoromańskiej stylistyki, w jej późnowiktoriańskim wydaniu. Patrząc na sylwetkę kościoła, mamy wrażenie, że nie tak wiele romanizmu już w nim zostało. Jest to raczej wariacja na temat przekształceń architektury neoromańskiej w USA. Neoromanizm pojawił się w Ameryce jeszcze przed połową XIX wieku. Za pierwszą utrzymaną w tym stylu budowlę uznaje się The Church of the Pilgrims (obecnie Maronite Cathedral of Our Lady of Lebanon) w Brooklyn Heights, zaprojektowany przez Richarda Upjohna i zbudowany w latach 1844–46. Chociaż styl miał swoich kontynuatorów, to nie cieszył się w Ameryce większym uznaniem. Zmieniła to dopiero działalność Henry’ego Hobsona Richardsona (1838–86), który stworzył własną interpretację romanizmu, inspirowaną po części modnym w Europie (gdzie zresztą studiował) rundbogenstil. Zwłaszcza pod koniec jego życia i po jego śmierci architektura ta zyskała na popularności – pojawiły się wzorniki pozwalające architektom na realizację budowli w tym stylu. Wznoszono nie tylko kościoły, lecz także budynki publiczne czy rezydencje mieszkalne. Architektem, który przynajmniej początkowo inspirował się twórczością Richardsona, był Louis Sullivan, ojciec amerykańskiego modernizmu. Echem tej popularności jest kościół pw. św. Jozafata w Detroit.

Zaprojektowany został w 1899 roku przez Josepha G. Kastlera. W literaturze można spotkać się ze wskazaniem na spółkę Kastler & Hunter jako twórców kościoła. Wydaje się to błędne, ponieważ założona została dopiero w roku 1900, a więc już po rozpoczęciu budowy świątyni. Ołtarze były dziełem miejscowych firm Harcus & Lang Company oraz Jeremowicz Company. Budowla została wykonana z jasnoczerwonej cegły i jasnego wapienia Bedford. W fasadzie dominuje centralnie umieszczona duża płycina z potrójnymi oknami, podobnie jak profilowane portale zamknięta półkoliście, co nadaje budowli rys neoromański. W strukturze kompozycji w trójwieżowej fasadzie widzieć możemy echa nadreńskiej architektury doby Hohenstaufów, co wzmacnia jej neoromański charakter. Dominuje środkowa wieża z wyciągniętą ku górze iglicą. Flankowana jest przez niższe wieże, analogicznie ukształtowane. Pomimo dość dużej szerokości fasady, wyciągniętych iglic i zaakcentowania elementów pionowych całość ma zdecydowanie wertykalny charakter. Wieża sięga na wysokość ponad 60 metrów! Świątynia ma układ bazylikowy, ale wzniesiona została na planie krzyża greckiego, co należy uznać za dość rzadki przypadek w ówczesnych kościołach amerykańskich. Budowla była duża, pozwalała pomieścić ponad 1,2 tys. wiernych.

Na pierwotną dekorację malarską składały się motywy religijne i narodowe. Dominował wątek grzechu i żalu za grzechy (Maria Magdalena, przypowieść o synu marnotrawnym, scena grzechu pierworodnego, zaparcie się św. Piotra). Nad balustradą, w miejscu rozdawania komunii świętej, znalazła się scena Ostatniej Wieczerzy, a nad ołtarzem głównym Trójca Święta. Przedstawieni byli również ewangeliści i święci.

Kościół pw. św. Jozafata miał silne tradycje narodowe, nazywany był cytadelą wiary i patriotyzmu polskiego, stąd nie może dziwić pojawienie się motywów narodowych, które przywołane są przede wszystkim w dwóch scenach ponad arkadami korpusu przy prezbiterium. Namalowana została tam w latach 50. XX wersja obrazu Cud nad Wisłą Jerzego Kossaka oraz wariacja na temat obrazu Włodzimierza Tetmajera Procesja w Bronowicach z 1900 roku, która stała się pielgrzymką na Jasną Górę. Na sklepieniu ukazana została wizja Matki Boskiej jako Królowej Polski w otoczeniu świętych, w większości związanych z Polską. Program narodowy dopełniają trzy herby przedstawiające wspólnotę Rzeczypospolitej – polskiego orła, litewskiego rycerza i Michała Archanioła patrona Rusi.

Parafia pw. św. Jozafata była historycznie trzecią polską parafią założoną w Detroit, po św. Wojciechu i św. Kazimierzu. W 1889 roku zaczęto przygotowywać się do budowy świątyni, powołano komitet. Dzięki darowiźnie jednego z parafian wspólnota otrzymała dużą parcelę na wystawienie świątyni. Pierwszy budynek św. Jozafata był połączeniem kościoła, klasztoru i szkoły podstawowej, w której pracowały polskie felicjanki mieszkające na miejscu. Na przełomie 1889 i 1890 roku powstał budynek kościelny. Po 10. latach konieczne stało się wzniesienie nowej świątyni. Jej budowę ukończono w 1900 roku.

W listopadzie 2013 roku burza poważnie uszkodziła wieżę kościoła pw. św. Jozafata. Po dziesięciu miesiącach naprawa i renowacja wieży została zakończona, a kościół został ponownie otwarty 13 września 2014 roku.

Kalendarium

1889 - erygowanie parafii

1890 - zakończenie budowy pierwszej świątyni uruchomienie szkoły

1899 - rozpoczęcie budowy nowej świątyni oraz plebanii

1900 - zakończenie budowy obecnej świątyni

1907 - budowa konwentu

1915 - utworzenie Liceum św. Jozafata

1939 - utworzenie gimnazjum i rozbudowa budynków szkolnych

1960 - zamknięcie szkoły podstawowej i liceum

1982 - wpisanie świątyni do Narodowego Rejestru Miejsc Historycznych

1985 - wpisanie kościoła do Rejestru Miejsc Historycznych Stanu Michigan

2013 - utworzenie nowej parafii pw. Matki Bożej Miłosierdzia skupiającej parafie św. Jozafata, Najsłodszego Serca Maryi i św. Józefa (odłączona w 2016); uszkodzenie iglicy kościoła i zamknięcie świątyni

2014 - ponowne otwarcie kościoła

Tekst pierwotnie opublikowany w książce wydanej przez Instytut Polonika
Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski, Paweł Sieradzki, Parafie i kościoły polskie w Michigan, Winsconsin i Massachusetts, Warszawa 2021, s. 73-83.