Barbara Jagiellonka (1478–1534) (znaną też jako Barbara Saska lub Barbara z Polski, córkę króla Polski Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, a zarazem żonę Jerzego Brodatego, księcia saskiego z dynastii Wettynów. Małżeństwo to miało ważny wymiar polityczny i dynastyczny, a jego uroczysta ceremonia odbyła się w Lipsku w 1496 roku, gromadząc ponad 6000 szlachciców z całej Europy.
Najbardziej znany jej obraz namalował Łukas Cranach Starszy i znajduje się on w Berlinie. Obraz ukazuje księżnę w półpostaci, w eleganckim kostiumie obszytym futrem oraz w białej czapce. Na lewym ramieniu widnieje charakterystyczny emblemat warsztatu Cranacha – wąż ze złożonymi skrzydłami, będący znakiem firmowym artysty. Dzieło powstało pośmiertnie, najprawdopodobniej jako część większego cyklu portretów dynastycznych. Obraz namalowano na desce bukowej wprzeszłości znajdował się w kolekcji Suermondta w Akwizgranie, a w 1874 roku został zakupiony przez berlińską Gemäldegalerie, gdzie znajduje się do dziś.  Dzieło to należy do serii czterech znanych portretów Barbary Jagiellonki , pochodzących z warsztatu Cranacha i jego kręgu. Pozostałe wersje przechowywane są m.in. w Kopenhadze (Statens Museum for Kunst) oraz znane są z rynku antykwarycznego – jeden z portretów sprzedano w domu aukcyjnym Christie's w 2007 roku, a jeszcze inny znajdował się niegdyś w posiadaniu cesarza niemieckiego. Portret Barbary Jagiellonki stanowi nie tylko wybitny przykład renesansowego malarstwa portretowego, ale także świadectwo związków dynastii Jagiellonów z dworem saskim, wpisując się w tradycję reprezentacyjnego wizerunku kobiet z rodów książęcych i królewskich.

Portret 
Lucas Cranach Starszy
Portret berliński
Miejsce przechowywania: Berlin, Gemäldegalerie
Lokalizacja: Grabkapelle Herzog Georgs (kaplica grobowa księcia Jerzego) – prawy panel
Datowanie: 1537
Autor: Lucas Cranach Starszy  (lub warsztat)
 
Wymiary: 36,8 × 23,8 cm
Technika: olej na lipowej desce
Numer inw. 1312 
Opis:
Portret półpostaciowy Barbary Jagiellonki w stroju z obszyciem futrzanym i białej czapce. Nad prawym ramieniem widoczny znak warsztatu Cranacha – wąż skierowany w lewo ze złożonymi skrzydłami. Obraz pochodzi ze zbiorów Suermondta w Akwizgranie. W 1874 roku trafił do Gemäldegalerie w Berlinie. Przed II wojną światową był czasowo wypożyczony do Wrocławia.
 
Portret z Rijksmuseum Twenthe w Enschede.
Miejsce przechowywania: nieznane
Datowanie: 1537 (?)
 Autor: Lucas Cranach Starszy  (warsztat)
 Wymiary: 35 x 23 cm
Technika: olej na desce

Obraz jest identyczny pod względem formatu i kompozycji z wersją berlińską. Przed II wojną światową własność marszanda Jacques’a Goudstikkera z Amsterdamu. Skonfiskowany przez nazistów. Po wojnie przekazany jako depozyt do Rijksmuseum Twenthe w Enschede. W 2006 roku restytuowany spadkobiercom Goudstikkera.
 
Portret kopenhaski
Miejsce przechowywania: Kopenhaga, Statens Museum for Kunst
Lokalizacja: Grabkapelle Herzog Georgs (kaplica grobowa księcia Jerzego) – prawy panel
Datowanie: 1537 (?)
Autor: Lucas Cranach Starszy  (warsztat?)
 Wymiary: 36,8 × 23,8 cm
Technika: olej na desce
Numer inw. KMSsp721
Obraz znajduje się w zbiorach kopenhaskiej Kunstkammer od 1690 roku.
 Portret kopenhaski
Miejsce przechowywania: Kopenhaga, Statens Museum for Kunst
Portret z kolekcji prywatnej
Lokalizacja: kolekcja prywatna
Autor: Lucas Cranach Starszy  
Wymiary: 40 × 29,5 cm
Technika: olej na desce
Opis:
Półpostać w ciemnej sukni i kapeluszu. Identyfikacja na podstawie podobieństwa fizjonomicznego oraz inicjałów powtarzających się kilkakrotnie w ogniwach naszyjników. W czasach Cesarstwa Niemieckiego znajdował się w posiadaniu cesarza w Berlinie. Ostatnio odnotowany na szwajcarskim rynku sztuki w 1994 roku. 
 
Barbara z Polski w Rejestrze Rodzin Saskich
Miejsce przechowywania: Drezno, Saska Biblioteka Państwowa i Uniwersytecka
Typ obiektu: Miniatura portretowa w księdze rodowej (Stammbuch)
Autor: nieznany (warsztat związany z dworem saskim)
Datowanie: ok. 1520–1530
Opis:
Portret ten przedstawia Barbarę z Polski w tradycyjnej dla ówczesnych ksiąg genealogicznych manierze – frontalnie lub lekko zwróconą w bok, z godnością i spokojem charakterystycznym dla wizerunków reprezentacyjnych kobiet z dynastii Wettinów. Wizerunek ten wyróżnia się trafnością w oddaniu cech fizjonomicznych: zakrzywiony, mocny nos, kontrast pomiędzy wąską górną a pełniejszą dolną wargą oraz wyraziste oczy – duże, ciemne i głęboko osadzone. Podkreśla się zgodność tych rysów z innymi wiarygodnymi portretami księżnej, co czyni ten wizerunek jednym z najpewniejszych jej przedstawień.
________________________________________
Triptyk Lucasa Cranacha Starszego w Meißner Dom (Miśnia), kaplica grobowa Jerzego Brodatego
Miejsce przechowywania: Katedra w Miśni (Meißner Dom), Saksonia
Lokalizacja: Grabkapelle Herzog Georgs (kaplica grobowa księcia Jerzego) – prawy panel
Datowanie: 1534
Autor: Lucas Cranach Starszy (przypisywany)
Lokalizacja w dziele: prawy panel tryptyku w kaplicy grobowej
Opis:
Wizerunek księżnej Barbary z Polski został umieszczony jako portret donatorski na prawym skrzydle tryptyku w kaplicy grobowej jej męża, księcia Jerzego Brodatego, w katedrze w Miśni. Dzieło powstało po śmierci Barbary Jagiellonki, w 1534 roku, i zostało zamówione przez jej męża. W centralnej części ołtarza przedstawiono, towarzyszą mu Maria i św. Jan, a nad nimi unosi się orszak aniołów niosących Arma Christi. Po bokach, w pozycji klęczącej, ukazano postacie fundatorów: po lewej Jerzego, po prawej Barbarę, za którymi stoi po dwóch apostołów.
Barbara została sportretowana w dostojnej, modlitewnej pozie – z rękami złożonymi w symbolicznym geście oddania. Ubrana jest w czarne, bogato zdobione brokatowe szaty, z widoczną biżuterią i charakterystycznym kobiecym czepcem, typowym dla kobiet zamężnych jej stanu. Jej postura jest pełna powagi, twarz wydłużona, z wyraźnie zaznaczonym nosem i skupionym spojrzeniem – cechy te czynią portret jednym z najbardziej wiarygodnych przedstawień księżnej. Kompozycja odznacza się wysokim poziomem artystycznym i ma charakter memorialny – zarówno jako wyraz osobistej żałoby Jerzego Brodatego, jak i publicznej afirmacji pobożności i statusu Barbary jako członkini dynastii Jagiellonów i księżnej Saksonii.

 
Płyta nagrobna księżnej Barbary (Grabplatte für Herzogin Barbara)
Miejsce przechowywania: Katedra w Miśni (Meißner Dom), kaplica
Datowanie: 1534
Autor: odlewnia Martin Hilliger, Freiberg
Technika: brąz (odlew), płyta nagrobna
Opis:
Płyta wtopiona w posadzkę kaplicy. Barbara przedstawiona jest frontalnie, z rękami skrzyżowanymi na piersiach, w pozycji stojącej. Ubrana w brokatową suknię z futrzanym obszyciem i fałdowaną suknię pod spodem, z charakterystyczną dla mężatek fryzurą i czepcem. W dłoni trzyma różaniec. Otacza ją pas roślinno-ornamentalny z motywami renesansowymi oraz herby Polski i Saksonii. Na dolnej części znajduje się wielowierszowy epitafium w języku niemieckim. Styl manierystyczny, z wydłużonymi proporcjami. Jest to realizacja artystyczna wysokiej klasy.
 
Portal kaplicy grobowej z herbami Polski i Saksonii
Miejsce przechowywania: Katedra w Miśni (Meißner Dom), kaplica
Datowanie: 1521–1524
Projekt: Hans Daucher (Augsburg), wykonanie: rzeźbiarze saskiego dworu
Technika: intarsja kamienna, architektura renesansowa
Opis:
Monumentalne wejście do kaplicy grobowej, uznawane za jedno z pierwszych dzieł renesansowych w Saksonii. Portal wykonany z różnych rodzajów kamienia (piaskowiec, serpentyn, marmur) i złożony jak intarsja. Zawiera herby Saksonii i Polski – trzy razy: na drzwiach żelaznych, nad portalem i w dekoracji fryzu. Pochodzenie polskiego herbu wskazuje na dynastię Jagiellonów, podkreślając dynastyczne pochodzenie Barbary. Portal zwieńczony był figurami herbowniczych, z których jeden (herb saski) znajduje się dziś w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.

Płaskorzeźby pary książęcej na ratuszu w Oschatz
Miejsce przechowywania: Rathaus Oschatz (Saksonia)
Datowanie: 1538
Autor: Christoph Walther I
Technika: płaskorzeźba kamienna
Opis:
Na fasadzie ratusza w Oschatz umieszczono płaskorzeźbione wizerunki księcia Jerzego i księżnej Barbary. Barbara opisana jest błędnie jako „geborene Königin von Polen” (urodzona królowa Polski), co pokazuje, jak silnie pamięć o niej przetrwała w tradycji lokalnej, lecz również jak łatwo uległa mitologizacji. Dzieło ma charakter reprezentacyjny i przypomina o dynastycznych związkach saksońsko-polskich.

Skrzydło ołtarzowe z Narodowego Muzeum Sztuki Katalonii (MNAC), Barcelona
Miejsce przechowywania: Museu Nacional d’Art de Catalunya (MNAC), Barcelona
Inwentarz: Nr 212829-000 (stałe wypożyczenie z kolekcji Thyssen-Bornemisza)
Wymiary: 85 × 30,6 cm
Technika: olej na lipowej desce
Atrybucja: warsztat saski, typ C1 (wg Hofbauera)
Datowanie: pocz. XVI wieku (przed 1534)
Opis:
Przedstawienie św. Anny z Barbarą Saską jako klęczącą donatorką. Postać świętej Anny z aureolą z napisem SANCT ANNA, siedząca z ramionami skrzyżowanymi na piersiach, dominuje kompozycję, lecz kluczowe znaczenie ma tu portret modlącej się księżnej. Barbara klęczy w stroju dworskim, z rękami złożonymi do modlitwy, z profilu, u stóp świętej. Kompozycja ta była częścią większego zespołu ołtarzowego – inne skrzydła przedstawiają m.in. Jerzego Brodatego i ich syna Christopha. Całość miała charakter rodzinnej fundacji dewocyjnej. Styl malarski oraz proporcje wskazują na warsztat saski działający w otoczeniu Cranacha.

Portrety hipotetyczne
Obraz z Institute of Chicago (identyfikowany jako Magdalena Saska)
Miejsce przechowywania: Art Institute of Chicago
Lokalizacja w muzeum: Sala 207
Numer inwentarzowy: 1938.310
Autor: warsztat Lucasa Cranacha Starszego (asystent)
Datowanie: ok. 1529
Technika: olej na desce
Wymiary: 59,8 × 41,6 cm
Opis:
Portret uznawany jest najczęściej za wizerunek Magdaleny Saskiej, córki Barbary. Atrybucja ta opierała się na domniemanym powiązaniu z portretem Joachima II, jednak późniejsze badania wykazały, że mężczyzna na rzekomo pasującym portrecie to Wilhelm z Brandenburgii-Ansbach, a nie mąż Magdaleny. Obecnie część  specjalistów skłania się ku uznaniu, że portret z Chicago przedstawia Barbarę Jagiellonkę. Charakterystyczne cechy twarzy – nos, oczy, usta – odpowiadają jej potwierdzonym wizerunkom. Ubrana w ciemny, dostojny strój z modną wówczas siateczką na włosach i ozdobnym czepcem, Barbara przedstawiona jest jako dojrzała, dostojna dama o spokojnym, skupionym spojrzeniu.
 
 „Dawid i Batszeba” – przypuszczalne przedstawienie Barbary z Polski wśród postaci na dworze
Autor: warsztat Lucasa Cranacha Starszego (asystenci)
Datowanie: 1526
Lokalizacja: dzieło znajduje się w zbiorach prywatnych 
Opis:
W obrazie „Dawid i Batszeba”, będącym jednocześnie sceną biblijną i portretem grupowym w kontekście dworskim, pojawia się kobieta hipotetycznie identyfikowana  jako Barbara Jagiellonka – siedząca dama w centrum dolnej części kompozycji. Otaczają ją jej dzieci: Johann (z harfą), Friedrich, Christina i Magdalena, a także synowa Elżbieta Heska. Przypuszcza się, że obraz miał charakter alegoryczny i przedstawiał nie tylko scenę biblijną, ale również pochwałę rodu książęcego. Uwagę zwraca fakt, że jakość przedstawień poszczególnych postaci jest nierówna – tylko twarze Johanna i Elżbiety ukazano z większą wiernością, co wskazuje na udział uczniów Cranacha. Hipoteza identyfikacyjna nie jest powszechnie akceptowana, ale zgodność ikonograficzna oraz obecność całej rodziny czynią ją prawdopodobną.
 
Fundacje religijne Barbary w katedrze w Miśni
Lokalizacja: Katedra w Miśni (Meißner Dom)
Datowanie: 1513–1516 (fundacje liturgiczne), 1521–1524 (kaplica), 1534 (epitafium)
Rodzaj dzieła: Fundacje pobożne, celebracje liturgiczne, memoriały
Opis:
Barbara z mężem Jerzym ufundowali cykl nabożeństw od Wielkiego Czwartku do Poniedziałku Wielkanocnego. W 1516 Barbara ufundowała też specjalne „Jahrgedächtnis” (roczne wspomnienie) dla tych, którzy polegli w służbie rodu Wettinów. W 1542 nadal znajdował się w skarbcu domowym złoty krzyż podarowany przez księżnę. Fundacje te świadczą o głębokiej pobożności księżnej i jej przywiązaniu do Kościoła katolickiego w dobie wczesnej Reformacji.