Historia budowy kolonii mieszkaniowej na Antokolu 

Spółdzielnia mieszkaniowa pracowników urzędu Ministerstwa Robót Publicznych powstała w Wilnie w pierwszej połowie lat 20. XX w. Kolonia domów miała początkowo zostać zbudowana w dzielnicy Ponarskie, w rejonie ulic Dobrej Rady, Świerkowej i Pokój; na najstarszym planie osiedla, sporządzonym w roku 1923, zaznaczono 39 posesji. Lokalizacja ta uległa wkrótce zmianie – spółdzielnia pozyskała nowy teren pod zabudowę położony na Antokolu, w bezpośredniej bliskości kościoła św. Piotra i Pawła, między ulicami Tadeusza Kościuszki, Holendernia i Przejazd. Był to teren należący do skarbu państwa, sprzedany gminie miasta Wilna pod zabudowę  mieszkaniową. Pierwszy projekt rozplanowania osiedla na tym obszarze datowany jest na rok 1926, jednak do realizacji skierowany został kolejny, nieco skorygowany podział na parcele, zatwierdzony przez Biuro Techniczne Urzędu Miasta w 1928 r. W tym samym roku rozpoczęły się prace  budowlane – kierował nimi arch. Franciszek Wojciechowski, pracownik Oddziału Budowlanego Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych Urzędu Wojewódzkiego, a zarazem członek spółdzielni. Podpis Wojciechowskiego widnieje na jednym z rysunków projektowych, nie ma jednak pewnego potwierdzenia jego autorstwa. 

Inwestycja mogła być realizowana dzięki kredytowi z Banku Gospodarstwa Krajowego, jednak spory o właściwe oszacowanie kosztów spowodowały opóźnienia w realizacji. Pierwsze domy przekazano do zamieszkania na początku 1931 r., w następnym roku wszystkie budynki były już zasiedlone.  

Architektura zespołu 

Projekt kolonii mieszkaniowej Ministerstwa Robót Publicznych na Antokolu przewidywał budowę domów szeregowych, usytuowanych wzdłuż ulic wyznaczających trójkątną działkę, a jej szczytem, u zbiegu ulic Holendernia i Przejazd – dwóch budynków wolnostojących. Domy zaprojektowano w formie podwójnych segmentów zestawionych w lustrzanym odbiciu, w pierwszej wersji projektowej – jednokondygnacyjnych z użytkowym poddaszem. W trakcie budowy zmieniono koncepcję i wszystkie budynki wzniesiono jako piętrowe, z wysoką piwnicą-sutereną. Ascetyczna forma architektoniczna zbudowana została z prostych, geometrycznych brył nakrytych płaskimi dachami, o elewacjach pozbawionych detalu poza betonowymi płaskimi daszkami łączącymi pary wejść do segmentów mieszkalnych i ćwierćkolistymi, żelaznymi poręczami przy schodkach wejściowych. Rytm zabudowy pierzei wyznaczały uskoki elewacji każdego segmentu, oraz regularne rzędy dużych, wielokwaterowych okien. Od strony podwórza wyjścia i tarasy wychodziły na ogródki przydomowe oraz pełną zieleni wspólną przestrzeń rekreacji. Całość tworzyła kameralne osiedle w malowniczej lokalizacji na skraju kompleksu leśnego „Gaj Antokolski” oraz w nieodległym sąsiedztwie perły wileńskiego baroku – kościoła św. Piotra i Pawła.  

Spójny pod względem stylistycznym zespół budynków kolonii mieszkaniowej pracowników Ministerstwa Robót Publicznych stworzył jednorodny i koherentny przykład modernistycznego funkcjonalizmu w architekturze wielorodzinnej, stanowiący realizację  postulatów awangardy funkcjonalistycznej; daleko wyprzedzając w czasie inne realizacje modernistyczne w Wilnie.  

Adres historyczny: ul. Kościuszki – Holendernia – Przejazd 

Adres współczesny: T. Kosciuškos g. – Olandu g. – M. Dobužinskos g.