Na budynku przedszkola i szkoły podstawowej Gutschick I, przy ulicy Scheideggstrasse 12, w sercu dzielnicy Gutschick w Winterthur znajduje się aluminiowy relief „Odlatujące łabędzie” autorstwa polskiego rzeźbiarza i pedagoga związanego ze Szwajcarią Macieja (Mathisa) Piotrowskiego (1920-1978) z 1963 r. Poznaj historię tej niezwykłej kompozycji, która jest związana z wdrażaniem radykalnego, nowoczesnego budownictwa i planowania urbanistycznego w dużych ośrodkach miejskich w Szwajcarii w drugiej połowie XX w.

Boom budowlany lat 50. i 60. XX w.

Architektura i planowanie urbanistyczne przełomu lat 50. i 60. XX w. są wciąż widoczne w krajobrazie Winterthur. Dzielnica Gutschick, w której można podziwiać kilka realizacji Piotrowskiego, w tym „Odlatujące łabędzie” i „Akrobatów”, powstała na skutek powojennego boomu budowlanego. To właśnie wtedy dynamiczny rozwój ekonomiczny umożliwił prywatnym deweloperom zwiększenie aktywności w dziedzinie budownictwa i rozpoczęcie planowania wielkich inwestycji. Wiele z nich było wspieranych z centralnego budżetu państwowego. Powstawały osiedla mieszkaniowe, rozwijało się szkolnictwo, a także inwestowano w sztukę w przestrzeni publicznej. Architekci planowali zróżnicowaną zabudowę wtopioną w zieloną przestrzeń, podkreślając unikalność poszczególnych obiektów.

Budynek przedszkola i szkoły podstawowej Gutschick I

W latach 1959-1962 zrealizowano w okolicach centrum sportowego Deutweg w Winterthur kilkaset mieszkań. Równolegle trwały prace nad monumentalnym, pobliskim osiedlem mieszkaniowym Gutschick, miasto planowało także inne inwestycje w tym rejonie. Naturalnie zwiększyło to zapotrzebowanie na miejsca w przedszkolach. Stąd od 1959 r. planowano budowę dwóch nowych przedszkoli przy Scheideggstrasse, Gutschick I i Gutschick II. Ta inwestycja miała na celu zastąpienie pobliskiego, istniejącego od 1879 r., przedszkola Deutweg, które nie było w stanie sprostać nowym potrzebom miejscowej społeczności.

Budynek Gutschick I, na którym znajduje się płaskorzeźba, powstał w 1963 r. jako przedszkole w ramach wdrażania miejscowej koncepcji urbanistycznej, obejmującej budowę pobliskiego osiedla mieszkaniowego i szkolnictwa z użyciem prefabrykatów. Projekt realizowała firma Bau AG Mattenbach według koncepcji architektonicznej Heinricha Raschlego. Zgodnie z porozumieniem między firmą deweloperską a władzami miejskimi, po oddaniu obiektu do użytku miasto miało go odkupić po kosztach realizacji. Takie rozwiązanie było wówczas normą w Szwajcarii. 21 stycznia 1962 r. zatwierdzono realizację tego obiektu.

Architektura

Kompleks przedszkolny składał się pierwotnie z trzech sal lekcyjnych z dużymi przeszkleniami okiennymi oraz pomieszczeń gospodarczych usytuowanych na parterze, a także podpiwniczenia-schronu, przeznaczonego do obrony cywilnej. Budynek został wykonany, zgodnie z założeniami funkcjonalizmu, z betonu, wewnętrzny układ pomieszczeń wyznaczały ściany ceglane. Prace nad kompleksem trwały wlatach 1962-1963. Przedszkole otwarto po przerwie wakacyjnej w 1963 r.

Od lat 70. XX w. poszerzono pierwotną ofertę edukacyjną placówki przedszkolnej o opiekę pozaszkolną, a po renowacji i rozbudowie kompleksu w latach 2006-2007 - także o szkołę podstawową. Podczas remontu zadbano o efektywność energetyczną budynku - wymieniono okna i ocieplono go od zewnątrz, przemalowując przy okazji ściany z koloru szarego na żółto-pomarańczowy. Interwencja ta zaburzyła pierwotny zamysł artysty, by uchwycić „Odlatujące łabędzie” (Schwäne) podczas ucieczki przed lisem na tle szarego, zamglonego nieba.

„Odlatujące łabędzie” Macieja Piotrowskiego

Piotrowski został zaproszony do realizacji płaskorzeźby w przestrzeni miejskiej na zlecenie firmy Bau AG Mattenbach w 1963 r. Pozostawiono mu swobodę w doborze tematyki oraz materiału. Była to kolejna praca z cyklu rzeźb wchodzących w dialog z infrastrukturą przeznaczoną dla dzieci. Wcześniej artysta stworzył m.in. rzeźbę „Niedźwiedź polarny” dla ogrodu przedszkola w Winterthur (1957). 

Mimo monumentalnych wymiarów (1,5 m x 4 m), płaskorzeźba Piotrowskiego sprawia wrażenie lekkości. Jej formy przywodzą na myśl estetykę origami i powojenny design. Dynamiczna kompozycja wpisuje się w zainteresowania Piotrowskiego animalistyką, uchwyceniem sylwetki zwierzęcej w ruchu, które przewijały się jego twórczości od zakończenia II wojny światowej. Od początku lat 60. rzeźbiarz często eksplorował temat wędrownych ptaków, badając układ ich ciał oraz ich relacje przestrzenne podczas lotu. Takie przedstawienia natury kojarzyły mu się z rodzimą przyrodą i polskim folklorem. „Odlatujące łabędzie” odzwierciedlają również doświadczenia Piotrowskiego w zakresie metaloplastyki, zwłaszcza pracy z aluminium, które zapoczątkowało zlecenie na rzeźbę dla pobliskiego osiedla mieszkaniowego w 1961 r.