W 1885 roku powstała Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego, która przyczyniła się do założenia pierwszego gimnazjum w Cieszynie w 1895 roku. W 1909 roku, dzięki współpracy Macierzy Szkolnej i Towarzystwa Szkoły Ludowej z Krakowa, założono Gimnazjum w Orłowej. Początkowo podjęto próby w Radzie Rzeszy, aby szkoła została ufundowana przez państwo, kiedy to się nie udało, zdecydowano się założyć szkołę prywatną. Pozwolenie na otwarcie szkoły otrzymano 7 września 1909 r. Mimo że nie uzyskało ono statusu szkoły państwowej, odegrało znaczącą rolę w edukacyjnym krajobrazie Zaolzia jako instytucja utrzymywana przez organizacje założycielskie. W tym samym roku powstało również Towarzystwo Bursy Polskiej w Orłowej.

Początkowo zajęcia odbywały się w niewielkim parterowym budynku, jednak już wrześniu 1909 roku otrzymano zgodę na wzniesienie budynku szkoły. Na tej podstawie w latach 1910-1911 zbudowano budynek gimnazjum, który został rozbudowany o dodatkowe piętro w latach 1927-1928. W 1912 roku nabyto również budynek na internat dla uczniów. Działalność szkoły została przerwana podczas II wojny światowej, kiedy to budynek służył jako niemiecka szkoła górnicza, potem niemieckie seminarium nauczycielskie, a w ostatnich miesiącach szpital wojskowy i koszary. Po wojnie, w 1945 roku, udało się wznowić działalność gimnazjum, które funkcjonowało pod swoją pierwotną nazwą do 1953 roku. Wtedy to szkoła przekształciła się w Jedenastoletnią Szkołę Średnią z Polskim Językiem Nauczania, a następnie w 1960 roku w Ogólnokształcącą Szkołę Średnią z Polskim Językiem Nauczania.

W 1962 roku doszło do połączenia gimnazjum z polską szkołą podstawową w Orłowej-Łazach, gdzie przeniesiono szkołę do nowo wzniesionego budynku. W 1964 roku polskie gimnazja w Orłowej i Czeskim Cieszynie zostały połączone, tworząc jedną placówkę z oddziałami w obu miejscowościach. W 1993 roku działalność gimnazjum w Orłowej przeniesiono do Karwiny, gdzie zajęto budynek po dawnej szkole podstawowej. W 2009 roku oddział w Karwinie został zamknięty, pozostawiając jako jedyne klasy w Czeskim Cieszynie.

W 1962 roku, po przeniesieniu szkoły polskiej do nowego budynku w Orłowej-Łazach, dawny budynek edukacyjny otrzymał nowego użytkownika - szkołę muzyczną. Ta instytucja  wykorzystywała przestrzeń aż do końca lat 70., kiedy to w 1979 roku obiekt przeszedł kolejną transformację. Przez kolejne siedem lat, aż do 1986 roku budynek służył przedsiębiorstwu produkującemu sprzęt radiowy i nagłaśniający. W 1987 roku podjęto decyzję o jego rozbiórce. W 2009 roku zdecydowano się na upamiętnienie dawnej szkoły. Na miejscu, gdzie stał jej budynek, postawiono pomnik wykonany z czerwonego granitu. 

Historia tej instytucji stanowi żywy zapis zmian w edukacji, polityce i stosunkach międzynarodowych, będąc świadkiem intensywnych przemian przez dekady. Odzwierciedla ona ewoluujące idee i konteksty, które miały wpływ nie tylko na lokalną społeczność, ale również na szersze regiony.

Tożsamość gimnazjum nie wyłoniła się wyłącznie z jego murów. Nauczyciele, uczniowie i personel, którzy teraz są rozsiani po całym świecie, nadali szkole unikalny charakter. W murach tego gimnazjum kształtowały się przyszłe pokolenia, a przekazywane tam wartości stały się fundamentem dla społeczności Zaolziańskiej.

W miejscu gdzie znajdowało się gimnazjum w 2009 roku odsłonięty został pomnik upamiętniający działalność placówki.

-----

Film zrealizowany przez Stowarzyszenie Olza Pro 

Rok produkcji: 2023

Opracowanie filmu: Marek Konieczny, Józef Szymeczek, Luděk Ondruška

Opublikowano za zgodę Stowarzyszenia Olza Pro

Zobacz więcej o historii szkoły:

„Nowości Ilustrowane", 42, 1909, https://jbc.bj.uj.edu.pl/publication/15247