„Ku chwale Polaków w Peru” - tak brzmi hiszpański napis wyryty na pomniku działających w Peru od drugiej połowy XIX w. polskich pionierów inżynierii: Jana Edwarda Habicha, Aleksandra Babińskiego, Władysława Klugera, Władysława Folkierskiego i Franciszka Ksawerego Wakulskiego.

Peruwiańska wdzięczność
Jako dowód społecznego uznania za wkład w modernizację nowopowstałej republiki Peru, wzniesiono na Plaza de Polonia w centralnej części metropolii Lima monument upamiętniający działalność i zasługi Jana Edwarda Habicha, założyciela pierwszej wyższej szkoły technicznej na kontynencie, a także jego polskich towarzyszy tworzących akademicki trzon uczelni. Poza działalnością dydaktyczną realizowali także zlecone przez rząd Peru projekty w dziedzinach: inżynierii, kolejnictwa, mechaniki, geologii, hydrologii, topografii i innych z zakresu nauk ścisłych.
 
Pierwszym dowodem wdzięczności peruwiańskiej społeczności za polski wkład w gospodarczy rozwój Peru było ufundowanie marmurowego pomnika J.E. Habicha w piątą rocznicę jego śmierci (1914 r.). Wykłute zostało ono dłutem przez paryskiego rzeźbiarza Charlesa Theodora Perrona, ale niektóre źródła podają, że autorem był Carlo Libero Valente. Pierwotnie było ustawione w elitarnej części historycznej Limy, naprzeciw bazyliki i klasztoru San Augustin. Jednak w setną rocznicę urodzin J.E Habicha (1935 r.), pokrywającą się z obchodami 400‑lecia założenia Limy, powstało kolejne upamiętnienie, którego częścią stała się ta rzeźba. Dzisiaj pomnik znajduje się na Plaza de Polonia, w starej dzielnicy Jesús María (nieopodal dzisiejszej lokalizacji Ambasady RP w Limie), gdzie został wkomponowany w pomnik polskich inżynierów działających w Peru.
 
Monument został zaprojektowany w modernizującym kształcie trzech, przylegających do siebie prostokątów, razem tworzących marmurowy korpus. Popiersie Habicha umieszczono w centralnej części w kształcie ramy i oparto je na kobiecej sylwetce dzierżącej pochodnię. Zgodnie z interpretacjami, pochodnia symbolizuje wiedzę, a wznosząca ją kobieta – Nike – naród. Lewą, boczną część, wypełniono polskim orłem w koronie oraz tablicami z brązu przedstawiającymi popiersia Franciszka Ksawerego Wakulskiego i Władysława Folkierskiego. W prawej części monumentu znajduje się, oparty na dwóch kondorach, herb Limy wraz z popiersiami Władysława Klugera i Aleksandra Babińskiego (również na tablicach z brązu). Pod herbem Limy wyryto napis w języku hiszpańskim: „Ku chwale Polaków w Peru”.
 
Należy podkreślić, że przedstawiciele generacji polskich inżynierów, doceniani za wkład w rozwój myśli technicznej i wykorzystanie gospodarczego potencjału Peru (opartego o bogaty zasób naturalny), przybyli do młodej, istniejącej zaledwie od kilku dekad republiki, w niezwykle burzliwym okresie. W ekonomicznym wyścigu na kontynencie zrzucającym kolonialne jarzmo Peruwiańczycy często angażowali się w konflikty zbrojne. Najpierw bronili się przed próbującymi odzyskać wpływy Hiszpanami (1865-1866), później rywalizowali z sąsiadami o terytoria i źródła cennych zasobów mineralnych (wojna o saletrę 1879-1883). Obok oczywistych osiągnięć, to właśnie polska obecność w dziejowym dla tego kraju okresie wzmocniła w świadomości Peruwiańczyków tak pozytywny wizerunek Polaków.
 
Początek naukowo-technicznej współpracy
Geneza budowy wspólnego naukowo-technicznego dziedzictwa zaczyna się jednak wcześniej, od polskiego inżyniera - Ernesta Malinowskiego - projektanta Centralnej Kolei Transandyjskiej (najwyżej położonej do 2006 r. linii kolejowej na świecie). Dzięki bohaterskiej postawie podczas obrony portu Callao, w okresie wojny z Hiszpanią, Malinowski uznany został za narodowego bohatera Peru. Jego autorytet i opinia specjalisty pomogły w przekonaniu przedstawicieli peruwiańskiego rządu do zakontraktowania kolejnych polskich inżynierów-emigrantów, m.in. absolwentów paryskiej Szkoły Dróg i Mostów (École Nationale des Ponts et Chaussées - ENPC). Wśród nich do Peru przybył Jan Edward Habich, weteran wojny krymskiej i powstania styczniowego, po którego upadku uciekł do Francji, gdzie pełnił funkcję dyrektora Szkoły Wyższej Polskiej. Początkowo J.E. Habich zawarł tylko trzyletni kontrakt, zaczynając od koordynowania przedsięwzięć irygacyjnych na południu Peru, realizacji projektów urbanistycznych, naprawy kolei centralnej i rozbudowy portu w Arice.
 
Wkrótce, dzięki doświadczeniu w pracy oświatowo-naukowej, peruwiański rząd powierzył mu misję budowania uczelni wyższej. Od 1873 r. i wyjazdu w roli delegata rządu Peru na wystawę światową w Wiedniu Habich nawiązywał kontakty, dzięki którym stworzył później kadrę akademicką dyscyplin technicznych w peruwiańskiej uczelni. Wkrótce Ambasada Peru w Paryżu zaczęła kontraktować polskich uczonych, wykładowców i inżynierów. Decyzję o wyjeździe do Ameryki Południowej ułatwiała im sytuacja związana z francuską kapitulacją w wojnie 1870-1871, gdy - zgodnie z pruskimi żądaniami - zamykano ośrodki oświatowe, m.in. te, wokół których wcześniej gromadzili się Polacy.
 
Najstarsza wyższa szkoła techniczna na kontynencie latynoamerykańskim
Do Peru przybyli też Władysław Folkierski, Władysław Kluger, Franciszek Ksawery Wakulski i Aleksander Babiński, którzy stworzyli naukowo-dydaktyczną kadrę otwartej w 1876 r. Wyższej Szkoły Inżynieryjno-Górniczej (Escuela de Construcciones Civiles y de Minas del Perú). Habich doprowadził ją później do poziomu uniwersyteckiego. Dziś uczelnia działa jako Universidad Nacional de Ingeniería. W późniejszym okresie twórcą wydziału architektury tej uczelni był jeszcze inny Polak, architekt Ryszard de Jaxa Małachowski.
 
Oprócz działalności naukowej nowoprzybyli inżynierowie angażowali się też w projekty rządowe, finansowane jeszcze dzięki eksportowi guano. Wakulski założył sieć telegraficzną w Peru, a Folkierski prowadził Peruwiańską Kompanię Żeglowną Jeziora Titicaca i zaprojektował linię kolejową na odcinku Pisco - Ica. Kluger zaprojektował sieć wodno-kanalizacyjną w Callao, a także koordynował budowę portu w Arica. Babiński natomiast zaprojektował pierwsze peruwiańskie mapy geologiczne. Sam J.E. Habich, oprócz dożywotnio sprawowanej funkcji rektora uczelni, koordynował działania Centralnej Rady Inżynierów Rządowych (1878‒1884), współtworzył projekt peruwiańskiego prawa górniczego oraz projekt wprowadzania systemu metrycznego. Współorganizował Towarzystwo Geograficznego w Limie (m.in. razem z E. Malinowskim), Izbę Przemysłową oraz Urząd Miar i Wag. Pełnił funkcję eksperta Rady Robót Publicznych. Za swoje zasługi został uhonorowany obywatelstwem Peru.
 
Emigracyjna działalność polskich inżynierów w Peru, którym zawdzięczamy pozytywny wizerunek na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej, jest cały czas zagadnieniem niewyczerpanym naukowo, ale też niewystarczająco mocno wpisanym w świadomość współczesnych Polaków.