W Wersalu można oglądać cenne polonicum Portret Stanisława Augusta, ostatniego polskiego króla, namalowany przez wybitną francuską malarkę Élisabeth Louise-Vigée-Le Brun.

Portret Stanisława Augusta w gronostajowym płaszczu
Portret we francuskich zbiorach przedstawia polskiego króla, Stanisława Augusta (1732-1798), herbu Ciołek. Na obrazie malarka przedstawiła popiersie króla, w lekkim skręcie ku lewej stronie, z głową skierowaną w prawo, patrzącego poza obraz. Król ubrany jest w królewski, czerwony płaszcz podbity gronostajami, granatowy frak i kamizelkę, spod której widoczny jest halsztuk, czyli biała chusta pod szyją. Przez pierś portretowanego przepasana jest błękitna wstęga Orderu Orła Białego, gwiazda tego odznaczenia z kolei widoczna jest na płaszczu. Na obrazie król ma 65 lat, francuska portrecistka ukazała to poprzez siwe włosy modela upięte do tyłu, okrągły owal twarzy i zmarszczki, choć nieliczne. Malarka ponadto zastosowała ciekawy zabieg, namalowane popiersie ujęła w owalną ramę namalowaną na prostokątnym płótnie. To uczyniło - jak twierdzą badacze - wizerunek bardziej intymnym. Król na portrecie jest pogodny, a jego wizerunek pełen godności. A pamiętajmy, że Élisabeth Louise Vigée-Le Brun (1755‒1842) malowała ten portret króla w tragicznych dla niego okolicznościach. Po trzecim rozbiorze Polski, Stanisław August zostaje zmuszony do abdykacji w 1795 r. i udał się na wygnanie. W marcu 1797 r. przybył do Sankt Petersburga, gdzie zamieszkał w Pałacu Marmurowym.

Stanisław August i Élisabeth Louise Vigée-Le Brun
W tym samym czasie w Rosji przebywa Élisabeth Louise Vigée-Le Brun, wybitna francuska malarka, portrecistka królowej Marii Antoniny i wielu europejskich i polskich osobistości. Malarka musiała uciekać z Francji po wybuch Rewolucji Francuskiej. Król i Vigée-Le Brun poznali się zaraz po przyjeździe Poniatowskiego do Sankt Petersburga, a opisywany obraz musiał powstać między końcem marcem a lipcem 1797 r.

Króla i malarkę połączył los wygnańców, wzajemna sympatia oraz admiracja króla dla talentu artystki. Z kolei malarka pisała w swoich pamiętnikach o ich relacji „nazywał mnie swoją przyjaciółką” [Élisabet Vigée Le Brun, „Souvenirs 1775-1842”, Paris 2015, s. 584 - tłum wł.]. Ponadto w rozdziale XXII swojego dariusza Vigée-Le Brun opisywała odwiedziny króla w jej pracowni oraz jego wygląd: „Stanisław Poniatowski był wysoki. Jego przystojna twarz wyrażała łagodność i życzliwość. Dźwięk jego głosu był przenikliwy, a chód nieskończenie dostojny, bez żadnej pretensjonalności. Mówił ze szczególnym wdziękiem, posiadając wysoki stopień zamiłowania i znajomości literatury. Kochał sztukę tak namiętnie, że w Warszawie, kiedy był królem, stale odwiedzał najlepszych artystów tamtych czasów” [Élisabet Vigée Le Brun, „Souvenirs 1775-1842”, Paris 2015, s. 584-585, - tłum wł.].

Wydaje się, że taki stosunek, pełen powagi i szacunku dla króla, malarka oddał w namalowanym przez siebie portrecie. Co interesujące, zapewne sama zadecydowała o namalowaniu portretu, być może właśnie ze względu na opisywaną sympatię i szacunek jaki żywiła do króla na wygnaniu. Co równie interesujące w tym samym czasie i okolicznościach malarka wykonała jeszcze jeden portret Stanisława Augusta, tym razem w stroju Henryka IV Burbona (dziś w kolekcji Narodowego Muzeum Sztuki im. Bohdana i Warwary Chanenków w Kijowie) na zlecenie siostrzenicy króla Urszuli Mniszech z Zamoyskich.

Zaraz po śmierci króla, tego samego roku, tj. w 1798 r. niemiecki rytownik Ignaz Sebastian Klauber (1753-1817) wykonał miedzioryt z wizerunkiem Stanisława Augusta według opisywanego portretu w gronostajowym płaszczu pędzla Élisabet Vigée Le Brun.

Losy obrazu
Po namalowaniu „Portretu Stanisława Augusta w gronostajowym płaszczu”, Élisabeth Louise Vigée-Le Brun pozostawiła go w swoich zbiorach. Po powrocie do Francji z wieloletniej emigracji, malarka wystawiła obraz na publicznej wystawie w Paryżu tzw. Salonie w 1802 r. Obraz, aż do śmierci artystki w 1842 r. znajdował się w jej posiadaniu i wisiał w jej podparyskim mieszkaniu. Następnie został odziedziczony przez jej siostrzenicę Eugénie Tripier-Lefranc (1797-1872), która m.in. wypożyczyła „Portret Stanisława Augusta” na paryską wystawę w 1860 r. Z kolei po śmierci siostrzenicy, jej mąż zapisał legatem obraz do zbiorów Luwrowi w 1881 r. Od 1921 r. portret polskiego króla znajduje się w długoterminowym depozycie w Pałacu w Wersalu.

Warto wspomnieć, iż po raz pierwszy „Portret Stanisława Augusta w gronostajowym płaszczu”, pędzla Élisabeth Louise Vigée-Le Brun został pokazany w Polsce w 2011 r. na wystawie „Stanisław August ostatni król Polski. Polityk, mecenas, reformator 1764-1795” jaka miała miejsce w Zamku Królewskim w Warszawie.