W Pałacu w Wersalu można oglądać cenny polonik wypożyczony z Luwru - portret ostatniego polskiego króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego, namalowany przez wybitną francuską portrecistkę Élisabeth Louise Vigée Le Brun.

W gronostajowym płaszczu

Na obrazie malarka przedstawiła Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732-1798) w lekkim skręcie ku lewej stronie, z głową skierowaną w prawo, patrzącego poza obraz. Élisabeth Louise Vigée Le Brun (1755-1842) zastosowała ciekawy zabieg kompozycyjny - popiersie monarchy ujęła w owalną ramę namalowaną na prostokątnym płótnie. To uczyniło - jak twierdzą badacze - wizerunek bardziej intymnym.
Poniatowski ukazany został w reprezentacyjnym stroju: czerwonym płaszczu królewskim podbitym gronostajami, granatowym fraku i kamizelce, spod której widoczny jest biały halsztuk, czyli chusta pod szyją. Przez pierś biegnie błękitna wstęga Orderu Orła Białego, a na płaszczu widnieje gwiazda tego najwyższego polskiego odznaczenia. Artystka umiejętnie oddała wiek monarchy - miał wówczas 65 lat - ukazując siwe włosy upięte z tyłu głowy, pełny owal twarzy i delikatne zmarszczki. 
Mimo że obraz powstał w dramatycznym okresie życia monarchy, jego wizerunek emanuje spokojem i godnością. Po trzecim rozbiorze Polski Stanisław August został zmuszony do abdykacji w 1795 roku i udał się na wygnanie do Rosji. W marcu 1797 roku przybył do Sankt Petersburga, gdzie zamieszkał w Pałacu Marmurowym.

Spotkanie wygnańców

W tym samym czasie w Rosji przebywała Vigée Le Brun, słynna francuska malarka, portrecistka królowej Marii Antoniny i wielu wybitnych europejskich osobistości. Malarka opuściła Francję po wybuch rewolucji. Ich znajomość rozpoczęła się niemal natychmiast po przyjeździe Poniatowskiego. Obraz powstał najprawdopodobniej między końcem marca a lipcem 1797 roku.

Króla i malarkę połączył los wygnańców, wzajemna sympatia oraz podziw Poniatowskiego dla jej talentu. „Nazywał mnie swoją przyjaciółką” - opisywała tę relację Vigée-Le Brun swoich pamiętnikach (Élisabet Vigée Le Brun, Souvenirs 1775-1842, Paris 2015, s. 584 - tłum aut.). W rozdziale XXII swojego diariusza opisała odwiedziny króla w pracowni oraz jego wygląd i osobowość: „Stanisław Poniatowski był wysoki. Jego przystojna twarz wyrażała łagodność i życzliwość. Dźwięk jego głosu był przenikliwy, a chód nieskończenie dostojny, bez żadnej pretensjonalności. Mówił ze szczególnym wdziękiem, posiadając wysoki stopień zamiłowania i znajomości literatury. Kochał sztukę tak namiętnie, że w Warszawie, kiedy był królem, stale odwiedzał najlepszych artystów tamtych czasów” (Élisabet Vigée Le Brun, Souvenirs 1775-1842, Paris 2015, s. 584-585 - tłum aut.).

Wydaje się, że taki stosunek - pełen powagi i szacunku dla króla - malarka oddał w namalowanym przez siebie portrecie. Ponieważ nie ma żadnych potwierdzonych informacji źródłowych o potencjalnym zleceniodawcy, można przypuszczać, że to ona sama zainicjowała powstanie dzieła, kierując się wspominaną estymą jaką żywiła do monarchy na wygnaniu. W analogicznych okolicznościach i czasie powstał także drugi portret Stanisława Augusta - tym razem w stroju Henryka IV Burbona (obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuki im. Bohdana i Warwary Chanenków w Kijowie) – który Vigée Le Brun namalowała na zamówienie królewskiej siostrzenicy Urszuli Mniszech z Zamoyskich.

Tuż po śmierci Poniatowskiego w 1798 roku niemiecki rytownik Ignaz Sebastian Klauber (1753-1817) wykonał miedzioryt według omawianego portretu monarchy w gronostajowym płaszczu.

Losy obrazu

Portret pozostał w prywatnej kolekcji malarki. Po powrocie do Francji z emigracji pokazała go na publicznej wystawie w Paryżu, tzw. Salonie, w 1802 roku. Aż do śmierci artystki w 1842 roku obraz wisiał w jej podparyskim mieszkaniu. Następnie przeszedł w spadku na jej siostrzenicę Eugénie Tripier-Lefranc, która wypożyczyła go między innymi na wystawę w 1860 roku. W 1881 roku, zgodnie z testamentem jej męża, płótno trafiło do Luwru. Od 1921 roku portret polskiego króla znajduje się w długoterminowym depozycie w Pałacu w Wersalu.

W Polsce obraz pokazano po raz pierwszy dopiero w 2011 roku podczas wystawy „Stanisław August, ostatni król Polski. Polityk, mecenas, reformator 1764-1795” w Zamku Królewskim w Warszawie.