Informacja o obiekcie:
Ukraina, obwód wołyński i tarnopolski (łucki okręg konsularny), Kostiuchnówka, Kowel, Kołki, Przebraże, Lubieszów, Prilesna, Maniewicze, Buczacz, Puźniki, Barysz, Koropiec, Nowosiółka Koropiecka, Monasterzyska.

Cmentarze z polskimi nagrobkami.

Zrealizowane prace: 

2019
Cmentarz w Kowlu: wszystkie groby w Kowlu zostały oczyszczone z roślinności, wypielone, oczyszczone z farby. W trakcie prac okazało się, że pod warstwami farby znajdują się oryginalne płyty z białego marmuru, piaskowca oraz zdjęcie jednego z harcerzy.Kwatera dziecięca św. Katarzyny została uporządkowana i wykoszona. Z inicjatywy młodzieży, oprócz mogił objętych planami prac, dodatkowo podjęto się posprzątania kilku polskich grobów znajdujących się w sąsiedztwie, które już od lat nie były porządkowane.

Cmentarz w Kołkach: wykoszono i uporządkowano miejsce cmentarza. Naprawiono uszkodzenia powstałe w jego ogrodzeniu. Przeprowadzono rozmowy z władzami Kołek na temat możliwości odzyskania wydzierżawionej pod budowę parkingu części cmentarza oraz o wprowadzeniu na terenie cmentarza zakazu wypasania zwierzyny hodowlanej przez okolicznych mieszkańców. Do Konsulatu Generalnego RP w Łucku przekazano informację o samowolnej wymianie na prawosławny odnowionego przez harcerzy głównego krzyża rzymskokatolickiego.

Cmentarz po wsi i polskiej samoobronie w Przebrażu: przeprowadzono prace porządkowo-pielęgnacyjne polegające na wymianie 20 sztuk uszkodzonych krzyży dębowych i wykoszeniu całego cmentarza wraz z otoczeniem. Przeprowadzono renowację centralnego upamiętnienia. Pomalowano bramę wejściową i oczyszczono główną alejkę. Na części ogrodzenia dokonano napraw i konserwacji. W pracach tych harcerzy wspierali mieszkańcy okolicznych wsi, Towarzystwo Kultury Polskiej w Łucku oraz grupy wolontariuszy z Bochni.

Poszukiwania mogiły rodziny kierownika szkoły w Kostiuchnówce. W oparciu o uzyskane dane, przy pomocy ukraińskich i polskich archeologów i po uzyskaniu pozwolenia władz ukraińskich, w kolejnym roku czynione będą starania o podjęcie w tych miejscach wykopalisk. Partnerem w działaniach jest administracja w Maniewiczach i społeczność wsi Kostiuchnówka.

Mogiła polskiej nauczycielki z Prilesnej: harcerze uporządkowali, wykosili chwasty i usunęli krzewy dziko rosnącego bzu. W kolejnym sezonie, w porozumieniu z nauczycielami szkoły w Prilesnej, należy rozważyć przebudowę grobu.

Stary cmentarz w Lubieszowie: W trakcie rozpoczynania prac okazało się, że została ona uporządkowana przez inną grupę z Polski. Informacja o tym była niezwłocznie przekazana przedstawicielowi POLONIKI. W zamian przeprowadzono prace porządkowe na innym cmentarzu w okolicy, czyli w Lubomlu.

Groby polskich proboszczów z Maniewicz na cmentarzyku legionowym przy kościele rzymskokatolickim pw. Ducha Świętego w Maniewiczach: groby zostały oczyszczone z roślinności i starej farby. Następnie uzupełnione zostały ubytki w wylewkach i płytach oraz zlepione pęknięte części. Na koniec całość została pomalowana.

Cmentarze wokół Buczacza: W 2019 r. harcerze Chorągwi Łódzkiej ZHP po raz pierwszy zorganizowali ekspedycję, której celem było odnalezienie, rozpoznanie i uporządkowanie polskich kwater i cmentarzy cywilnych w rejonie Buczacza. Rezultatem było dotarcie do zapomnianych i zaniedbanych mogił w Nowosiółce Koropieckiej, Puźnikach, Koropcu i Monasterzyskach. W trakcie prac na wiejskim cmentarzu blisko połowa terenu okazała się porośnięta intensywnie chwastami i krzewami. Pod nimi odnalezione zostały pozostałości polskich pochówków założonych do 1939 r. Duża część z odsłoniętej kwatery to już tylko goła ziemia z resztkami połamanych i zniszczonych resztek upamiętnień. Dzięki tegorocznej pracy można było ocenić stan cmentarza, kwatery i poszczególnych pochówków oraz zaplanować dalsze prace porządkowe i renowacyjne.

Z prac w Nowosiółce i Puźnikach powstało opracowanie zawierające lokalizację i stan odkrytych grobów. Ponadto w ramach realizacji niniejszego fragmentu zadania podczas ekspedycji wokół Buczacza przeprowadzono prace poszukiwawcze i dokumentacyjne w Koropcu i Monasterzyskach. W pierwszej z tych miejscowości, na miejskim cmentarzu odnalezione zostały groby polskie z okresu II Rzeczypospolitej. Ich ocena stanu pozwoliła na określenie zakresu prac w przyszłości. W większości przypadków wymagane będzie prostowanie nagrobków, uzupełnianie ubytków i napisów.

2020
Projekt „Kresowe cmentarze na Ukrainie - 2020” zakładał odnowienie i uporządkowanie mało znanych mogił, cmentarzy i grobów, związanych z polskim dziedzictwem kulturowym za granicą.

1. Stary Polski cmentarz w Kowlu - prace porządkowo-pielęgnacyjne i renowacyjne.
2. Polski cmentarz w Kołkach - dalsze systematyczne porządkowanie, przebudowa ogrodzenia, inwentaryzacja zachowanych szczątków nagrobków oraz podjęcie starań o odzyskanie wydzierżawionej pod budowę parkingu części cmentarza.
3. Polski cmentarz po wsi i po polskiej samoobronie w Przebrażu - stała opieka w postaci napraw centralnego pomnika, ogrodzenia, wymiany drewnianych krzyży, koszenia i malowania.
4. Mogiła rodziny kierownika szkoły w Kostiuchnówce - harcerze i archeolodzy od kilku lat w oparciu o przekazy miejscowej ludności poszukują na cmentarzu wiejskim w Kostiuchnówce pochówku tej rodziny. Specyfika prac ekshumacyjnych prowadzonych na cmentarzu oraz niejasny, spowodowany upływem lat przekaz społeczny, uniemożliwiają odkrycie na razie tego pochówku. Wydaje się , że koniecznym będzie ustawienie symbolicznym pamiątkowej tablicy poświęconej tej rodzinie przy centralnej alejce cmentarnej. Partnerem jest tutaj administracja w Maniewiczach i społeczności wsi Kostiuchnówka.
5. Mogiła polskiej nauczycielki z Prilesnej - mogiła na cmentarzu w m. Maniewicze wymaga odnowienia i całorocznej opieki.
6. Cmentarz polskich osadników w Tobołach. Zapomniany od dziesiątków lat cmentarz wymaga pełnych prac pielęgnacyjnych i kompletnej odbudowy. Lokalizacja wsi Toboły, oddalenie od głównych szlaków turystycznych, powoduje konieczność stworzenia trwałych upamiętnień na polskich mogiłach. Po odbudowie możemy liczyć na opiekę i patronat nad tym miejsce przez lokalną społeczność wsi,
7. Groby polskich proboszczów z Maniewicz znajdują się na cmentarzyku legionowym przy kościele rzymskokatolickim pw. Św. Ducha w Maniewiczach. - Grobami tymi dalej opiekować się będą nasi wolontariusze. przewidujemy naprawę kamiennego ogrodzenia i dalsze nasadzenia roślinnością ozdobną, w uzgodnieniu z księdzem proboszczem A. Kwiczalą,
8. Cmentarz po polskiej osadzie historycznej w Optowej wymaga pełnych prac porządkowych, wytyczenia zasięgu pochowków i ogrodzenia.
9. Cmentarze wokół Buczacza - cmentarz po nieistniejącej wsi Puźniki. Zakres prac w 2020 r. obejmie: stałe, całoroczne prace pielęgnacyjne, określenie pełnego zasięgu cmentarza i jego ogrodzenie, oczyszczenie oraz ustawienie zaniedbanych i rozbitych nagrobków. Kolejnym cmentarzem, na którym prace rozpoczęły się w 2019 r. , jest cmentarz w Nowosiółce Koropieckiej. Tutaj obok koszenia i ogólnej pielęgnacji planowana jest restauracja zachowanych polskich nagrobków i krzyży. Pozostałe cmentarze to prace związane z odchwaszczeniem, oczyszczeniem i konserwacją polskich nagrobków oraz prace fotograficzno-dokumentacyjne związane z lokalizacją i zakresem pochówków.

2022
W ramach projektu wolontariusze objęli pracami następujące miejsca:

• stary polski cmentarz w Kowlu,
• mogiłę rodziny kierownika szkoły w Kostiuchnówce,
• mogiłę polskiej nauczycielki z Prilesnej w Maniewiczach,
• cmentarz polskich osadników w Tobołach,
• groby polskich proboszczów z Maniewicz,
• cmentarz z polskimi pochówkami w historycznej wsi Optowa,
• Janowa Dolina (Bazaltowe),
• cmentarz prawosławny w Kołkach z mogiła pomordowanych w 1943 r.

2023
Harcerze Chorągwi Łódzkiej ZHP zrzeszeni w Centrum Dialogu Kostiuchnówka na Ukrainie od ponad 20 lat zajmują się odbudową cmentarzy legionistów. Działalność koncentruje się wokół Kostiuchnówki, gdzie w dawnej polskiej szkole z 1936 r. funkcjonuje ośrodek harcerski. Harcerze w swoich wędrówkach po Ukrainie trafiają na wiele miejsc związanych z polskim dziedzictwem kulturowym, najczęściej w postaci zapomnianych i zdewastowanych polskich cmentarzy, o które przez dziesiątki lat nikt nie dbał i ich nie chronił.

Wybrane do realizacji miejsca są porządkowane i pielęgnowane już od 4 lat. Ich dobry stan jest zależny od corocznych prac porządkowych i pielęgnacyjnych, stąd stają się elementem także tegorocznego zadania.

1. Stary cmentarz w Kowlu - są tu groby harcerzy (4 szt. z sześcioma pochówkami) i kwatera dziecięca (kilkadziesiąt grobów) - współpraca z Towarzystwem Kultury Polskiej w Kowlu i władzami lokalnymi.
2. Mogiła polskiej nauczycielki z Prilesnej w Maniewiczach - realizując Program Szkół Partnerskich beneficjent uzyskał informację o mogile polskiej nauczycielki z okresu II Rzeczypospolitej, która ocaliła w czasie wojny od pacyfikacji wieś Prilesna i która pozostała tam również po II wojnie światowej.
3. Groby polskich proboszczów z Maniewicz - cmentarz przy kościele -we współpracy z proboszczem Maniewicz.
4. Polski cmentarz po wsi Optowa - polskie cywilne pochówki w miejscu historycznych walk legionowych 1915 i 1916 r.
5. Cmentarz osadników polskich we wsi Toboły.
6. Janowa Dolina - odnaleziony przez harcerzy w 2020 r. zapomniany cmentarz polskich osadników mieszkających w w/w miejscowości, zmarłych w okresie międzywojennym (obecnie znany jest jedynie pomnik z Rzezi Wołyńskiej).
7. Cmentarz prawosławny w Kołkach - opuszczona, zniszczona zbiorowa mogiła zamordowanych w Rzezi Wołyńskiej, na której harcerze co roku pielą chwasty i zapalają znicze. Mogiła wymaga uporządkowania, odnowienia i naprawy płyty na zbiorowej mogile.
8. Stary polski cmentarz katolicki w Kołkach - jest to stary, zapomniany cmentarz polskich mieszkańców miasta Kołki. Wymaga koszenia, uporządkowania i naprawy ogrodzenia.

2024
Celem projektu jest opieka nad polskimi cmentarzami (przy wsparciu wolontariuszy mieszkających w Ukrainie).

1. Stary cmentarz w Kowlu - prace porządkowo - pielęgnacyjne i renowacyjne na grobach harcerzy i w kwaterze dziecięcej.
2. Groby polskich proboszczów w Maniewiczach - uporządkowano groby (umyto i zaimpregnowano) i miejsca wokół. Naprawiono ogrodzenie, uporządkowano roślinność, dokonano nowych nasadzeń.
3. Mogiła polskiej nauczycielki z Prilesnej w Maniewiczach - mogiła została uporządkowana, wolontariusze wykosili chwasty i zarośla krzaków, wyczyścili i zakonserwowali obramienia i pomnik na mogile.
4. Toboły (obwód wołyński, rejon Kamień Kaszyrski). Cmentarz pochodzi z okresu II Rzeczypospolitej, jest pozostałością po nieistniejącej już kolonii polskich osadników. Zapomniany od dziesiątków lat cmentarz został po raz pierwszy objęty pracami w 2012 r. Tym razem ponownie wykoszono trawy, uporządkowano teren wokół.
5. Optowa (obwód wołyński, rejon Kamień Kaszyrski) leży na północny zachód od Kostiuchnówki. Odkryty cmentarz jest śladem po nieistniejącej już tutaj polskiej osadzie. W tym roku teren został ponownie odchwaszczony i wykoszony w pełnym, określonym przez miejscowego leśnika, zasięgu cmentarza. Ustawiona została również tablica, na której umieszczona została informacja o tym miejscu.
6. Janowa Dolina (obecna nazwa Bazaltowe, obwód rówieński, rejon kostopolski). W osadzie, która powstała w okresie II Rzeczypospolitej przy zakładach kamieniarskich, w latach trzydziestych XX w. zamieszkiwało ponad 3 tysiące osób. Ślady polskiego cmentarza z tamtego okresu odnalezione zostały w roku 2020. W tym roku w centralnej części odsłoniętego fragmentu wzniesiono drewniany krzyż. Ponadto uporządkowano również upamiętnienie związane z rzezią wołyńską znajdujące się na terenie wsi Bazaltowe (Janowa Dolina).
7. Sadowe (Nowosiółka Koropiecka) - dzielnica polska na cmentarzu lokalnym została wykoszona, wygrabiona i uporządkowana.
8. Stary cmentarz w Koropcu - odszukano pochówki z polskimi nazwiskami i uporządkowano teren wokół grobu proboszcza. Teren wokół kościoła został wykoszony i wygrabiony.
9. Cmentarz prawosławny w Kołkach, mogiła pomordowanych w 1943 r. - teren mogiły i wokół został odchwaszczony i wykoszony.
10. Stary polski cmentarz katolicki w Puźnikach - wykoszony został cały teren cmentarza, usunięto krzaki i chaszcze w części do tej pory nie objętej pracami (1/3 terenu cmentarza), wytyczono granice cmentarza i poprowadzono budowę dalszej części ogrodzenia. Usunięto poza teren cmentarza wiatrołomy i wycięte drzewa. Wyrównano teren cmentarza po zeszłorocznych pracach archeologicznych.
11. Kołki - stary polski cmentarz katolicki - prace objęły porządkowanie, koszenie i naprawę ogrodzenia cmentarza. Po koszeniu część trawy zabrała okoliczna ludność, a część wywieziono na wysypisko śmieci.

Dodatkowo:

1. Parośla (obwód rówieński, rejon waraski) - uporządkowano zbiorowy grób ofiar rzezi wołyńskiej: teren odchwaszczono, wykoszono, wyczyszczono części betonowe i kamienne.
2. Wydymir (obwód rówieński, rejon waraski) - uporządkowano miejsce upamiętniające ofiary rzezi wołyńskiej i mieszkańców nieistniejącej wsi.

W projekcie uczestniczyło 35 wolontariuszy.

Finansowanie: Program Instytutu Polonika „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – wolontariat”  

Więcej o projekcie: https://polonika.pl/programy/programy-grantowe/programy-grantowe-instytutu/322021029

https://polonika.pl/programy/programy-grantowe/programy-grantowe-instytutu/kresowe-cmentarze-na-ukrainie-2020

https://polonika.pl/programy/programy-grantowe/programy-grantowe-instytutu/polskie-cmentarze-na-ukrainie-2022

https://polonika.pl/programy/programy-grantowe/programy-grantowe-instytutu/polskie-cmentarze-na-ukrainie-2023-ukraina-

• Związek Harcerstwa Polskiego, Chorągiew Łódzka, realizacja w latach 2019-2024