Pierwszy teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie, pocztówka, fot. domena publiczna., domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie
Drugi budynek teatru, po przebudowie w latach 1928-1929, domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001672-P/149261

Teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie

Identyfikator: POL-001672-P/149261

Teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie

Warianty nazwy:

budynek Towarzystwa Muzyczno-Dramatycznego

Towarzystwo Muzyczno-Dramatyczne w Stanisławowie i pierwszy teatr na Pokuciu zostały założone w 1878 roku. Po dekadzie pomyślnego funkcjonowania Towarzystwo postanowiło wybudować siedzibę teatru. Gruntu pod budowę przy placu Mickiewicza udzieliła rada miejska. Rozpoczęła się zbiórka środków na budowę, którą poprowadził ówczesny prezes Towarzystwa  Bolesław Szameit. Do komitetu budowy nadesłano sześć projektów, wśród których znalazł się, uznany za najpiękniejszy, projekt Jana Sasa-Zubrzyckiego. W zorganizowanym w warunkach lokalnych konkursie przyjęto jednak do realizacji projekt miejscowego inżyniera Józefa Łapickiego (pseudonim konkursowy – Witold Miłkowski). Nad procesem budowy oprócz Łapickiego czuwali miejscowi budowniczowie Jan Szporek i Georg Schloss. Budowa trwała przez cały rok 1891. W efekcie w Stanisławowie powstał jedyny wówczas wśród prowincjonalnych miast galicyjskich stały teatr.  W rok po jego wybudowaniu historia stanisławowskiego teatru została dokładnie spisana przez wybitnego bibliografa, krytyka, historyka literatury, teatrologa i publicystę, twórcę Bibliografii Polskiej Karola Estreichera, stając się częścią historii teatru polskiego (por. Teatr w Stanisławowie, Karol Estreicher, Kraków 1892.) 

 

Bryła narożnego budynku z kopulą, złożonego z dwóch skrzydeł (o długości frontowej 67 metrów), rozplanowana została na narożnej działce zapewne pod wpływem budującej się wówczas we Lwowie Galicyjskiej Kasy Oszczędności, która – jako dzieło Juliana Zachariewicza – utrzymana była w tradycjach neorenesansu. Elewacje teatru  mają „fizjonomię szczerze obywatelską” – metaforycznie stwierdzał w swoim kilkuczęściowym opracowaniu na temat architektury teatru lokalny dziennikarz i literat Władysław Ciesielski. Oznaczać to prawdopodobnie miało umiarkowaną rozmaitość i brak rzeźbiarskiego przepychu w kompozycji teatru.  

Tak czy siak, teatr, z narożną kopułą i portykiem kolumnowym, od lat 90. XIX wieku był niewątpliwą dumą kulturalnego Stanisławowa. Od tamtej pory pod jednym dachem urzędowały miejska orkiestra, chór, szkoła muzyczna, ale przede wszystkim działał teatr i wystawiała spektakle opera, gloryfikowana w całym imperium Habsburgów. Gmach teatru stał się też organiczną częścią śródmieścia, organizującą przestrzeń wokół placu i pomnika Mickiewicza pomiędzy starą ortodoksyjną synagogą i kahałem a wzniesioną parę lat później (1895-—1899) synagogą postępową, oraz między polskim „Sokołem” (1895) a szkołą imienia Adama Mickiewicza. 

 

Podczas I wojny światowej, w latach 1915-1916, o miasto toczyły się zacięte walki. Budynek został trafiony kilkoma pociskami artyleryjskimi i poważnie uszkodzony. Skrzydło od strony dzisiejszej ulicy Lesia Kurbasa zostało zniszczone w ponad połowie, dach został przebity w wielu miejscach, a drewniane konstrukcje zostały uszkodzone. Po wojnie przeprowadzono zachowawczy remont, w 1924 r. tymczasową renowację wnętrz. Konieczność odbudowy przekształciła się z czasem w projekt gruntownej przebudowy, w celu „dostosowania gmachu do potrzeb wielkomiejskiego teatru” II RP. Uzyskano na ten cel pożyczkę hipoteczną w Banku Gospodarstwa Krajowego; oprócz datków od miejscowego społeczeństwa uruchomiono również akcję składkową na terenie całej Polski. W II RP teatr zmienił status: z teatru amatorskiego przekształcił się w zawodowy małopolski teatr imienia Stanisława Moniuszki, powołany, by rozwijać „swą kulturalną działalność narodowo-polską”.  

Projekt przebudowy teatru wykonał Stanisław Trela, pełniący wówczas funkcje miejskiego budowniczego w dziale budownictwa Wydziału Technicznego Magistratu miasta Stanisławowa. 

W trakcie przebudowy (dokonanej w latach 1928-1929), mimo zachowania obrysu bryły budynku, dokonano całkowitej zmiany jego wyglądu zewnętrznego i urządzenia wnętrz. Teatr pozbawiono starego wyglądu z naleciałościami estetyki wiedeńsko-habsburskiej. W rezultacie powstał całkiem inny obiekt. Mimo że, jak pisał Władysław Ciesielski „rozwiązanie planu zmierzało do wykonania architektonicznie pięknego przybytku sztuki, przy równoczesnym zastosowaniu tylko najoszczędniejszych, a koniecznych wyburzeń”, nowa fasada teatru ostatecznie okazała się zbyt wygładzona. Jej prostota, zwłaszcza w porównaniu do pierwotnego projektu z 1928 roku, przyjętego do realizacji, wynikała z braku funduszy.  

W pierwotnym zamyśle Trela zaprojektował elewację ozdobioną sześcioma potężnymi jońskimi półkolumnami, przebiegającymi przez całą wysokość gmachu i otaczającymi jego zaokrąglony narożnik. Kolumny miały podtrzymywać szeroki gładki fryz, belkowanie i gładką, powtarzającą formę fryzu wstęgę attykową wieńczącą gmach. Elewacje od ulicy Bielowskiego i Fredry miały zostać upiększone przez zastosowanie w części parterowej motywu łuków arkadowych.  

W drugiej wersji, dostosowanej do możliwości finansowych inwestora, architekt zaproponował zróżnicowanie wysokości ryzalitu narożnego i bocznych części gmachu: podwyższył narożnik, podkreślając przez to centrum kompozycji. Dla urozmaicenia gładkiej powierzchni ściany czołowej Trela wprowadził długi balkon okalający narożnik. Skromną dekorację ograniczył do flankujących centralną część płaszczyzny pionowych żłobkowań „na ostro” w białym tynku. 

Wystrój wnętrz zrealizowano w znacznej mierze według pierwotnego projektu. Do dzisiaj pozostają one rezerwatem atmosfery lat 20. XX wieku, z wyrazistymi akcentami stylu art déco. W okrągłym westybulu po obu stronach eliptycznego holu umieszczono kasy biletowe, dalej z holu do kuluarów prowadziły trzy wejścia, a na górne kondygnacje — dwie klatki o tarasowych schodach. Scenę wyposażono w nowe żelazne wyciągi do dekoracji i inne udogodnienia techniczne, kurtynę, stoły do garderób dla artystów z ruchomymi lustrami i umywalniami. Życie kulturalne miasta wzbogacone o nowoczesny, wygodny obiekt otwierało się na nowe teatralne wydarzenia. W latach trzydziestych XX wieku zmieniono nazwę teatru na Teatr Pokucko-Podolski. 

 

Rekonstrukcja i generalny remont budynku teatralnego, a obecnie Filharmonii Obwodowej w Iwano-Frankowsku, wpisanego do rejestru zabytków Ukrainy, zostały przeprowadzone w latach 2010-2011. 

Lokalizacja: Vul. Lesya Kurbasa, 3, Ivano-Frankivsk, Ukraina 

Osoby powiązane:

Czas powstania:

1878

Słowa kluczowe:

Publikacja:

17.11.2024

Ostatnia aktualizacja:

25.11.2024

Opracowanie:

Żaneta Komar
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie Fotografia przedstawiająca Teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie Galeria obiektu +1
Pierwszy teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie, pocztówka, fot. domena publiczna., domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie Fotografia przedstawiająca Teatr im Stanisława Moniuszki w Stanisławowie Galeria obiektu +1
Drugi budynek teatru, po przebudowie w latach 1928-1929, domena publiczna

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz