Zamek - widok od strony Dniestru, Chocim (Ukraina), fot. przed 1918, domena publiczna
Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
Zamek - widok od północnego-zachodu, Chocim (Ukraina), fot. przed 1913, domena publiczna
Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
Zamek, Chocim (Ukraina), fot. Alina Barczyk
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
Zamkowy dziedziniec, Chocim (Ukraina), fot. Alina Barczyk
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
„Chocim od strony północnej”, rys. Franciszek Szymański, 1884, Biblioteka Narodowa, domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
„Chotim, wie es vor dem Kriege im Jahre 1786 war”, 1790-1800, Biblioteka Jagiellońska, domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
Fragment wałów od strony rzeki, Chocim (Ukraina), fot. Alina Barczyk
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
„Gloryfikacja Jana Sobieskiego na tle bitwy chocimskiej”, 1674, ryt. Romeyn de Hooghe, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
Łuk sklepienny we wnętrzu zamku, Chocim (Ukraina), fot. Alina Barczyk
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Twierdza w Chocimiu
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002336-P/165862

Twierdza w Chocimiu

Identyfikator: POL-002336-P/165862

Twierdza w Chocimiu

Chocimska twierdza była świadkiem dwóch kluczowych triumfów Rzeczypospolitej, odniesionych w bitwach z wojskami tureckimi w 1621 i w 1673 r. W pierwszej batalii polskimi oddziałami kierował hetman Jan Karol Chodkiewicz, w drugiej rolę dowódcy pełnił przyszły król, hetman Jan Sobieski. O sukcesie Korony decydowały zarówno umiejętności żołnierzy i talent ich zwierzchników, jak i militarne wartości zamku.

Dzieje fortalicji
Pierwsza odnotowana w źródłach forteca istniała w Chocimiu już ok. 1140 r. Budowla o konstrukcji drewnianej należała wówczas do Księstwa Halickiego. W późniejszym czasie na jej miejscu wzniesiono murowany zamek na planie czworokąta, którego powstanie datuje się na XIII w. lub na lata 1325-1380. O modernizacje twierdzy, która od początku miała pełnić funkcje obronne, dbali kolejni włodarze, przede wszystkim Hospodarowie Mołdawscy (należy zarazem pamiętać, że od 1387 r. Mołdawia była lennem Rzeczypospolitej). Do najważniejszych etapów w dziejach kompleksu należała przebudowa przeprowadzona na zlecenie Stefana III Wielkiego po połowie XV w., w wyniku której zamek otrzymał nieregularny obrys, dostosowany do topografii, wzmocniony masywnymi murami, wieżami i basztami. Na jego obszarze wydzielono m.in. strefę dla żołnierzy, reprezentacyjną siedzibę oraz kaplicę. W 1538 r. Chocim został zdobyty przez oddziały hetmana Jana Tarnowskiego - w trakcie walki ucierpiały wieże i część muru południowego, który w trakcie odbudowy został przesunięty poza obrys wcześniejszej twierdzy (powiększając tym samym obszar fortalicji). Ćwierć wieku później zamek został ponownie odebrany Mołdawii przez Dymitra Wiśniowieckiego. Jak zostało wcześniej wspomniane, pod Chocimiem miały miejsce wielkie wiktorie wojsk Korony w 1621 oraz w 1673 r. Chocim nie pozostał w polskich rękach zbyt długo (często przechodząc w ręce innym mocarstw i okresowo powracając do Rzeczypospolitej). W drugiej dekadzie XVIII w., gdy zamkiem dysponowali Turcy, wzmocniono fortyfikacje wznosząc masywne wały ziemne, kształtując nowe bastiony i bramy (Kamieniecką, Podolską, Jasską, Ruską oraz Banderską). Ówcześni gospodarze dostosowali kompleks do własnej religii i kultury, budując meczet z minaretem oraz łaźnię. Po Imperium Osmańskim w 1812 r. dobra przejęli Rosjanie, którzy m.in. wystawili obok zamku cerkiew. Dalsze zmiany polityczno-własnościowe sprawiły, że w XX stuleciu Chocim należał do Rumunii (dwukrotnie) i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, by w 1991 r. znaleźć się na terytorium Ukrainy. Dla twierdzy kluczowa była decyzja o udostępnieniu jej do zwiedzania jako jednej z najważniejszych i najlepiej zachowanych budowli obronnych na Kresach.

Architektura chocimskiego zamku
Silny wpływ na bryłę zamku miało usytuowanie obiektu na stromym zboczu schodzącym ku rzece Dniestr. Mury obwodowe o grubości ponad 5 m, osiągające wysokość nawet 40 m, zostały skonstruowane z kamienia uzupełnionego o ceglane ornamenty w formie meandrów (częściowo zachowane). Od południa kompleks poprzedzono fosą, nad którą przerzucony został most prowadzący do głównej bramy. System obronny uzupełniały masywne wieże dostosowane do obserwacji terenu i ostrzału artyleryjskiego: wejściowa; południowo-zachodnia (pełniąca niegdyś rolę kuźni); zachodnia (połączoną z siedzibą komendanta, osiągająca wysokość ponad 62 m); wschodnia (dochodząca do 55 m wysokości) i północna (o murach wysokości 68 m). Wewnętrzny dziedziniec ze studnią okalają zabudowania z czasów największej świetności zamku: kaplica, rezydencja komendanta (o elewacji z cegły i kamienia, z profilowanymi obramieniami okien), koszary i pomieszczenia gospodarcze. Chocimska twierdza, odznaczająca się złożoną i wielowątkową historią. Położona była na terenie przygranicznym, stale narażonym na konflikty zbrojne. Sytuacja polityczna i topografia zbocza sprawiły, że zamek uzyskał unikatową, monumentalną bryłę (wymagającą znacznego nakładu środków i umiejętności inżynierów), górującą nad doliną Dniestru.

Czas powstania:
XIII-XIV w. (budowa murowanej fortecy); ok. 1450 (rozbudowa)
Bibliografia i archiwalia:
  • Bogusław Dybaś, „Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku”, Toruń 2018.
  • Olgierd Czerner, „Granica stylu gotyckiego w architekturze Zachodniej Ukrainy. Czy jest to granica między Środkową a Wschodnią Europą?”, „Architectus”, 1999, nr 1, s. 19-26.
  • Ewelina Czerwińska, „System umocnień południowo-wschodniej granicy Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku”, „Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej”, 2015, nr 1(98), s. 246-251.
  • Zbigniew Hundert, „Structure of the cavalry group of the Crown Standard-Bearer Mikołaj Hieronim Sieniawski, stationed in Moldavia after the battle of Khotyn (Chocim) in 1673”, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia” 30, 2023, s. 109-119.
  • Wojciech Konończuk, Piotr Kosiewski, „Zagrożone dziedzictwo. Polskie dobra kultury na Ukrainie i Białorusi”, Warszawa 2020.
  • Andrzej Korytko, „Chocim 1621 roku w polskiej tradycji”, w: „Chocim. 400 lat wspólnej historii”, red. Andrzej Korytko, Warszawa 2021, s. 115-144.
  • Mirosław Nagielski, „Kampania chocimska 1621 roku”. w: „Chocim. 400 lat wspólnej historii”, red. Andrzej Korytko, Warszawa 2021, s. 70-94.
  • Marceli Nałęcz-Dobrowolski, „Chocim: jego przeszłość i jego zamek”, Kraków 1913.
  • Tadeusz Nowak, „O wpływie walk z Turcją i Tatarami na rozwój polskiej techniki wojskowej XVI-XVII w.”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 28, 1983, nr 3-4, s. 589-613.
  • Jan Okoń, „Wojna chocimska 1621 roku i jej pogłosy w poezji i sztuce - w czterechsetlecie”. „Ruch Literacki” 63, 2022, z. 4 (373), s. 515-540.
  • Leszek Podhorecki, „Chocim 1621”, Warszawa 1988.
  • Leszek Podhorodecki, „Jan Karol Chodkiewicz, 1560-1621”, Warszawa 1982.
  • Tadeusz Polak, „Zamki na kresach. Białoruś, Litwa, Ukraina”, Warszawa 1997.
  • Bartłomiej Michał Wołyniec, „Chocim - polskie Lepanto. Aspekt religijny zwycięstwa odniesionego nad Turkami w 1621 r.”, „Rocznik Filozofczny Ignatianum” 28, 2022, nr 1, s. 141-165.
Publikacja:
10.11.2024
Ostatnia aktualizacja:
10.11.2024
Opracowanie:
Alina Barczyk
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz