Relikty zamku, Buczacz (Ukraina), fot. Alina Barczyk
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Zamek w Buczaczu
Ruiny zamku, Buczacz (Ukraina), fot. 1905, domena publiczna
Źródło: Biblioteka Narodowa
Fotografia przedstawiająca Zamek w Buczaczu
„Ruiny zamku pod Buczaczem”, rys. Kajetan Kielisiński, 1838, Biblioteka Narodowa, domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Zamek w Buczaczu
Ruiny zamku, Buczacz (Ukraina), fot. ok. 1936, domena publiczna
Źródło: Biblioteka Narodowa
Fotografia przedstawiająca Zamek w Buczaczu
Baszta zamkowa, Buczacz (Ukraina), fot. Alina Barczyk
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Zamek w Buczaczu
Baszta zamkowa, Buczacz (Ukraina), fot. 1918, domena publiczna
Źródło: Biblioteka Narodowa
Fotografia przedstawiająca Zamek w Buczaczu
Relikty zamku, Buczacz (Ukraina), fot. Alina Barczyk
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Zamek w Buczaczu
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002334-P/165858

Zamek w Buczaczu

Identyfikator: POL-002334-P/165858

Zamek w Buczaczu

Twierdze nadgraniczne pełniły kluczową rolę z zapewnieniu bezpieczeństwa Rzeczypospolitej. Do tej grupy obiektów należał zamek w Buczaczu, zlokalizowany w zakolu Strypy stanowiącej dopływ Dniestru. Jego powstanie wiązało się z rodem Awdańców herbu Abdank, którzy początkowo zamieszkiwali w drewnianym dworze, a następnie, w II połowie XIV w., wystawili nową siedzibę z kamienia, złożoną najprawdopodobniej z dziedzińca poprzedzającego budynek o funkcjach mieszkalnych, a od frontu (po przeciwległej stronie posesji) zamkniętego bramą wjazdową. Awdańcowie, którzy z czasem przyjęli nazwisko Buczackich, zabiegali o rozwój ośrodka, uzyskując przywilej lokacji na prawie magdeburskim (wystawiony prawdopodobnie w ostatniej dekadzie XIV stulecia) oraz fundując w 1379 r. kościół parafialny pw. Matki Najświętszej.

Od Buczackich do Potockich - okres świetności
Najważniejszą fazą z dziejach buczackiej warowni był okres, gdy dobra znajdowały się w rękach Potockich. Kolejni przedstawiciele tego potężnego rodu magnackiego - dysponując znacznymi środkami finansowymi i posiadając silną pozycję społeczno-polityczną - przeprowadzili szereg prac związanych z rozbudową i modernizacją zamku. Kompleks został powiększony, dostawiono baszty i nowe mury o grubości dochodzącej nawet do 7 m, zmodernizowano dojazd przez zwodzony most, zadbano o uformowanie otworów i chodników strzelniczych. Lżejsze formy posiadało skrzydło mieszkalne, z krużgankami wychodzącymi na dziedziniec. Dla ochrony budowli i sprzężonego z nią miasta kluczowe były wartości militarne, wyrażające się w mocnej konstrukcji i dobrej organizacji załogi. W czasie walk na terenie kompleksu schronienia szukali też okoliczni mieszkańcy. Zamek buczacki niejednokrotnie był bowiem atakowany przez odziały armii tureckiej, a szczególnie ciężkie skutki przyniosło oblężenie z 1676 r., w czasie którego obiekt doznał dużych zniszczeń. Próbę odbudowy i naprawy twierdzy podjął Jan Potocki, dzięki czemu po upływie niecałej dekady powróciła do dobrego stanu technicznego i estetycznego. W relacjach z lat 80. XVII w. zwracano uwagę na masywność i wytrzymałość murów, znaczną wysokość kamiennego zamku (wyeksponowanego tym silniej dzięki położeniu na szczycie stromego wzgórza), a także na wygląd dziedzińca - po części otoczonego gankami - z fontanną o dekoracyjnych formach.Znacznie mniej łaskawe dla kompleksu mieszkalno-obronnego były kolejne stulecia, w których zamek utracił swoje znaczenie i ulegał stopniowej degradacji. Powodem zniszczeń była przeprowadzona na początku XIX w. rozbiórka fragmentów murów w celu pozyskania budulca, przerwana ostatecznie przez władze miasta. Dzięki reakcji urzędników udało się ocalić część zamku, mimo że nigdy nie odzyskał on dawnej, okazałej formy. Do dziś w Buczaczu podziwiać można jednie relikty słynnej fortalicji: kamienne mury po południowej stronie wzgórza, fragmenty baszty i budynku pełniącego niegdyś funkcje rezydencjonalne.

Relikty potężnego zamku
Założenie zamkowe wzniesiono na szczycie wzgórza, maksymalnie wykorzystując możliwości terenu i zapewniając skuteczniejszą obronę obiektu. Co oczywiste, układ urbanistyczny, który w późniejszych okresie postrzegano jako malowniczy - z warownią górującą nad miastem - miał czysto praktyczną genezę. Na teren kompleksu prowadził most, pozwalający na przebycie fosy. Zamek uzyskał nieregularny plan, zbliżony do owalu. Gmachy były podpiwniczone, a do ich budowy wykorzystano kamień, w niektórych partiach wzbogacony o cegłę. Najstarsza, średniowieczna partia założenia, wzniesiona z piaskowca, znajdowała się w części północnej a wspomniane wyżej grube mury okalały baszty i basteje z kilkoma rzędami okienek strzelniczych. Buczacka twierdza łączyła z sobie funkcje militarne i rezydencjonalne, których wyrazem były: budynek mieszkalny o lżejszych, nowożytnych formach, z arkadami krużganków, jak i fontanna na dziedzińcu.

Osoby powiązane:
Czas powstania:
II poł. XIV w. (budowa murowanej siedziby); I poł. XVII w. (przebudowa); ok. 1684 (odbudowa po zniszczeniach wojennych)
Bibliografia i archiwalia:
  • Czołowski A., Janusz B., „Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego”. Tarnopol 1926.
  • Olha Okonchenko, „Parametry umocnień zamkowych w połowie XVI - na początku XVIII wieku na terenie zachodnich obwodów Ukrainy”, „Przestrzeń i Forma” 47, 2021, s. 213-226.
  • Stanisław Kowalski, „Powiat buczacki i jego zabytki”, Biały Dunajec - Ostróg 2005.
  • Sadok Barącz, „Pamiątki buczackie”, Lwów 1882.
  • Stanisław Sławomir Nicieja, „Kresowa Atlantyda: historia i mitologia miast kresowych. T. 14. Stanisławów, Buczacz, Zabłotów, Ilińce, Trójca i Chlebiczyn”, Opole 2019.
  • Aleksander Smoliński, „Buczacz - dzieje jego zabytków oraz niektóre niezwykłe postacie z nim związane. Cz. 1 Dzieje wieloetnicznego i wielokulturowego miasta”, „Pro Memoria”, 2010, nr 1, s. 44-50.
  • Ivanna Stadnyk, „Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym. Tom XVIII: Buczacz i Złoty Potok”, Kraków 2019.
  • Alois Woldan, „Buczacz - miasto na styku odmiennych narracji narodowych”, „Galicja. Studia i materiały” 7, 2021, s. 11-29.
Publikacja:
10.11.2024
Ostatnia aktualizacja:
10.11.2024
Opracowanie:
Alina Barczyk
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz