W tekście wspomniany jest ratusz w Buczaczu nad Strypą. Poza ruinami zamku należącymi do Potockich, przypomniany jest ratusz związany z Mikołajem Potockim, który postawił także kościół parafialny katolicki, klasztor bazylianek ruskich oraz wymurował wspomniany ratusz (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1876, Seria 3, T:1, s. 326-328, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Ratusz w Buczaczu.

Wśród najrozkoszniejszej okolicy Galicji, w jarze podolskim, nad rzeką Strypą, leży teraźniejsze miasto powiatowe Buczacz, liczące przeszło 9000 mieszkańców, wewnątrz nieźle zbudowane, dość handlowe i przemysłowe. Przeszłość jego jest także bogatą we wspomnienia historyczne, o których już napomknęliśmy w nr 349 „Tygodnika” roku zeszłego, podając wizerunek ruin tutejszego zamku. Ale miejscowość ta odznacza się jeszcze i rzadkim zdarzeniem, iż od wielu wieków jest własnością jednej i tej samej rodziny, przechodząc drogą spadku familijnego od Buczackich do Potockich, w których ręku dotąd pozostaje. Tylko po pierwszych zostały same ruiny zamkowe, gdy wszystkie inne pamiątki ocalone należą do drugich, a co szczególniejsze, skupiają się na głośnej w XVIII wieku postaci Mikołaja Potockiego, starosty kaniowskiego.

Według smutnych o nim podań i współczesnych źródeł historycznych, miał to być typ wyuzdanego na wszelką samowolę możnowładcy, igrającego z życiem i mieniem słabszych od siebie bliźnich. Tymczasem po tym strasznym człowieku, niezaprzeczenie, mnóstwo pożytecznych instytucyj pozostało w kraju. Ileż to pobudował on kościołów, powznosił dobroczynnych zakładów, powyznaczał funduszów na naukę ubogiej młodzieży. Jego to fundacyi, że nie wymienimy innych, są i szkoły w Buczaczu; on wystawił tutejszy kościół parafialny katolicki oraz klasztor bazylianek ruskich, a w mieście wymurował własnym kosztem okazały ratusz, którego wizerunek podajemy. Wspaniała ta budowla, w stylu włoskim, jednakże nie gotycka ani starożytna, jak mylnie dotąd o niej pisano, stanęła około roku 1770, według planu jednego z budowniczych, bawiących wtedy na dworze Potockiego panów.

Wobec świadectw tego rodzaju, cóż sądzić o legendowych psotach i okrucieństwach starosty kaniowskiego? Czy pobudką dobrych jego czynów była tylko chęć zmazania grzesznej winy, albo też czy podania, jak się to często zdarza, w swej przesadzie nie ze wszystkiem są zgodne z prawdą? W każdym razie rzecz ta zasługuje na uwagę i bliższe zbadanie.