W tekście opisane są prywatne zbiory numizmatyczne Rudolfa Mękickiego. W zbiorach znajduje się m.in. medalion żelazny Jana Zamoyskiego, a także monety, medaliki religijne, plakiety, ordery, banknoty, znaczki pańszczyźniane czy exlibrisy (Źródło: „Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany”, Warszawa 1912, nr 20, s. 4-6, nr 21, s. 8-11, za: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Zbiory polskie
XI. Zbiory R. Mękickiego we Lwowie.

Tym razem opiszemy jeden z prywatnych zbiorów numizmatycznych we Lwowie. O ile w szeregu opisów najciekawszych kolekcji Lwowa nie trzymamy się żadnego systemu, uwzględniającego większą lub mniejszą wartość lub zawartość zbioru, to całkiem przypadkowa tylko zdarza się, iż specjalnie dział numizmatyczny zbiorów lwowskich otwieramy opisem kolekcji, wyróżniającej się niebywałą jaką wartością naukową. Zbieraniem cennych jedynie numizmatów, rozumianych oczywiście w najszerszym słowa znaczeniu (tj. monet, medali, medalionów, żetonów, plakiet, medalików, znaczków metalowych, orderów itp.), zajmuje się we Lwowie tylko kilku kolekcjonerów. Więcej jest natomiast amatorów, którzy obok swej specjalności, oddają się ubocznie i gromadzeniu numizmatów, o ile mogą one ich zainteresować pewnymi zaletami swymi. W ten sposób znamy we Lwowie kolekcjonerów dzieł sztuki, przemysłu artystycznego, drobnej plastyki itp., którzy właśnie dla tych powodów uwagę swą i na pewne numizmaty zwracają. Zrozumiałe jest oczywiście, iż tego rodzaju kolekcje czy to monet, czy też medali lub medalionów, nie mogą już stać na wysokości specjalnie fachowego zbieractwa w tym dziale, chociaż nierzadko wielką nawet dla nauki przedstawiają wartość. Przy każdym z następnych opisów nie zaniechamy też nadmienić zawsze, jakie działy składają się na całość omawianego zbioru, nie wdając się jednak w bardziej szczegółowe rozglądanie podrzędnych jego części. Szczegółowe opisy rezerwujemy sobie przede wszystkim dla działu, stanowiącego specjalność zbieracza i posiadającego w ten sposób największą wartość dla nauki jako zbiór, zawdzięczający swe istnienie i ewentualny rozwój wiedzy i znajomości fachowej właściciela. Specjalistą zaś fachowym w dzisiejszym stanie rzeczy można być jedynie w bardzo zacieśnionych granicach. Gromadzenie zaś wszystkiego (choćby pojedynczo nawet bezsprzecznie cennego), bez jakiegoś ściśle określonego planu, prowadzi jedynie w bardzo małej mierze do ostatecznego celu - osiągnięcie którego za zadanie obrało sobie umiejętne zbieractwo dzisiejsze. Taką wielką znajomość rzeczy posiada p. Rudolf Mękicki, którego kolekcję numizmatyczną obraliśmy właśnie za temat do niniejszego opisu. Jak poetą, malarzem, rzeźbiarzem rodzi się już człowiek, tak i zbieraczem-kolekcjonerem przychodzi niejeden na świat boży. Prawdę tę stosować można doskonale do osoby p. Mękickiego, który w jedenastym już roku życia największą znajdował przyjemność w zdobywaniu i gromadzeniu monet i różnych przedmiotów starych, które w kilka ledwie lat potem złożyły się na mały zbiorek starożytności. Tą drogą doszedł w końcu młody zbieracz do wyspecjalizowania się w dziale numizmatyki z jej wszystkimi prawie działami, oczywiście tylko w granicach okazów polskich. Obecnie jedynym i wyłącznym przedmiotem kolekcjonowania są dla p. Mękickiego same numizmaty: medale, medaliony, żetony, plakiety, medaliki religijne, znaczki metalowe i tym podobne przedmioty, wchodzące dziś w zakres numizmatyki. Szerszym kołom znany jest p. Mękicki z prac swych, drukowanych w krakowskich „Wiadomościach Numizm.-Archeologicznych”, a przede wszystkim z pięknie wydanej monografii „Medale grunwaldzkie” (Lwów 1911 r., ilustr.); wielkim również uznaniem cieszy się rozprawka jego o polskich medalikach religijnych. I jako zdolny rysownik potrafił wybić się on pracami swymi z dziedziny sztuki stosowanej. Jego dziełem jest śliczna okładka do wspomnianych „Medali grunwaldzkich”, okładka do książki Fr. Jaworskiego („Lwów stary i wczorajszy”, 1911 r., wyd. 2), tudzież cały szereg ekslibrisów prywatnych książnic lwowskich i krakowskich. Książki swe znaczy p. Mękicki również własnej roboty ekslibrisem stylowym. Jako zbieracza, cechuje p. Mękickiego gruntowne opanowanie przedmiotu swej specjalności tak w teorii, jak i w praktyce. Nie ma dlań wprost żadnej pracy naukowej, oczywiście numizmatycznej, której by nie znał, z której szczegółu najdrobniejszego nie mógłby w razie potrzeby zacytować z pamięci. Do tego dołączyć jeszcze należy całą wielką wiedzę, jaką numizmatyk zdobywa przez pilne studyowanie katalogów antykwarskich i aukcyjnych, a jaką p. Mękicki posiada w stopniu chyba najwyższym. Któż dziw więc, iż z takim wykształceniem teoretycznym zdołał on w krótkim stosunkowo czasiePoważne zająć miejsce specjalnie między numizmatykami, a w ogóle między zbieraczami lwowskimi. P. Mękicki, p. K. Majer i p. Goldsztein to jedyni zbieracze lwowscy, kolekcjonujący wyłącznie tylko numizmaty. Uczestnik wszystkich prawie możliwych aukcji, wiecznie zda się tylko przemyśliwać p. Mękicki, jakby uzupełnić swoje zbiory i chętny by je zaokrąglić poważnie; cel ten o tyle jest trudny dlań do osiągnięcia, iż pod żadnym warunkiem nie zgodziłby się nigdy na wcielenie do swej kolekcji egzemplarza, choćby i niewidocznie wprost uszkodzonego lub źle odbitego. Woli też czekać cierpliwie, niż zdecydować się na wciągnięcie do inwentarza przedmiotu uszkodzonego; o ile w innych wypadkach nie odznacza się wcale zbytnią cierpliwością, to w danym wypadku ze spokojem stoickim powiada sobie, iż „kiedyś przecież wpadnie mu w ręce okaz ładniejszy”. Cierpliwość ta nagrodzona była już nie raz dodatnim wynikiem, czego dowodem cały szereg bezprzykładnie wprost pięknie zachowanych okazów, zdobiących zbiór p. Mękickiego. Jak już wyżej nadmieniliśmy, kolekcja opisywana obejmuje: monety, medale, medaliki religijne, medaliony i plakiety, ordery i odznaki zaszczytne, banknoty, monety prywatne, znaczki pańszczyźniane i podręczną bibliotekę numizmatyczną. Z poszczególnych działów na monety przypadają numizmaty: polskie, litewskie, halicko-ruskie, kurlandzkie, bite dla miast — Gdańska, Elbląga, Torunia, Lwowa, Krakowa i t. p. z czasów od pierwszych Piastów do ostatnich lat Królestwa Kongresowego (1864). Między temi przeważają monety drobne. Wiele sztuk nieopisanych lub zupełnie nieznanych. Panowanie prawie każdego króla reprezentowane jest wcale pokaźną liczbą okazów. Z ciekawszych wymienić się godzi: brakteaty z napisami hebrajskimi, ładna seria monet bitych przez Kazimierza W., Władysława Jagiełłę i Władysława ks. Opolskiego dla Rusi Czerwonej i Lwowa, denary poznańskie Jadwigi (Czapski 6994 RT i CŁ —), wielce obfita kolekcja ortów koronnych Zygmunta III, zbiór trojaków koronnych z pierwszorzędnymi wśród nich rzadkościami (kilka typów nieznanych ani Czapskiemu, ani Walewskiemu), trojaki litewskie z herbem Łabędź, bardzo pięknie zachowany egzemplarz z herbem Bogorya z 1608 r. Cenne są dalej kopiejki Władysława (IV) Zygmuntowicza, talary gdańskie, znaczna liczba szóstaków i ortów z czasów Jana Kazimierza (orty lwowskie, poznańskie i bydgoskie), wspaniale zakonserwowane monety Jana III, Sasów i St. Augusta. Po tych przychodzi kolej na monety Ks. Warszawskiego i Królestwa Kongresowego, monety Wolnego Miasta Gdańska, monety bite w czasie oblężenia Zamościa (dwuzłotówki i 6-groszówki), monety Rzeczypospolitej Krakowskiej i inne mające związek z dziejami Polski. Głównym działem zbiorów p. Mękickiego są medale, których jednak nie stara się bynajmniej zgromadzić w całym znanym komplecie - co zresztą byłoby niemożliwe - lecz stawiając sobie jedynie za zadanie skolekcjonowanie niektórych grup tylko, jakie w przyszłości zamierza opracować naukowo. Stosownie do tego gromadzi: 1) medale lwowskie, których już dzisiaj posiada sztuk 105 (więcej niż ich posiada Lwowskie Muzeum Narodowe im. Króla Sobieskiego), 2) medale emigracyjne i związane z r. 1830, 1846, 1848, 1861 i 1863/4, 3) medale grunwaldzkie (komplet opisany już), 4) medale kościuszkowskie (piękna już kolekcja), 5) medale mickiewiczowskie (dotychczas 37 sztuk), 6) medaliki patriotyczno-religijne, tudzież 7) ordery i odznaki zaszczytne wraz z nagrodami premiowymi liceum krzemienieckiego, Chynowa, Lwowa i t. p. Nie brak też medali królewskich, wśród których panowanie Jana III reprezentuje 30 okazów, tudzież medali na cześć osób zasłużonych, tak Polaków jak i obcych, z historią Polski związanych. Z ciekawszych lub nieopisanych lwowskich na uwagę zasługują: medal na zajęcie Galicji 1774 „SIS b’ELIX MAGNO…” (z mapką Galicji Wsch.), medal dla fakultetu filozoficznego 1817, medal srebrny Chopina ze zjazdu muzyków polskich 1910 (unikat), próby medali tyczyńskich, srebrny medal Łukasiewicza, twórcy przemysłu naftowego, plakieta Ludw. Wierzbickiego, roboty Bełtowskiego, duży medal srebrny premiowy Galicyjskiego Tow. Muzycznego, lwowskie medaliki religijne i wiele innych. Z poza lwowskich ciekawe są: próbny medal rapperswilski na jubileusz powstania 1831, krzyże z 1861-64, patriotyczne medaliki religijne ze złamanym krzyżem, tudzież medale grunwaldzkie, opisane i reprodukowane we wspomnianej wyżej monografii. Z medali kościuszkowskich ciekawy jest mały, owalny medalionik kolorowo emaliowany, z popiersiem prawie en face i napisem: „Kościuszko”. Z medali mickiewiczowskich: medal (okrągły) lany, jednostronny 55 mm średnicy, prawdopodobnie na pamiątkę śmierci Wieszcza. Z osób prywatnych — nieznany medal F. W. Hausera z napisem „REGIO LITHUANA MAGM…”, medal Łaskiego, Heveliusza i inne. Między medalikami religijnymi wyróżnia się kilka starych i kilkanaście nowszych koronatek, np. koronatka „oczajowska” w brązie, medal owalny św. Kazimierza ze śladami złocenia z XVIII w., spora ilość medali na cześć świętych polskich etc. Najmłodszym działem w kolekcji p. R. Mękickiego jest dział medalionów, który kompletować począł właściciel dopiero w roku ubiegłym. To, co do dzisiaj zebrać zdołał, najlepszą służyć może ilustracją do przytoczonej powyżej charakterystyki p. Mękickiego jako zbieracza; dzięki zadziwiającej skrzętności potrafił w przeciągu ledwie kilku miesięcy zebrać około 50 sztuk, z tych wiele rzadkich i nieznanych autorom, którzy zajmowali się opisem medalionów. I tak z niewymienionych u Fr. Jaworskiego¹) w zbiorze omawianym znajdują się następujące: duży medalion żelazny Słowackiego, dwa medaliony Sienkiewicza (roboty Korosadowicza i Certowiczówny), medalion terakotowy Mickiewicza z r. 1890, Chopina, medalion na spalenie Krakowa. Najbardziej zaś ciekawe są: medalion żelazny Zamoyskiego i plakieta z wodzami polskimi, które jako nie reprodukowane jeszcze nigdzie po raz pierwszy niniejszym ogłaszamy i dokładniej opisujemy. Medalion żelazny z popiersiem Zamoyskiego, modelowany wedle Gatteaun (Fr. Jaworski nr 40 - podobny, mylnie według Caunois). Niezwykle cienki i doskonały oryginalny odlew francuski z pierwszej połowy XIX w. Średnica 90 mm, waży tylko 45,5 g. Egzemplarz nieznany dotychczas. Popiersie na tym medalionie, jak i na opisanym u Jaworskiego pod nr 491, tudzież na medalu opisanym u Czapskiego pod nr 4067, modelowane jest przez rzeźbiarza francuskiego Gatteau, na podstawie starego współczesnego medalu z napisem „UTRAQECIVIS” (Cz. nr 4065). Co do innych szczegółów, oprzeć się można na załączonej podobiznie według oryginalnego zdjęcia fotograficznego. Drugi ciekawy, a nieznany dotychczas okaz - to prostokątna plakieta cynkowo-brązowana, z popiersiem Kościuszki, Rejtana, Poniatowskiego, Dąbrowskiego i Kilińskiego. Po bokach z jednej strony pęk kos i orzeł na liściach dębowych, z drugiej rozwiana chorągiew, na której napis: „ŻYWIĄ I BRONIĄ”. U góry trójdzielna tarcza z herbami Polski, Litwy i Rusi; u dołu pochód kosynierów i zdobycie armaty. Modelowanie śmiałe, znać rękę artysty. Nieznany wykonawca nie zadał sobie trudu wystudiowania dokładnej podobizny i umundurowania wojsk polskich, wskutek czego popiersia Poniatowskiego i Dąbrowskiego wypadły dość fantastycznie. Robota najpewniej warszawska. Dotychczas plakieta ta znana jest z jednego egzemplarza ze zbioru p. Mękickiego. Wielkość 325 x 252 mm. Szczególnie ciekawe są w zbiorze p. Mękickiego, reprodukowane na załączonym rysunku, znaczki pańszczyźniane, tłoczone jednostronnie z cienkiej blachy mosiężnej. Dwa z nich mają wybity r. 1816; pierwszy był za pół dnia roboty, drugi za cały dzień, trzeci za jeden dzień pracy koniem lub wozem, czwarty wreszcie za jeden dzień pańszczyzny „pieszej”. Niniejszym, zda się, po raz pierwszy publikujemy podobne znaczki, znane jedynie ze wspomnień i pamiętników historycznych; większy nieco zbiór podobnych okazów posiada p. Boi. Wysłouch i nieco p. St. Zarewicz we Lwowie. Na tym kończymy opis najumiejętniej we Lwowie kolekcjonowanego zbioru numizmatycznego, obok którego wspomnieć jednak należy jeszcze zbiór p. K. Majera i M. Goldsteina. Pobocznie zbierają we Lwowie numizmaty pp. dr A. Czołowski, Fr. Jaworski, St. Zarewicz i inni amatorowie. Ze zbiorów publicznych kolekcje numizmatyczne posiadają następujące instytucje: Ossolineum (18 tysięcy monet i 5 medali), Miejskie Muzeum Przemysłowe (200 medali), Muzeum Narodowe im. Jana Sobieskiego (300 medali), c. k. Biblioteka Uniwersytecka (900 monet i 50 medali polskich) i Biblioteka Pawlikowskich (2500 monet i 1000 medali polskich).