Wilno, jako stolica regionu ukierunkowanego przede wszystkim na produkcję  rolną, odczuwało dotkliwy brak możliwości przechowywania i przetwarzania żywności. Postulat pilnej budowy chłodni miejskiej zgłaszany był przez Wileńską Izbę  Rolniczą i Zakład Ekonomii Rolniczej Uniwersytetu Stefana Batorego od początku lat 30. XX w. Możliwość przechowania przez dłuższy czas szybko psujących się  artykułów rolnych nie tylko stabilizowałaby rynek cen, ale przede wszystkim umożliwiłaby rolnikom racjonalizację  i odpowiednią organizację  produkcji, byłoby też impulsem do rozwoju lokalnego przemysłu przetwórczego. 

Kryzys gospodarczy, trudności organizacyjne i finansowe przez wiele lat uniemożliwiały realizację  tych postulatów. Możliwość taka pojawiła się  dopiero w 1936 r. dzięki kredytowi udzielonemu miastu przez Państwowy Bank Rolny, udziałowca spółki „Chłodnia i składy portowe w Gdyni”. Budowa w Wilnie była czwartą tego typu inwestycją  w Polsce – po chłodni w Gdyni, wybudowanej jako pierwsza, oraz chłodniach w Warszawie i Łodzi. 

Historia budowy chłodni 

Decyzja  o budowie chłodni w Wilnie została podjęta 20 listopada 1937 r. na posiedzeniu Komisji Ekonomicznej Wileńskiej Izby Rolniczej pod kierunkiem prof. W. Staniewicza. Inwestycję  prowadziła spółka „Chłodnia i Składy Portowe w Gdyni”, która realizowała wszystkie wcześniejsze projekty tego typu w Polsce. Wileńska chłodnia miała mieć charakter towarowy i przetwórczy – służyć do magazynowania szybko psujących się produktów w okresie zwiększonej podaży, a następnie przekazywać je do przetworzenia.  

Właścicielem przedsiębiorstwa została spółka, w której głównym udziałowcem poza Państwowym Bankiem Rolnym był Zarząd Miasta Wilna, który wnosił wkład w postaci placu, urządzeń kanalizacyjno-wodociągowych i elektrycznych. Jako optymalne miejsce pod inwestycję  wybrano narożny plac u zbiegu ul. Kijowskiej (ob. Kauno g.) i Piłsudskiego (ob. Algirdo g.). 

W dniu 21 marca 1938 r. odbyło się posiedzenie Komitetu Budowy, na którym zatwierdzono szkic projektu chłodni i określono docelowy termin oddania inwestycji na wiosnę  1939 r. Krótko potem podpisano umowę w sprawie budowy  między samorządem wileńskim a głównym wykonawcą – spółką „Chłodnie i składy portowe w Gdyni”. Budowę zespołu składającego się  z gmachu chłodni i budynku administracyjnego prowadzono w latach 1938-1939. Autorami projektu byli warszawscy projektanci: arch. Mieczysław Pierzchalski, absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej z 1934 r., oraz inż. Stanisław Rostkowski, współautor budynku chłodni w Warszawie. Prace budowlane prowadził inż. Włodzimierz B. Strzemiński, również przybyły z Warszawy. 

Na sąsiadującym z chłodnią rynkiem Bosaczkowym władze miasta przewidywały w 1939 r. budowę dużej hali targowej dla handlu hurtowego owocami, jarzynami i nabiałem – usytuowanej tak, aby wraz z chłodnią tworzyła wspólny  kompleks przemysłowo-handlowy. 

Architektura zespołu 

Zespół budynków Chłodni Miejskiej w Wilnie, oprócz niewątpliwych wartości użytkowych, odznacza się  wysokimi walorami architektonicznymi. Budynek główny i dom administracyjny tworzą spójny zespół o oszczędnej formie, złożonej z geometrycznych, kontrastowo zestawionych brył. Charakterystyczną cechą jest materiał – do budowy zastosowano szarą cegłę cementową, typową dla architektury „szkoły warszawskiej” międzywojennego modernizmu.  

Gmach chłodni o konstruktywistycznej żelbetowej strukturze uzewnętrznionej przez wydatne lizeny, zaprojektowano z masywnych bloków, z wypiętrzoną częścią środkową o wyraźnie zaznaczonych wertykalnych podziałach skontrastowanych z horyzontalnymi pasmami okien niższych części bocznych. Chłodnia wyposażona była w rampę do przeładunku i bocznicę kolejową; wielkość pomieszczeń i system chłodniczy umożliwiały jednorazowe przechowywanie towaru do 150 wagonów 10-tonowych.  

Czterokondygnacyjny budynek administracyjny, usytuowany w części narożnej posesji, charakteryzuje się modernistyczną zblokowaną formą, z wydzieloną bryłą klatki schodowej, podkreśloną wysokim pionowym przeszkleniem doświetlenia. Zróżnicowanie elementów pionowych z poziomymi pasmami okien zostało dodatkowo wzmocnione zastosowaniem ciemnobrązowej okładziny klinkierowej, kontrastującej fakturą i barwą z szarym tłem cementowej cegły. 

Zespół chłodni przy ul. Kijowskiej, którego budowę ukończono tuż przed wybuchem II wojny światowej, stał się jednym z symboli przeobrażającego się w nowoczesne miasto Wilna i zarazem miejscem o dużym potencjale rozwojowym – w sąsiedztwie chłodni, na rynku Bosaczkowym, planowano zbudowanie nowoczesnej hali targowej do handlu hurtowego warzywami i owocami. 

Adres historyczny: ul. Kijowska  

Adres współczesny: Kauno g.13