Aleksander Kowalski był jednym z pionierów polskiego hokeja na lodzie, wybitnym sportowcem i patriotą, który zapisał się na kartach historii zarówno na lodowej tafli, jak i w obronie Ojczyzny. Utalentowany obrońca warszawskiego AZS i reprezentant Polski wielokrotnie stawał naprzeciw najlepszych drużyn świata, budując legendę polskiego hokeja. Jego życie brutalnie przerwała II wojna światowa i tragedia Katynia.

W latach 20. i 30. Kanadyjczycy zdominowali olimpijską rywalizację w hokeju na lodzie. Przed wybuchem II wojny światowej tylko raz, w Garmisch-Partenkirchen w roku 1936, dali zepchnąć się z pierwszego miejsca, ustępując Wielkiej Brytanii. Byli potęgą.

W niedzielę 19 stycznia 1930 r. w Davos wyjechali na taflę, by zmierzyć się z reprezentacją Europy, w skład której wchodziło trzech Polaków: Józef Stogowski, Tadeusz Adamowski i Aleksander Kowalski. Mecz zakończył się pogromem zawodników ze Starego Kontynentu (0:9).

„W pierwszej tercji gracze Europy zdenerwowani spotkaniem z przeciwnikiem, który wygrał dotąd 15 spotkań, bijąc wszystkich bezkonkurencyjnie, nadto niezgrani, ustępowali znacznie Kanadyjczykom. Zwycięzcy narzucili bardzo ostre tempo i już w pierwszej sekundzie Park strzelił bramkę” - donosił „Przegląd Sportowy”.

W szybką stratę drugiej bramki zamieszany miał być Kowalski, który… dopiero kończył się ubierać. Nie zmienia to faktu, że mimo przegranej, uznany został jednym z lepszych graczy europejskiego zespołu. A i ogólnie w tamtym okresie w kraju uchodził za hokejowego asa.

Zwinny i świetnie zbudowany
Aleksander Kowalski na świat przyszedł 7 października 1902 r. w Warszawie w domu Józefa i Leokadii Kowczyńskich. Mając 22 lata ukończył Gimnazjum św. Stanisława Kostki i rozpoczął studia na Wydziale Bankowym Szkoły Głównej Handlowej. Po zakończeniu edukacji pracował jako urzędnik w Ministerstwie Kolei, a później zatrudnił się w Komunalnej Kasie Oszczędności w Warszawie. Przed wojną awansował nawet na stanowisko dyrektora V Oddziału.

Uwielbiał sport. Szczególną estymą darzył hokej na lodzie, który uprawiał od 1922 r. w warszawskim AZS. Przez dekadę gry (1923-1933) wywalczył z klubem pięć tytułów mistrza kraju. Te kilka lat wystarczyło, by zyskał status jednego z prekursorów hokeja na lodzie w Polsce. Miał świetne warunki fizyczne - 186 cm wzrostu i 78 kg wagi, dzięki czemu z powodzeniem radził sobie na pozycji obrońcy. Tadeusz Sachs, trener kadry, mówił o nim:

„Jest bardzo zwinny, szybki i nie boi się przeciwnika. Myślę, że na kolejnych igrzyskach w 1936 i 1940 Polska nie będzie schodzić z podium, mając w składzie tak dobrych graczy”.

Był też etatowym reprezentantem Polski. W drużynie narodowej rozegrał 31 spotkań, w których zdobył sześć bramek, choć według Bogdana Tuszyńskiego meczów rozegrał więcej, bo 35. W 1928 r. pojechał do Sankt Moritz na igrzyska olimpijskie. Polacy mierzyli się wówczas z mistrzami Europy, Szwedami i Czechosłowacją. Pierwszy pojedynek zakończył się remisem 2:2, choć nie brakowało głosów, że to biało-czerwoni zaprezentowali się lepiej.

„Debjut wypadł doskonale. Polacy mieli nawet dość wyraźną przewagę nad przeciwnikiem, zwłaszcza w dwóch ostatnich okresach gry. Gdyby nie fenomenalny bramkarz Szwecji -Johansson, Polska wygrałaby zawody z kilkoma bramkami różnicy” -- relacjonowano w „Stadjonie”.

Niestety, po porażce z Czechosłowacją (2:3) hokeiści znad Wisły zajęli trzecią pozycję w grupie eliminacyjnej i odpadli z turnieju.

Sąsiedzi z południa wydawali się być „polską zmorą”. Rok później w trakcie mistrzostw Europy w Budapeszcie Aleksander Kowalski i spółka stanęli naprzeciwko tej reprezentacji w finale. Po dogrywce… górą byli Czechosłowacy.

„Gdy trzecia tercja nie przynosi rozstrzygnięcia, następuje dogrywka, podczas której szczęśliwemu Dorazilowi udaje się zdobyć bramkę. Nasi schodzą zaszczytnie pokonani” - pisano w „Stadjonie”.

Drugie miejsce na kontynencie i tak było wielkim sukcesem. O tytuł najlepszego w Europie Aleksander bił się czterokrotnie. Do tego dwa razy zagrał na mistrzostwach świata i - prócz występu w Sankt Moritz - uczestniczył w turnieju olimpijskim w 1932 r. W Lake Placid Polakom nie wiodło się najlepiej. Po porażkach z Kanadą, USA i Niemcami zajęli czwarte, ostatnie miejsce.

Ostatni list
Po zakończeniu kariery zawodniczej nie rozstał się z ukochaną dyscypliną. Odnalazł się jako działacz PZHL i sędzia. Ale jego życie przerwała wojna...

Żona Aleksandra, Janina Kowalska, wspominała, jak wyglądały ostatnie tygodnie pary przed wybuchem wojny.

„Niestety, w powietrzu wisiała już groźba wojny. Latem 1939 r., pewnego wieczoru Olek powiedział mi: «Będzie wojna, pójdę i nie wrócę». Walkę w obronie Ojczyzny uważał za swój święty obowiązek. Mundur, czapka, buty były już przygotowane, aby mógł być każdej chwili gotowy na wezwanie”.

I faktycznie, we wrześniu 1939 r., będąc podporucznikiem rezerwy, walczył w 13. Dywizji Piechoty. 25 września został aresztowany przez ZSRR i trafił do obozu jenieckiego w Kozielsku.

„Wreszcie tuż przed świętami Bożego Narodzenia list od niego z obozu w Kozielsku, z niewoli. List pełen nadziei, że może wkrótce się zobaczymy. Natychmiast wysłałam przez PCK list i nasze fotografie” - opowiadała małżonka hokeisty.

Niestety, na podstawie listy NKWD z 3.4.1940, poz. 31 Aleksander Kowalski został wywieziony do Lasku Katyńskiego i tam zamordowany (3 kwietnia 1940 r.). Zidentyfikowany pod numerem 2129.

Wiadomo też, że odebrał list i fotografie, które wysłała mu żona…