Nad rzeką Styr, na północny wschód od Łucka, leży niewielkie, dziś ukraińskie miasteczko, Czartorysk. Jest jednym z najstarszych osiedli Wołynia, a jego dzieje sięgają wczesnego średniowiecza i nierozerwalnie splatają się z historią Polski, a także rodziną Czartoryskich, która uczyniła z tej miejscowości swoje gniazdo rodowe. 

W źródłach wspomina się, że już w XI wieku miejscowość była znaczącym punktem obronnym na pograniczu rusko-polskim. W późniejszych stuleciach należała kolejno do Leszczyńskich, Wiśniowieckich i Radziwiłłów, aż w XIV wieku przeszła w ręce rodu Giedyminowiczów. To ich potomkowie przyjęli nazwisko Czartoryscy, właśnie od rodzinnego miasta nad Styrem.

Na wzgórzu, nieopodal rzeki, wznosiły się niegdyś potężne mury zamku, stanowiącego centrum tej siedziby. Choć z czasem obiekt popadł w ruinę, pozostał symbolem dawnej potęgi książąt, którzy współtworzyli dzieje Rzeczypospolitej. W XVI i XVII wieku Czartorysk zajmował ważne miejsce wśród grodów wołyńskich. To stąd wychodzili przedstawiciele rodu, którzy zapisali się w historii Polski jako mecenasi kultury, reformatorzy i patrioci. Ich nazwisko wręcz wrosło w historię kraju.

W centrum miasteczka zachował się barokowy kościół dominikanów ufundowany przez Andrzeja Leszczyńskiego w 1648 roku. Świątynia, niegdyś miejsce modlitwy i spoczynku miejscowych właścicieli, została po powstaniu listopadowym zamieniona przez władze carskie na cerkiew prawosławną. Pod jej murami spoczywają szczątki dawnych właścicieli Czartoryska. Dziś miejsce jest zniszczone, ale wciąż może przypominać o obecności polskiej na tych ziemiach. 

W dziejach Czartoryska zapisała się także heroiczna bitwa legionistów w 1915 roku. W ramach ofensywy nad Styrem, trwającej od czerwca do września, oddziały I Brygady Legionów Polskich walczyły z wojskami rosyjskimi w rejonie Kostiuchnówki, Maniewicz i Czartoryska. Wśród bagien i lasów Wołynia, Polacy stawili zacięty opór przeważającym siłom wroga. Walki były niezwykle krwawe. Budynki znikały z powierzchni ziemi, a setki żołnierzy poległy w obronie nieistniejącej jeszcze Ojczyzny. Na polach między Czartoryskiem a Rafałówką powstały liczne cmentarze legionowe, z brzozowymi krzyżami i polskimi napisami. Jeden z nich, zwany “Polską Górą”, stał się miejscem pamięci poległych, młodych żołnierzy Piłsudskiego.

Czartorysk to więc nie tylko geograficzny punkt na mapie Wołynia, ale i pomnik polskiej historii i miejsce, gdzie przecinają się dzieje znanego rodu, religii i walki o wolność.