Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony, fot. Rada OPWiM, 2009
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony, fot. Rada OPWiM, 2009
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony, fot. Rada OPWiM, 2009
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony, fot. Rada OPWiM, 2009
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: WOJ-000541-W/131478 (HU-0018)

Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony

Identyfikator: WOJ-000541-W/131478 (HU-0018)

Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony

We wrześniu 1939 r. tysiące uchodźców cywilnych i wojskowych przekroczyły granicę polsko-węgierską. Dzięki przychylności władz i społeczeństwa węgierskiego Polacy znajdowali schronienie i otaczani byli opieką. Sprawami internowanych wojskowych zajmowało się węgierskie Ministerstwo Wojny, opiekę nad cywilami objęło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Liczba polskich internowanych wojskowych w początkowym okresie uchodźstwa ocenia się na około 33 tys. szeregowych i oficerów, rozmieszczonych w obozach.

Opiekę nad uchodźcami sprawowały m.in. Węgiersko-Polski Komitet Uchodźczy, Węgierski Czerwony Krzyż oraz Komitet Obywatelski kierowany przez Henryka Sławika. Powołano Przedstawicielstwo Polskich Uchodźców Cywilnych, którego głównym zadaniem było niesienie pomocy przy nielegalnym przedostawaniu się Polaków z Węgier na Zachód. W latach 1940 i 1941 r. wielu Polaków, przede wszystkim wojskowych, ale również uchodźców cywilnych, opuściła Węgry, kierując się przez Jugosławię i Włochy do Francji i na Bliski Wschód. Do 1941 r. na Węgrzech działała Delegatura Rządu RP na Uchodźctwie, uznawana przez władze w Budapeszcie.

Polacy umieszczeni w obozach dla internowanych mogli je swobodnie opuszczać. W obozach była należycie zapewniona opieka sanitarna. Internowani otrzymywali zasiłek w gotówce ze strony państwa węgierskiego, mogli również pracować zarobkowo. Działało polskie szkolnictwo.

W Egerze od września 1939 r. do marca 1944 r. funkcjonował jeden z obozów dla oficerów i podoficerów polskich. Niektórym oficerom towarzyszyły rodziny.

W czasie II wojny światowej w Egerze zmarło 10 wojskowych, których pochowano na miejscowym cmentarzu Kisaaszony. W listopadzie 1940 r. w nowej części cmentarza jako pierwszy pochowany został porucznik Ludwik Gruszczyński, a w 1942 r. w drugim rzędzie kapitan Konstanty Mańko i major Leon Nowak. W 1943 r. zmarło aż 6 oficerów: kapitan Ignacy Kuzdrzał-Kicki, major Franciszek Busz, plutonowy rezerwy Bolesław Karbowniczek, kapitan Adam Maleczyński, kapitan Stanisław Petry i kapitan Eugeniusz Zamojski. Pochówków dokonywano kolejno lokując je w tym samym rzędzie, co mogiły z 1942 r. Dziesiątym, a zarazem ostatnim pogrzebem oficerskim na cmentarzu Kisasszony był pochówek kapitana dra Adama Kropińskiego w maju 1944 r. - spoczął on w tym samym rzędzie, co porucznik Gruszczyński, lecz po drugiej stronie kwatery.

Już przed 1 listopada 1941 r. postawiony został skromny nagrobek upamiętniający porucznika Gruszczyńskiego, sfinansowany ze składek koleżeńskich. W przypadku późniejszych nagrobków realizowano pomniki według tego samego projektu: prostokątna mogiła indywidualna otoczona prostopadłościennym obramowaniem z krzyżem na prostopadłościennej podstawie w tylnej części założenia wyposażonym w elipsoidalną metalową tabliczkę inskrypcyjną. W 1944 r. uporządkowano polską kwaterę z prywatnych funduszy oficerów.

Z powodu złego stanu technicznego grobów w 1979 r. dokonano rewitalizacji kwatery: przestrzeń wewnątrz obramień 9 grobów wypełniono gładkimi lastrykowymi płytami ozdobionymi herbem Polski, a w 2. rzędzie pomiędzy 4. a 5. nagrobkiem ustawiono prostopadłościenny postument ze sztucznego kamienia, na którego górnej ściance osadzono brązową tablicę inskrypcyjną o treści: KWATERA POLSKICH / ŻOŁNIERZY ZMARŁYCH / W OKRESIE II WOJNY / ŚWIATOWEJ / A II VILÁGHÁBORÚ / IDEJÉN ELHÚNYT LENGYEL / KATONÁK SÍRHELYEI. Najprawdopodobniej w pierwszej dekadzie XXI wieku przeniesiono szczątki i nagrobek (lub jego część) zmarłej w 1943 r. córeczki kapitanostwa Jarmułów, Basi, z cmentarza Rozália na cmentarz Kisasszony, ustawiając go za postumentem z brązową płytą inskrypcyjną.

W 2009 r. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa dokonała przebudowy kwatery. W efekcie prac powstała spójna kompozycja obejmująca wszystkie 11 grobów. Dokonano ekshumacji szczątków oficerów (porucznika L. Gruszczyńskiego i kapitana dra A. Kropińskiego), których nagrobki znajdowały się dotychczas w 1. rzędzie i przeniesiono je do 2. rzędu. Wykorzystano większość elementów zabytkowych, lecz nie zachowano postumentu z inskrypcją z nagrobka porucznika Gruszczyńskiego. Wszystkie części dołożone w 1979 r. zostały zlikwidowane. By ujednolicić wygląd krzyży indywidualnych, wykonano z nowych ciosów brakujące elementy, np. podstawę krzyża Basi Jarmuli. Krzyż upamiętniający pochówek porucznika Gruszczyńskiego został wyposażony w nową tabliczkę inskrypcyjną o kształcie powtarzającym pozostałe. Pośrodku kwatery dodano wysoki krzyż główny, na którym umieszczono herb Polski. Poniżej herbu znajduje się inskrypcja w języku polskim i węgierskim o następującej treści: POLAKOM / KTÓRZY W LATACH / 1939 – 1944 / SPOCZĘLI / SNEM WIECZNYM / Z DALA OD / ZIEMI OJCZYSTEJ / RODACY/ AZOKNAK A / LENGYELEKNEK / AKIK AZ / 1939 – 1944 / ÉVEKBEN A / HAZAI / FÖLDTŐL / TÁVOLTÉRTEK ÖRÖK / NYUGALOMRA / HONFITARSAIK. W dolnej ściance pionowej belki krzyża umieszczono napis: POLSKI / CMENTARZ WOJENNY / ODRESTAUROWANY / W 2009 R. / STARANIEM / RADY OPWIM / LENGYEL / KATONAI TEMETŐ / FELÚJÍTVA: / 2009 – BEN. / A HARC / ÉS MÁRTIROMSÁG /EMLÉKÉT / ÖRZŐ TANÁCS / GONDOZASAVAL.

W 2019 r. Fundacja Mosty przeprowadziła renowację kwatery dzięki dofinansowaniu z Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Miejsca Pamięci Narodowej za Granicą”. Prace konserwatorskie i restauratorskie wykonali studenci z Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu pod kierunkiem mgr Karoliny Witkowskiej, pracownika naukowo-dydaktycznego UMK oraz mgr Katarzyny Polak z UMK. Nadzór nad wszystkimi pracami pełnił dr hab.. Piotr Niemcewicz, konserwator zabytków oraz rzeczoznawca MKiDN.

Publikacja:

12.06.2024
rozwiń
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony Fotografia przedstawiająca Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony Galeria obiektu +3
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony, fot. Rada OPWiM, 2009
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony Fotografia przedstawiająca Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony Galeria obiektu +3
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony, fot. Rada OPWiM, 2009
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony Fotografia przedstawiająca Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony Galeria obiektu +3
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony, fot. Rada OPWiM, 2009
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony Fotografia przedstawiająca Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony Galeria obiektu +3
Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony, fot. Rada OPWiM, 2009

Projekty powiązane

1
  • Polska kwatera na cmentarzu Kisasszony
    Katalog cmentarzy wojennych MKiDN Zobacz