Dzieje Polonii w USA rozpoczynają się 1 października 1608 r., gdy do Jamestown (Wirginia) przybył statek z osadnikami, wśród których byli rzemieślnicy z ziem polskich. Zarówno oni, jak i kolejni polscy migranci przywieźli ze sobą do Nowego Świata nie tylko swoje nadzieje i talenty, lecz także tradycje, w tym duchowe.

Kult maryjny w Doylestown

Kult maryjny rozwijał się na ziemiach polskich od średniowiecza. Najbardziej jednak po roku 1384, gdy książę Władysław Opolczyk sprowadził z Rusi Halickiej do klasztoru na Jasnej Górze pod Częstochową obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, uznawany za cudowny. Według legendy obraz został namalowany przez św. Łukasza Ewangelistę na cedrowym blacie stołu z domu Świętej Rodziny. Polscy osadnicy, którzy przybyli do Doylestown, także w Nowym Świecie pielęgnowali kult Matki Bożej.

Dziś miejscem szczególnym dla Polonii w USA jest Narodowe Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej (tzw. Amerykańska Częstochowa lub Amerykańska Jasna Góra), które znajduje się w pobliżu miasteczka Doylestown w stanie Pensylwania. W 2009 r. Konferencja Biskupów Katolickich USA nadała mu tytuł Narodowego Sanktuarium Stanów Zjednoczonych.

Kaplica Matki Bożej Częstochowskiej wraz z jej obrazem

Wszystkie wielkie rzeczy powstają z małych. Nasze zbawienie poczęło się w stajni Betlejemu – słowa ks. kardynała O’Hary do o. Michała Zembrzuskiego, założyciela i budowniczego sanktuarium w Doylestown.

W 1951 r. paulin, o. Michał Zembrzuski, przybył z Polski do USA i przywiózł ze sobą poświęconą przez papieża Piusa XII kopię obrazu Matki Bożej Częstochowskiej z nadzieją erygowania sanktuarium na wzór jasnogórskiego. W 1953 r. władze kościelne wydały zgodę na sprowadzenie do USA zakonu paulinów.

Dwa lata później konsekrowano tymczasową kaplicę sanktuarium urządzoną w dawnej farmerskiej stodole (służy celom kultowym do dziś). W 1966 r., dla uczczenia milenium chrztu Polski, poświęcono nowy kościół na wzgórzu dominującym nad okolicą. Na uroczystości przybyło ok. 140 tys. przedstawicieli Polonii oraz m.in. prezydent Lyndon B. Johnson z małżonką, który wygłosił okolicznościowe orędzie. Był to pierwszy przypadek, gdy prezydent USA wziął udział w uroczystościach polonijnych i uczestniczył w konsekracji kościoła katolickiego.

Głównym celebransem mszy miał być prymas Polski, kardynał Stefan Wyszyński. Nie przybył, gdyż nie otrzymał od władz PRL paszportu. Jego nieobecność na uroczystościach milenijnych w USA zaznaczano pustym fotelem, na którym umieszczano biało-czerwone kwiaty i cierniową koronę, co symbolizowało zniewolenie Polski i prześladowania w niej Kościoła.

Karol Wojtyła odwiedził Sanktuarium dwukrotnie jako arcybiskup krakowski (1969) i jako głowa Kościoła powszechnego (1980).

Funkcje sanktuarium w Doylestown i jego wnętrze

W 1976 r. w świątyni odsłonięto płaskorzeźbę i urnę z ziemią z Cmentarza Orląt Lwowskich. Fundację całego kompleksu sanktuarium – zakup gruntów, budowę świątyni z witrażami przedstawiającymi wydarzenia z historii Polski i chrześcijaństwa oraz klasztoru i ośrodka dla wiernych – sfinansowano ze składek Polonii, pożyczek oraz opłat za wykup miejsc na pobliskim cmentarzu. Zobowiązania finansowe zostały ostatecznie spłacone w 1980 r. Przy tej okazji zorganizowana została symboliczna ceremonia „palenia długów”.

W 1986 r. w westybulu umieszczono urnę z sercem Ignacego Paderewskiego, który chciał, by pochowano go w wolnej Polsce, a serce pozostawiono w Ameryce.

W Sanktuarium w Doylestown splatają się funkcje sakralne i świeckie, organizowane są tutaj m.in. zjazdy polonijne. Od 1967 r. odbywa się też w sanktuarium doroczny rodzinny festiwal polsko-amerykański. Jest to kilkudniowe święto rodziny, zabawy i dziedzictwa, który przyciąga każdego roku ponad 25 tys. gości i jest największym festiwalem polonijnym w regionie. W 1984 r. w wydarzeniu tym uczestniczył prezydent Ronald Reagan.

Cmentarz polski w Doylestown – największa nekropolia Polonii

Przyległy do sanktuarium Matki Bożej Cęstochowskiej cmentarz to największa nekropolia polonijna (ok. 6 tys. grobów). Dominantą jest pomnik Mściciela, w cieniu którego spoczywają żołnierze (ponad 2 tys.), wśród nich wielu powojennych emigrantów. Ów sektor określany jest mianem „polskiego Arlington” (w nawiązaniu do Narodowego Cmentarza położonego w pobliżu Pentagonu).

Pomnik ofiar zbrodni katyńskiej w Doylestown

Pomnik Mściciela poświęcony jest ofiarom zbrodni katyńskiej i został odsłonięty 14 sierpnia 1988 r. Jego autorem jest Andrzej Pityński.

Pomnik ma wysokość ok. 10 metrów. Jest to rzeźba z brązu na granitowym cokole przedstawiająca klęczącego na jednym kolanie husarza, który wspiera się na mieczu. Postać samotnego wojownika jest ucieleśnieniem idei patriotyzmu.

Na cokole znajdują się dwie tablice, pierwsza z inskrypcją KATYŃ 1940, druga SMOLEŃSK 2010. Na pierwszej umieszczono cytat w języku angielskim z raportu Specjalnej Komisji Śledczej Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej (tzw. komisji Maddena, 1951‒1952): Komisja jednogłośnie uznaje ponad wszelką wątpliwość, że sowieckie NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) popełniło masowy mord na polskich oficerach i przedstawicielach elity intelektualnej w Lesie Katyńskim koło Smoleńska w Rosji.

Pod pomnikiem, traktowanym jako „pomnik nieznanego żołnierza”, odbywają się uroczystości patriotyczne, m.in. obchody Święta Wojska Polskiego).

Polska nekropolia w Doylestown

Na cmentarzu w amerykańskiej Częstochowie pochowano setki weteranów pierwszej i drugiej wojny światowej. Znajdują się tutaj m.in. pomniki: gen. Władysława Andersa, Żołnierzy Wyklętych (odsłonięty w 2016 r. przez prezydenta RP) oraz pamiątkowa tablica poświęcona Bitwie Warszawskiej 1920 r. (odsłonięta w 2021 r. przez ministra obrony narodowej RP).

Na nekropolii pochowani są liczni przedstawiciele elit polonijnych, m.in. Adam Styka (†1959, malarz, wraz z Wojciechem Kossakiem współautor Panoramy Racławickiej; był pierwszym pochowanym na tym cmentarzu), gen. Władysław Bortnowski (†1966, dowódca Armii „Pomorze” w 1939 r.), Otton Nikodym (†1974, matematyk), Stefan Korboński (†1989, szef Kierownictwa Walki Cywilnej Armii Krajowej), Roland Kalpas (†1994, przed wojną pilot doświadczalny, oblatał ok. 40 typów samolotów i szybowców, w tym PZL.37 Łoś) i twórca sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej o. Michał Zembrzuski († 2003).