Pod koniec XIX w. liczba polskich emigrantów w Chicago wzrosła tak znacznie, że zaczęli oni osiedlać się w kierunku północno-zachodnim od najstarszej dzielnicy – tzw. polskiego trójkąta. Około połowy lat 90. w Avondale mieszkało już blisko 40 polskich rodzin. Ich delegacja spotkała się z Wincentym Barzyńskim, proboszczem parafii św. Stanisława Kostki, który jednak nie dostrzegł potrzeby powoływania dla ich społeczności nowej parafii. Nie rezygnując ze swoich planów, aktywni krajanie postanowili zwrócić się o wsparcie do Franciszka Kołaszewskiego, kontrowersyjnego duchownego, działacza ruchu polskokatolickiego. Zakupili grunty, na których w pobliżu skrzyżowania Milwaukee Avenue i Central Park wznieśli drewniany kościół. W tej sytuacji, chcąc zapobiec podziałowi wewnątrz Kościoła, w listopadzie 1894 r. ks. Barzyński ustąpił i powołana została rzymskokatolicka parafia św. Jacka. Podlegała ona jurysdykcji biskupa Chicago i pozostawała pod opieką zmartwychwstańców. Około 1920 r. stała się największą polską wspólnotą w Wietrznym Mieście, a jej obszar został nazwany Jackowem. Parafia i kościół pw. św. Jacka patrona Polski, do dziś pełnią rolę ważnego ośrodka chicagowskiej Polonii.

W 1917 r. parafia liczyła już ponad 200 rodzin i była gotowa do rozpoczęcia wznoszenia murowanej świątyni. Teren pod jej budowę został poświęcony przez ks. Jana Zdechlika 30 kwietnia 1917 r. Kamień węgielny wmurowano 21 października 1917 r., a konsekracji kościoła w 1921 r. dokonał arcybiskup George Mudelein. Projektantami budowli byli Henry W. Worthmann i John G. Steinbach, prowadzący firmę architektoniczną w Chicago. Są to autorzy m.in., wznoszonego w Chicago w podobnym czasie, polskiego kościoła pw. Matki Bożej Anielskiej.

Świątynia pw. św. Jacka jest monumentalną, trójnawową bazyliką z transeptem, wzniesioną z cegły. Jej czerwony wątek urozmaicony został elementami wykonanymi z jasnego kamienia. Kościół, zbudowany w stylu łączącym elementy architektury klasycystycznej i gotyckiej, otrzymał oryginalną, trójwieżową fasadę, niespotykaną zarówno w budownictwie Stanów Zjednoczonych, jak i tradycyjnej architekturze Europy. Decyduje ona o charakterystycznej, łatwo rozpoznawalnej i górującej nad okolicą Northwest Side sylwecie budowli.

Wnętrze bazyliki uderza przestronnością, a szczególnie skalą stalowej kopuły, rozpiętej nad skrzyżowaniem nawy i transeptu. W tym miejscu znajduje się także kulminacyjny punkt rozbudowanego programu ikonograficznego – bogatej, malarskiej dekoracji świątyni. Jej wykonanie proboszcz Stefan Kowalczyk zlecił w 1930 r. firmie John A. Mallin Co. z siedzibą w Chicago. Pracownia była prowadzona przez artystę czeskiego pochodzenia, cenionego twórcę realizacji w amerykańskich świątyniach. To właśnie w odniesieniu do wystroju kościoła pw. św. Jacka, John A. Mallin wypowiedział znamienne i często cytowane słowa: „Jako że nic nie jest zbyt dobre dla Boga, tak nie ma nic zbyt bogatego ani zbyt cennego dla domu Boga na ziemi, Jego kościołów” (As tere is nothing too good for God so there is nothing too rich or too precious for God’s earthly homes, His churches”). Artysta był przeświadczony o znaczeniu dekoracji świątyni dla doświadczenia duchowego wspólnoty parafialnej, dlatego zadbał, by już w momencie przekraczania drzwi kościoła wierny odnalazł przyjazną mu atmosferę. Wchodzących wita bliski im wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej, a następnie uwagę przykuwa rozbudowana kompozycja w kopule, pokrywająca powierzchnię niemal trzech tysięcy stóp kwadratowych i zawierająca ponad 150 postaci. Od strony południowej przedstawiona została scena Koronacji, a naprzeciw – Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Kompozycję dopełniają procesyjne pochody przedstawicieli Kościoła tryumfującego i pielgrzymującego. Ewangelistom, Ojcom Kościoła i świętym towarzyszą postaci związane z chicagowską parafią: przedstawiciele zgromadzenia księży zmartwychwstańców, grupa duchownych wraz z kardynałem Georgem Mundelein i miejscowymi ministrantami. Ok. 2000 r. domalowano do nich figury: ks. proboszcza Michała Osucha, kardynała Józefa Glempa i papieża Jana Pawła II.

W konsze prezbiterium Mallin umieścił zastępy anielskie adorujące Najświętszy Sakrament, a poniżej złotą majuskułą wypisał aklamację – trzykrotne wezwanie „Sanctus”. Optyczne dopełnienie malowidła stanowią sceny na ścianie tarczowej: Chrystus z dziećmi, a naprzeciw papież Pius X, który był autorem konstytucji Quam singularis (1910 r.) dopuszczającej przyjmowanie I Komunii świętej przez dzieci. Ojcu Świętemu towarzyszą duchowni i siostry nazaretanki. Osoby te zapewne pracowały w parafii św. Jacka i zajmowały się wychowaniem i nauczaniem najmłodszych. Powyżej scen figuralnych, u szczytu ściany, aniołowie prezentują kartusz z herbem zakonu zmartwychwstańców.

Mallin był także projektantem malowideł, postaci aniołów i dekoracji ornamentalnej w nawach i transepcie kościoła. Wśród nich na uwagę zasługują przedstawienia polskich świętych: Stanisława Biskupa i Męczennika, Stanisława Kostki, Jana Kantego, Andrzeja Boboli, czy wizerunek Maryi Niepokalanej powtarzający popularny pierwowzór hiszpańskiego, siedemnastowiecznego malarza Murilla.

Trzeba także wspomnieć o obrazie sztalugowym, przechowywanym obecnie w zakrystii kościoła. Przedstawiono na nim św. Jacka Odrowąża klęczącego przed Maryją z Dzieciątkiem Jezus. Wizerunek wykonała w 1921 r. s. Mary Stanisia (Monika Kurkowski) ze Zgromadzenia Sióstr Szkolnych Notre Dame w oparciu o kompozycję swojego nauczyciela, Tadeusza Żukotyńskiego. Malowidło najpewniej pierwotnie znajdowało się w ołtarzu głównym kościoła pw. św. Jacka.

Witraże w świątyni wykonane zostały na początku lat 20. XX w. przez monachijską wytwórnię Franza X. Zettlera. Umieszczono na nich dekoracyjne sceny chrystologiczne w ornamentalnym obramieniu, a w oknach nawy głównej – medaliony z popiersiami świętych i postaci biblijnych. Na uwagę zasługują też potrójne spiżowe wrota w wejściu głównym kościoła. Zaprojektował je polski rzeźbiarz, Czesław Dźwigaj. Sceny na skrzydłach opowiadają historię polskich emigrantów i udział w niej zgromadzenia zmartwychwstańców.

Kalendarium

1894 - erygowanie parafii św. Jacka

1917 - początek budowy murowanego kościoła

1921 - konsekracja świątyni

1921 - realizacja witraży przez wytwórnię Franza X. Zettlera z Monachium

1930-1934 - dekoracja malarska wnętrza kościoła wykonana przez firmę John A. Mallin Co.

1969 - prace porządkowo-remontowe w ramach przygotowania do jubileuszu 75-lecia parafii, instalacja nowego oświetlenia kościoła

1999-2000 - restauracja wnętrz świątyni przez Conrad Schmitt Studios, Milwaukee, Wisconsin

2003 - nadanie przez papieża Jana Pawła II świątyni tytułu bazyliki mniejszej

Tekst pierwotnie opublikowany w książce wydanej przez Instytut Polonika 
Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Anna Sylwia Czyż, Jacek Gołębiowski, Bartłomiej Gutowski, Parafie i kościoły polskie w Chicago, Warszawa 2019, s. 201-211.