Biblioteka Wróblewskich to jedna z najważniejszych instytucji naukowych Wilna. Jej historia sięga początku XX wieku, a jej założycielem był Tadeusz Stanisław Wróblewski - wybitny adwokat i bibliofil, który przez dekady gromadził cenne księgozbiory, rękopisy, mapy i dokumenty archiwalne. Zgromadzona przez niego kolekcja oraz także starania o instytucjonalizację biblioteki uczyniły z niej istotne centrum naukowe i kulturalne. Jak wyglądały początki tej niezwykłej placówki?

Założenie Biblioteki Wróblewskich
Biblioteka Wróblewskich w Wilnie powstała jako efekt wieloletniej działalności kolekcjonerskiej Tadeusza Stanisława Wróblewskiego (1858-1925), znanego adwokata, bibliofila i kolekcjonera wileńskiego. Poświęcił on znaczną część swojego życia na gromadzenie zarówno materiałów archiwalnych, jak i grafik czy rycin oraz książek. Swoje zamiłowanie do książek, które towarzyszyło mu od najmłodszych lat, odziedziczył po swoim ojcu Eustachym Wróblewskim, lekarzu homeopacie, oraz matce Emilii Beniowskiej-Wróblewskiej. Prywatną kolekcję gromadził w swoim mieszkaniu przy ulicy Uniwersyteckiej 9 w Wilnie.

Tadeusz Wróblewski nie tylko powiększał kolekcję przez zakupy poszczególnych publikacji, ale także wykupywał całe biblioteki należące do arystokracji oraz intelektualistów, których majątki podupadały na skutek zawirowań politycznych i ekonomicznych. Jednym z największych zakupów było nabycie w 1907 roku kolekcji bibliotecznej hrabiego Henryka Broel-Platera właściciela majątku Pustyń (Pustynia, obecnie w t jego miejscu znajduje się łotewska wieś Robežnieki). Ta, licząca ponad 6000 woluminów biblioteka, stanowi - ze względu na swoją rangę - jeden z najcenniejszych elementów kolekcji, chociaż podczas samej transakcji nie obyło się bez kontrowersji - Plater ukrył część wartościowych ksiąg, które próbował później sprzedać w warszawskim antykwariacie Hieronima Wildera.

Rosnąca kolekcja i dążenie do jej instytucjonalizacji skłoniły Wróblewskiego do podjęcia decyzji o utworzeniu publicznej biblioteki, dostępnej dla naukowców, studentów oraz wszystkich zainteresowanych literaturą i historią. W 1912 roku formalnie powstała Biblioteki imienia Eustachego i Emilii Wróblewskich, której statut przewidywał, że zgromadzone zbiory pozostaną w Wilnie i będą ogólnodostępne. Tadeusz Wróblerwski rozpoczął równocześnie starania o wybudowanie osobnego gmachu dla biblioteki. Rozpoczeto od zakupu działki przy zbiegu ówczesnych ulic Mostowej i Wileńskiej, transakcja wraz z odstąpieniem częsci parceli przebiegała w latach 1912-1914. Pierwszy projekt biblioteki zamówiono u Czesława Przybylskiego, ten jednak okazał się zbyt kosztowny, kolejny u Krzyżanowskiego. Jednak ostatecznie nabyto nową działkę wraz z niedokończonym gmachem Towarzystwa Księgarskiego, prace nad adaptacją i przygotowanie do rozbudowy trwały do lat 20. XX wieku. 

W momencie upublicznia zbiorów, była to jedna z największych i najcenniejszych prywatnych kolekcji książek oraz dokumentów historycznych w Wilnie liczący około 65 000 woluminów, a także liczne rękopisy, mapy, druki ulotne i archiwalia.

Kolekcja w roku 1912
Podstawę księgozbioru stanowiły rzadkie i cenne wydawnictwa z zakresu historii, prawa, literatury, filozofii oraz nauk społecznych. Biblioteka posiadała liczne starodruki, w tym dzieła wydane jeszcze w XV-XVI wieku, a także kolekcję książek oprawionych w ekskluzywne superekslibrisy, ślad dawnej przynależności do bibliotek pałacowych. Bardzo cennym elementem biblioteki były od początku rękopisy i autografy oraz dokumenty archiwalne. Tadeusz Wróblewski przywiązywał również ogromną wagę do listów. Szacuje się, że w zbiorach w roku 1912 znajdowało się około 5 000 rękopisów. Zbiory kartograficzne liczyły ponad 1000 map i atlasów, na kolekcję grafiki i rysunku składało się ponad 2000 rycin, szkiców oraz rysunków. Biblioteka Wróblewskich gromadziła również ekslibrisy oraz druki ulotne takie jak afisze, plakaty, ulotki cenne i nierzadko unikatowe zbiory,

W momencie powstania była jedną z największych prywatnych bibliotek naukowych na ziemiach polskich i litewskich. Jej unikatowość polegała na szerokim zakresie tematycznym zbiorów, ale jednocześnie starannym doborem- Tadeusz Wróblewski gromadził przede wszystkim książki i dokumenty o wartości naukowej, historycznej i kulturowej.

Biblioteka po I wojnie światowej
Po zakończeniu wojny, w 1922 roku biblioteka została przekształcona w Towarzystwo Pomocy Naukowej im. Eustachego i Emilii Wróblewskich. Organizacja miała na celu nie tylko opiekę nad księgozbiorem, ale także rozwój działalności naukowej i kulturalnej biblioteki. Tadeusz Wróblewski zmarł kilka lat później - 3 lipca 1925 roku. W tym czasie trwały już starania o przekazanie zbiorów państwu przez Towarzystwo, co ostatecznie miało miejsce w 1926 roku. Jednocześnie Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zakupiło na potrzeby biblioteki Pałac Tyszkiewiczów (znajdujący się przy obecnej ulicy Žygimantų 1), dokąd przeniesiono zbiory i gdzie mieści się do dziś. Budynek ten, pierwotnie wzniesiony w XIX wieku, należał wcześniej do Klementy Tyszkiewiczowej, która po tragicznej śmierci męża i córki na zawsze opuściła Wilno. Pałac znajdujący się w złym stanie technicznym oraz niedostosowany do potrzeb bibliotecznyuch wymagał gruntownej przebudowy i dostosowania do potrzeb nowoczesnej instytucji naukowej. Prace renowacyjne trwały w latach 1926-1931 i obejmowały m.in. budowę nowych pomieszczeń do przechowywania księgozbioru oraz stworzenie czytelni. W 1931 roku zakończono prace adaptacyjne, a biblioteka oficjalnie rozpoczęła działalność w nowej siedzibie. W roku 1935 oficjalnie otwarto w jej siedzibie publiczną czytelnię, co było zwieńczeniem koncepcji jej założyciela.

Rozwój i działalność biblioteki w latach 30. XX wieku
W nowej lokalizacji biblioteka stała się jednym z najważniejszych ośrodków naukowych Wilna, a jej zbiory stale rosły. W 1932 roku uzyskała prawo do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego wszystkich publikacji wydawanych na terenie czterech województw: wileńskiego, białostockiego, nowogródzkiego i poleskiego, co znacząco poszerzyło zakres jej zasobów. W tym okresie biblioteka skupiła się na gromadzeniu, katalogowaniu i udostępnianiu materiałów, a jej zbiory obejmowały ponad 180 000 książek, 15 000 rękopisów, 2 000 map i atlasów oraz wspomnianą kolekcję ikonograficzną. W roku 1935 roku otwarto publiczną czytelnię, dzięki czemu biblioteka stała się dostępna nie tylko dla naukowców, ale także dla studentów i mieszkańców miasta. W 1936 roku powołano zaś Towarzystwo Przyjaciół Biblioteki Wróblewskich, które zajmowało się popularyzacją instytucji oraz organizacją wydarzeń naukowych i kulturalnych, sama zaś biblioteka w roku 1937 otrzymała status regionalnej biblioteki naukowej. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, biblioteka zgromadziła ponad 200 000 jednostek zbiorów, co czyniło ją jedną z największych i najważniejszych bibliotek w Europie Środkowo-Wschodniej. W 1939 roku, po agresji ZSRR na Polskę i zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną, biblioteka została częściowo splądrowana, a część jej zasobów wywieziono do Rosji. Szczególnie dotkliwe były straty kolekcji dotyczącej historii Polski, Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz dokumentów związanych z masonerią i nauką.

Po II wojnie światowej Biblioteka Wróblewskich znalazła się w nowej rzeczywistości politycznej. Po zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną w 1940 roku, biblioteka została wcielona do nowo utworzonej Akademii Nauk Litewskiej SRR, stając się jej główną placówką biblioteczną. Zmieniono jej nazwę na Bibliotekę Litewskiej Akademii Nauk. Mimo strat, biblioteka kontynuowała działalność jako instytucja naukowa. W 1969 roku wzniesiono nowy budynek przeznaczony na magazyny biblioteczne, który w 1974 roku został oddany do użytku. W kolejnych dekadach biblioteka stopniowo odbudowywała swój księgozbiór, włączając do niego również materiały z innych bibliotek i instytucji naukowych.

Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości w 1991 roku, biblioteka odzyskała swój historyczny charakter i została przemianowana na Bibliotekę Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich (Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka). W 2009 roku formalnie przywrócono jej dawną nazwę. Obecnie na jej zbiory składa się ponad 3 700 000 tak zwanych jednostek bibliotecznych - są to zarówno rękopisy, starodruki, dokumenty życia społecznego, mapy i atlasy, zbiory ikonograficzne. W kolekcji znajduje się m.in. największy na Litwie zbiór pergaminów.

Na frontowej ścianie budynku biblioteki można dostrzec datę - 1931 r. Jest to pamiątka po wielkiej powodzi, która w ostatnich dniach kwietnia tego roku zalała Wilno. Obok daty widzimy zaznaczenie poziomu wody.