Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Stanisławowie, domena publiczna
Źródło: https://polonika.pl/polonik-tygodnia/kino-ton-w-stanislawowie
Fotografia przedstawiająca Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Stanisławowie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001678-P/149272

Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Stanisławowie

Identyfikator: POL-001678-P/149272

Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Stanisławowie

Pierwsze towarzystwo gimnastyczne w Galicji zostało założone we Lwowie w 1867 roku, na wzór czeskiego. Towarzystwa gimnastycznego „Sokół” (założonego w 1862 roku). Założone w 1884 roku stanisławowskie gniazdo Sokole było razem z tarnowskim pierwszą po lwowskiej macierzy filią towarzystwa. 

Dzieje gmachu „Towarzystwa Gimnastycznego Sokół” zaczynają się od roku 1893, kiedy Rada Miejska podarowała „Sokołowi”, założonemu kilka lat wcześniej,  parcelę  przy placu Mickiewicza.  

Z myślą o budowie własnej reprezentacyjnej siedziby Towarzystwo powoływało specjalną komisję budowlaną. Z reguły oprócz prezesa w jej skład wchodzili członkowie posiadający wykształcenie techniczne, przede wszystkim lokalni  budowniczowie.  Towarzystwo nie posiadało na tyle dużych zasobów materialnych, żeby pozwolić sobie na kupno projektu siedziby. W 1893 roku komitet budowy zwrócił się do Macierzy Lwowskiej z prośbą o pośrednictwo w zdobyciu projektu architektonicznego swojej placówki. W wyniku wzbudzenia pewnego rozgłosu, do Stanisławowa wpłynęło 14 różnych szkiców przyszłego „Sokoła”.  

„Kurier Stanisławowski” z 2 stycznia 1894 roku podaje wiadomość, że komitet wyznaczył jako „najodpowiedniejszy do wykonania szkic Teofila Wiśniowskiego”, znanego już w mieście zwycięzcy konkursu na projekt gmachu Kasyna Mieszczańskiego. Dwa tygodnie później w „Kurierze Stanisławowskim” pojawiła się informacja, że zaakceptowano wybudowanie gmachu „Sokoła” wedle planu nadesłanego przez Karola Zarembę z Krakowa. Najprawdopodobniej plan ów był tylko szkicem-propozycją, który należało opracować i dostosować do miejscowych wymogów.  Zgodnie z ukształtowaną w Galicji tradycją, siedziby „Sokoła” projektowali, i z reguły realizowali, członkowie towarzystwa. Wobec braku funduszy członkowie wykonywali swe projekty, nie pobierając za nie wynagrodzenia. W tym samym roku, czyli w roku 1894, do  Stanisławowa przyjechał i osiadł na długie lata architekt Jan Tomasz Kudelski. We wspomnieniach po nim znajdujemy następujące słowa: 

 „Projektował i budował domy prywatne, ale także kościoły i siedziby organizacji użyteczności publicznej, na przykład Sokoła. Te ostatnie budowle wznosił po większej części bezinteresownie, traktując to jako działalność społeczną”.  

Wobec powyższych informacji pytanie o autorstwo pierwotnej sokolni stanisławowskiej pozostaje otwarte. Natomiast stylistyczne cechy, nawiązujące do architektury zamków francuskich, cechowały wiele projektów Jana T. Kudelskiego z końca wieku XIX.  Wiadomo natomiast, że pracami budowlanymi kierował  Jan Merunowicz i Józef Radwański, a ostatecznie Roman Chlebowski. Roboty murarskie i ciesielskie prowadzili Tadeusz Grodzicki i Stanisław Troskiewicz. 

Zadaniem towarzystwa było nie tylko podnoszenie sprawności fizycznej, ale także rozwój duchowy oraz rozbudzanie ducha narodowego. Dlatego istotną rolę w architekturze sokolni odgrywała odpowiednia, patriotycznie ukierunkowana, dekoracja.  W 1905 roku, działacz społeczny i właściciel drukarni, Stanisław Chowaniec własną inicjatywą opłacił prace wówczas nieznanego  i młodego jeszcze  malarza Jana Rubczaka, który ozdobił czoło attyki na fasadzie frontowej dużym freskiem. Był to obraz wzorowany na grafice Jana Grottgera „Bitwa”, przedstawiający scenę z powstania 1863 roku. Arkadowy gzyms natomiast pomieścił  27 herbów ziem polskich. 

Harmonijnej bryle i malowniczości kompozycji nowy budynek zawdzięcza szybko uzyskaną popularność. Polski „Sokół” okazał się ulubionym motywem ówczesnych pocztówek i widokówek, stając się przez to jednym z symboli galicyjskiego Stanisławowa. 

Budynek przetrwał (odbudowany w okresie II RP z pożaru).  

Obecnie mieści się w nim Gmach Obwodowej Biblioteki dla Dzieci przy pl. Mickiewicza 2. 

Lokalizacja: Mitskevycha Square 2, Ivano-Frankivs'k, Ukraina

Czas powstania:

1893

Twórcy:

Jan Tomasz Kudelski (architekt; Polska)(podgląd), Karol Zaremba (architekt; Kraków, Stanisławów)(podgląd)

Słowa kluczowe:

Publikacja:

28.09.2024

Ostatnia aktualizacja:

17.11.2024

Opracowanie:

Żaneta Komar
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Stanisławowie
Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Stanisławowie, domena publiczna

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz