Styl secesyjny najpełniej się wcielił w architekturze willowej. To właśnie niewielki dom mieszkalny: willa lub dom letniskowy, stał się podstawowym tematem i najpełniejszym wcieleniem idei wczesnej secesji. Dzięki małej skali obiektu udawało się rozluźnić skostniałą bryłę, oderwać się od kanonów akademizmu i kształtować ją w bardziej nowoczesny sposób. Tak też było w Stanisławowie, gdzie ilość zabudowy jednorodzinnej naturalnie nasilała się w miarę oddalenia się od ścisłego centrum. Już na przełomie XIX i XX wieku ukształtowały się pierwsze jednolite ciągi zabudowy willowej. Z tego okresu dobrze się zachował zespół parterowych willi przy ulicy Pełesza (Hnatiuka), zabudowany w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku utrzymany zasadniczo w stylu neoklasycystycznym. Romantyczny nurt końca XIX wieku reprezentują wille „w lipach” posiadające rozmaite wieżyczki i asymetryczne ryzality, wybudowane przy ulicy Lipowej, w miejscu gdzie zaczynał się teren Parku Miejskiego im. Cesarzowej Elżbiety (obecnie park Szewczenki). To one są przykładem przejawów pierwszych secesyjnych cech w architektonicznych kompozycjach: mianowicie - odrzucenia osiowości i symetrii. Podstawowe prostokątne rzuty budynków zaczęły uzyskiwać rozmaite występy w postaci wysuniętych ganków i dostawianych ryzalitów. Następstwem stało się zanikanie prostej linii fasady. Dobitnym wyrazem tej tendencji jest willa przy końcu ulicy Lipowej (Szewczenki 99), „patrząca” asymetrycznym korpusem na teren parku, wybudowana w 1904 roku urzekająca bajkowością romantycznej kompozycji. Obecnie niestety tak bardzo zniekształcona, że nie sposób rozpoznać w niej oryginalną sylwetkę.

Przykładem stosunkowo dobrze zachowanej przejściowej formy od historyzmu do secesji na gruncie stanisławowskiego budownictwa przełomu wieków jest willa przy ulicy Kopernika 23. Jej układ przestrzenny koresponduje z lwowską willą wzniesioną dla hrabiego Franciszka Potulickiego (później znaną jako willa Leona Pinińskiego) we Lwowie przy ulicy Matejki 4 przez Jana T. Kudelskiego w 1892 roku tak bardzo, że możemy uznać udział Jana Kudelskiego w projektowaniu stanisławowskiej willi za bardzo prawdopodobny. Głównym pomysłem kompozycyjnym obydwu budowli było połączenie mas różnej wysokości. Połączenie parterowej części i piętrowej bryły, zwieńczonej kopułą, która była dominantą kompozycji stanisławowskiej willi przy Kopernika 23, powtarza w skali zmniejszonej lwowski prototyp. Wykształcony we Lwowskiej Politechnice architekt Jan Tomasz Kudelski (1861–1937) odegrał wielka rolę w kształtowaniu się tego typu budynków jak i rozwoju stylu secesyjnego w stanisławowskiej architekturze. W 1894 roku przeniósł się ze Lwowa do Stanisławowa i pozostawał niezwykle wpływowym architektem, tworzącym jej osobliwe oblicze.

Ciekawe, że forma zapożyczona z pałacyków i willi podmiejskich zaadaptowana została - przynajmniej w Stanisławowie (ale także na przykład w Kołomyi) - do pomieszczenia siedziby Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Owo różnicowanie wysokości, które ciągnęło za sobą rozmaitość zwieńczeń, skomplikowanych konstrukcji łamanych dachów, wzbogaconych wieżyczkami i mansardami najlepiej odpowiadało ówczesnym potrzebom sokolni, wybudowanej w Stanisławowie w 1894 roku pod kierunkiem Jana Kudelskiego.


Najbardziej reprezentującą dla jednorodzinnej architektury secesyjnej stała się ulica Słowackiego (Tarnawskoho) prowadząca od ulicy Zabłotowskiej (Wasylyanok) w stronę kolei na północy centralnej części miasta. Ulicę wytyczono w latach 90 XIX wieku, swoją nazwę otrzymała w maju 1899 roku i została niemal w całości zabudowana w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. W rezultacie powstało tu skondensowane skupisko secesyjnych i eklektycznych willi. Linearność i płaszczyznowość, jako najbardziej charakterystyczne rysy „nowego stylu”, przejawiały się tu w wykorzystaniu na elewacjach i w wystroju łukowatych krzywizn. Płytkie wnęki, o łukowatym wykroju, obejmowały najpierw jeden, a potem kilka otworów okiennych lub wejście. Otwór wejściowy stał się jednym z ważnych punktów fasady wczesnosecesyjnej, w odróżnieniu od poprzedniej epoki, kiedy wejścia do budynków rozmieszczano z tyłu.

Ciąg zabudowy ulicy Słowackiego rozpoczyna malownicza wieżyczka willi na rogu z ulicą Zabłotowską. Willa wzniesiona około 1905 roku przez Adolfa Szuberta. Wyróżnia ją łączenie wątku ceglanego z elementami fachwerku oraz drewniane obramienia okien i wejścia głównego, nawiązujące do architektury uzdrowiskowej. Malownicze drewniane stylu szwajcarskiego śmiało weszły do arsenału secesyjnych dekoracji. Nowa sztuka odkryła wartość naturalnej barwy drewna jego faktury i ciepła. Nie pozłacane, nie ukryte pod warstwą farby, lecz w pełni swojego naturalnego piękna drewniane elementy stały się nieodłączną cechą nowego stylu. Na wzór alpejskich willi i karpackiej architektury ludowej dachy w domach jednorodzinnych, podpierano drewnianymi wspornikami i upiększano ażurowymi wycinankami z drewna.

Dom po drugiej stronie ulicy Słowackiego pod nr 4 wzniesiony był w pierwszych latach XX wieku dla kupieckiej rodziny Dawida Rubina. Nad bramą wjazdową znajduje się pseudobarokowy herb z dużymi literami „DR”. Barokowość elewacji potęgują grube węże - charakterystyczne dla secesji elementy zoomorficzne - wykonane w formie kręconych pionowych sztukateryjnych rzeźb wspierających fronton.

Ogólną tendencją secesyjnego stylu w architekturze było poszukiwanie sposobów urozmaicenia planu i szaty zewnętrznej elewacji, które by potęgowały efekt plastyczny. Na przykład willa Stanisława Horoszkiewicza z 1904 roku przy ulicy Słowackiego 11, łącząca zespół brył w jedną kompozycję przestrzenną, posiada nietypowy alkierz narożny, zwieńczony wysokim hełmem, drewnianą mansardę i wysunięty poza lico parterowej elewacji piętrowy ryzalit, który wieńczy trójkątny szczyt. Dodatkowy efekt plastyczny nadawały willi różnokształtne kominy.

Willa przy Słowackiego 12 udekorowana maszkaronami kobiecymi, wstęgami i pierścieniami secesyjnymi wykonanymi zarówno w sztukaterii jak i w metaloplastyce. Potężna rezydencja o powierzchni mieszkaniowej około 900 metrów kwadratowych była wybudowana na zamówienie zamożnej stanisławowianki Zofii Kuźmińskiej. Od czasów sowieckich budynek przekształcono na zakład medyczny. Przez dziesięciolecia zaniedbywany popadł na początku XXI wieku w ruinę.


Na początku XX wieku nowatorstwo formy, przewaga współczesnych materiałów i nowych konstrukcji były oznaką progresu. Poczucie humoru i wytworność, odrzucające chłodną pokorę też odzwierciedlały ducha owej epoki. Ulubionym detalem secesji były rozmaite otwory w kształcie dużej litery „omega”. Kształt ten, poza symboliką końca i spełnienia świata, przypominał uśmiech, dzięki któremu architektura w tym stylu otrzymała w niektórych krajach europejskich przydomek „uśmiechającej się”. Właśnie te „uśmiechające się” wille w kręgu secesyjnej estetyki tworzą charakterystyczny obraz jednorodzinnych ulic Stanisławowa. Dwie złączone bokami wille należące do kupieckiej rodziny Stefańskich - willa Maria i willa Sofia - wybudowane przy ulicy Słowackiego 14 i 16. W latach czterdziestych bolszewicy znacjonalizowali i połączyli je pod jednym numerem (nr 16). Później w nieruchomości otwarto działające do dziś dnia przedszkole. Te wille jak również cała parzysta strona ulicy Słowackiego objęta została falującym kształtem murowanego ogrodzenia, który nadaje jej romantyczny obraz balansujący pomiędzy bajką a elegancją gdzie ceglane wieże „warowne” łączą się z otwartym „uśmiechem” „omegi”.


Coraz bardziej zauważalne dążenie do większej plastyczności fasady przez powielanie ilości miękkich łuków odnotować można w architekturze około 1905 terenie całego miasta. Kształtne „omegi” dopełniały szczyty wieńczące willę, powtarzające zarys lukowy, lub jak przy ulicy Matejki 43 przypominające grzbiet fali morskiej. Willa na Moniuszki 21 posiada piękną schodkową attykę z półokrągłym prześwitem. Jan T. Kudelski, projektując w 1904 roku willę doktora Majewskiego przy ulicy Szpitalnej 7, zlecił wykonanie plastycznej falistej attyki lwowskiej firmie artystycznej Piotra Harasimowicza. Plastyczność giętkich linii fasady wzbogacały różnorodne odmiany balkonów. Masywne „kamienne” lub lekkie ażurowe metalowe balustrady obramowywały balkony malowniczych willi stanisławowskich.


Budynek przy Batorego (Korola Danyły 20) o dwóch półkolistych szczytach, to przykład tematycznej kompozycji o motywach wywodzących się z symboliki egipsko-solarnej. Kształt pilonów egipskich przypominają zwłaszcza flankujące budowlę ryzality boczne. Piękne ażurowe motyle rozłożyły się na kratach balkonowych tego domu. Metaloplastyka była jednym z tych elementów architektonicznych, które nie tylko szalenie wzbogaciły architekturę, ale stały się tym znamieniem które wzbudza szczególne zamiłowanie do architektury secesyjnej.


To właśnie elemen¬ty dekoracyjne - maszkarony, plastyczne opracowanie okien i portali, kraty, płytki ceramiczne - nadające poszczególnym obiektom indywidualnego oblicza odgrywały decydującą rolę w sprawie przynależności stylowej. Dzięki nim nawet przeciętne pod względem architektonicznym budowle zyskiwały walory artystyczne - powszechnie wprowadzając w drugiej połowie pierwszego dziesięciolecia XX wieku formy secesyjne: giętkie linie, złożone plany, wyginane podkowiaste kształty stały się powszechnie stosowaną regułą.


Opanowanie żelbetowych konstrukcji umożliwiło znacznie lepsze doświetlenie nowych pomieszczeń przez proporcjonalnie zwiększające się okna dzięki zredukowaniu ścian nośnych. Modne stały się przeszklone powierzchnie - im większe, tym bardziej imponujące. Elewacja domu przy ulicy Lipowej (Szewczenki 62) podporządkowana została cylindrycznemu kształtowi przeszklonej loggii, wspartej na masywnych konsolach, sprowadzających ciężar obudowy szklanego dysku aż do gruntu.


Bloki ze szkła butelkowego wykorzystano dla urozmaicenia monotonnej płaszczyzny ściany i uzyskania ciekawych efektów świetlnych we wnętrzu willi Łuckiego przy ulicy Słowackiego (Tarnawskoho 22), lub też w willi przy ul. Chopina 3.

Zachowaną do końca okresu galicyjskiego właściwością „stanisławowskiej secesji”, było zamiłowanie do łączenia faktur różnych materiałów. W szczytowym okresie rozwoju stylu maksymalnie rozszerzył się ich diapazon: od szorstkości bruchtu i grubo ciosanego kamienia do gładkiej sztukaterii i gładkiej powierzchni ceramiki. Najczęściej jednak bryła domu, urozmaicona przez plastyczne połączenie kilku ryzalitów i drewniane rzeźbione wsporniki dachu ujęta była w tradycyjne dla „stanisławowskiej secesji” boniowanie, jak na przykład kamienica Kowalskich przy ulicy Racławickiej (Hrynewycziw 3); czy willa przy ulicy Lipowej (Szewczenki 15). Łagodnie zarysowane półkoliste wykroje otworów okiennych i portali jeszcze bardziej podkreślały miękkość zaokrąglonych kształtów całej bryły.

Z wielkim smutkiem należy stwierdzić, że rozległe tereny historycznej zabudowy jednorodzinnej niegdyś tonące w ogrodach padły ofiarą nowoczesnych deweloperów, którzy w ostatnim dziesięcioleciu wyrządzili nieodwracalne szkody w przestrzeni miejskiej Stanisławowa.

Metaforycznym zamknięciem opowieści o secesyjnych willach Stanisławowa niech będzie willa wybudowana przy ul. Stefana Batorego (Korola Danyły 22 ) w 1910 roku , jak wskazuje data na szycie budynku. Nad jego łukowo wygiętym gzymsem górowała niegdyś leżąca wsparta na łokciu na wzór rzymskich bogów postać kobieca. Był to jeden z trzech przykładów pełnoplastycznej rzeźby na fasadach secesyjnych willi miasta. Niestety rzeźba dewastowana przez warunki atmosferyczne z braku opieki konserwatorskiej uległa powolnemu bezpowrotnemu zniszczeniu. Drugi przykład - tym razem częściowo zachowany - to postać leżącej na szczycie willi przy ul. Chopina 3 dziewczyny. Ostatni w pełni zachowany stojący terakotowy posąg kobiecy nawiązujący do spuścizny antycznej można wciąż podziwiać w narożniku willi przy ul. Słowackiego (Tarnawskoho 24).