Budynek Polskiego Związku Kolejarzy, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Paweł Mazur, 2017, wszelkie prawa zastrzeżone
Modyfikowane: tak
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK)
Budynek Polskiego Związku Kolejarzy, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Paweł Mazur, 2017, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK)
Budynek Polskiego Związku Kolejarzy, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Paweł Mazur, 2017, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK)
Wejście główne do budynku Związku Zawodowego Kolejarzy w Stanisławowie, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Żaneta Komar, 1999, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK)
Klatka schodowa w gmachu Polskiego Związku Kolejarzy, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Paweł Mazur, 2017, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK)
Budynek wzniesiony dla Polskiego Związku Kolejarzy w Stanisławowie, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, lata 20. XX w.
Licencja: domena publiczna, Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK)
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002377-P/165996

Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK)

Identyfikator: POL-002377-P/165996

Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK)

Obydwie siedziby kolejarskie zaprojektował stanisławowski architekt Tadeusz Kowalski (1912–1942). Odróżniało to Stanisławów od Lwowa, gdzie dla nowo powstającej siedziby związku kolejowego projekt opracowano w Warszawie, w Wydziale Budownictwa Dyrekcji Polskich Kolei Państwowych.

Zrzeszenia kolejarzy reprezentowały jedne z najważniejszych organizacji zawodowych w międzywojennej Polsce. Polski Związek Kolejarzy (PZK) oraz Związek Zawodowy Kolejowców były w latach 1919–1926 znaczącymi instytucjami w sferze politycznej i finansowej, zrzeszającymi działaczy o poglądach narodowych. Zostały one połączone w 1929 roku w jedna organizację - Zjednoczenie Kolejowców Polskich. W Stanisławowie koła kolejowców były zaangażowane w tak znaczące dla miasta inwestycje jak budowa kościoła na Górce. własnych gmachów związkowych.

PZK, związany z partiami narodowymi Związkiem Ludowo-Narodowym i Chrześcijańską Demokracją, był wówczas tak potężny, że budował własne gmachy w całej Polsce. Domy polskich kolejowców, oprócz pobliskiego Lwowa, wzniesiono wówczas w Katowicach, Krakowie, Poznaniu Toruniu i Wilnie. W Stanisławowie zarówno PZK jak i ZZK w 1925 roku rozpoczęły starania w kierunku wzniesienia własnych gmachów związkowych. Lokalne placówki PKZ i ZZK miały mocną pozycję społeczną, przede wszystkim ze względu na obecność wielkiego przedsiębiorstwa warsztatów kolejowych. Przewodniczącym koła Związku Polskich Inżynierów Kolejowych w Stanisławowie był w latach 1925–1933 wspomniany już honorowy przewodniczący komitetu budowy kościoła Chrystusa Króla Włodzimierz Dziekoński (1886–1966), późniejszy prezes ogólnokrajowego Zjednoczenia Kolejowców Polskich, powstałego w 1929 roku na skutek wspomnianego wyżej połączenia PZK i ZZK.

Projekt stanisławowskiego gmachu Polskiego Związku Kolejarzy powstał w 1925 roku, jako jedno z pierwszych monumentalnych przedsięwzięć Polskiego Związku Kolejarzy w Polsce. W 1927 roku budowę ukończono. Wybudowany w dwa lata okazały gmach, z bogato dekorowaną, barokowo wręcz rozbuchaną klatką schodową, świadczył o potędze stowarzyszenia. Monumentalny trzypiętrowy budynek PZK stanął na rogu ulic Ormiańskiej i 3 Maja (Obecnie ulicy Melnyczuka i Hruszewskoho). Potrzebujący punktów orientacyjnych mieszkaniec z łatwością mógł odszukać drogę do tego gmachu dzięki wyeksponowanemu zaokrąglonemu narożnikowi z uskokową przysadzistą wieżą. Architektura budynku ZPK to przykład odmiany stylu „form pośrednich” z uproszczonymi motywami klasycyzującymi, czyli zestawem charakterystycznym dla połowy lat dwudziestych.

Parter, mieszczący lokale handlowo-usługowe (w tym restaurację) i ich duże okna wystawowe, został wyraźnie oddzielony od pięter linią gzymsu. Wewnątrz wielofunkcyjnego (w dokumentach do kredytowania figurującego jako budynek mieszkalny) gmachu znajdowała się spora sala z widownią i sceną; wchodziło się tam przez eleganckie wysokie foyer schodami na pierwsze piętro. Gmach miał oprócz głównej reprezentacyjnej klatki dwie boczne. Wejścia, poprzedzone powściągliwymi neoklasycystycznymi portalami, prowadziły od ulic Ormiańskiej i 3 Maja. Gmach Polskiego Związku Kolejowców za Sowietów stał się domem oficerów, a później stracił jakąkolwiek przynależność społeczną, i stał się siedzibą banku. W 2014 roku parter budynku stal się siedziba ważnej miejskiej społecznej oddolnej inicjatywy pod nazwą Urban Space, stając się miejscem spotkań i generacji pomysłów nakierowanych na rozwój miejskiej przestrzeni Iwano-Frankiwska.

W nieco innej formule stylistycznej, ale równie szybko (w niespełna rok), wzniesiono drugi budynek kolejowców - Zawodowy Związek Kolejarzy, niedaleko dworca kolejowego, przy ulicy Grunwaldzkiej. Prostsza w porównaniu do reprezentacyjności gmachu PZK architektura budynku ZZK, z lekką skłonnością do art déco, mocniej zaakcentowaną w obramieniu wejścia głównego, była wyraźnie funkcjonalna. Główną jej przestrzeń, podobnie jak w PZK, tworzyła duża sala zebrań na parterze oraz biura i sale dla mniejszych zebrań na pierwszym i drugim piętrze. Ten budynek funkcjonował jako dom kolejarzy w okresie radzieckim. W okresie wolnej Ukrainy domy kolejarzy został biurowcem, rozprzedawany i rozparcelowywany pomiędzy większych i mniejszych najemców i właścicieli.

Osoby powiązane:

Czas powstania:

1925-1927

Twórcy:

Tadeusz Kowalski (architekt; Stanisławów)

Bibliografia i archiwalia:

  • Żanna Komar, „Stanisławów, 20/XX. Miasto i architektura 1918-1939”, Wrocław 2023

Publikacja:

26.11.2024

Ostatnia aktualizacja:

17.01.2025

Opracowanie:

Żaneta Komar
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Galeria obiektu +5
Budynek Polskiego Związku Kolejarzy, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Paweł Mazur, 2017, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Galeria obiektu +5
Budynek Polskiego Związku Kolejarzy, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Paweł Mazur, 2017, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Galeria obiektu +5
Budynek Polskiego Związku Kolejarzy, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Paweł Mazur, 2017, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Galeria obiektu +5
Wejście główne do budynku Związku Zawodowego Kolejarzy w Stanisławowie, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Żaneta Komar, 1999, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Galeria obiektu +5
Klatka schodowa w gmachu Polskiego Związku Kolejarzy, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, fot. Paweł Mazur, 2017, wszelkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Fotografia przedstawiająca Domy związkowe kolejarzy (PZK i ZZK) Galeria obiektu +5
Budynek wzniesiony dla Polskiego Związku Kolejarzy w Stanisławowie, proj. 1925, arch. Tadeusz Kowalski, lata 20. XX w.

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz