b. siedziba Dyrekcji Kolei przy pl. Potockiego (1894-1914), domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Dyrekcja kolei w Stanisławowie
Dyrekcja kolei w budowie, 1894, fot. Eder Józef, zbiory Muzeum Fotografii w Krakowie, domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Dyrekcja kolei w Stanisławowie
Dyrekcja kolei w budowie od fasady tylnej, 1894, fot. Eder Józef, zbiory Muzeum Fotografii w Krakowie, domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Dyrekcja kolei w Stanisławowie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-001689-P

Dyrekcja kolei w Stanisławowie

Identyfikator: POL-001689-P

Dyrekcja kolei w Stanisławowie

 Mieszkańcy Stanisławowa po raz pierwszy zobaczyli pociąg, 1 września 1866 r., kiedy Towarzystwo Kolei Lwowsko- Czerniowieckiej uruchomiło ruch na trasie Lwów-Czerniowce. Budową linii kierował Ludwik Wierzbicki, późniejszy dyrektor Kolei we Lwowie oraz autor projektu pierwszego dworca lwowskiego (Kolei Karola Ludwika). Pierwsze przedsiębiorstwa kolejowe w Galicji, takie jak wspomniana Kolej Karola Ludwika oraz Kolej Lwowsko-Czerniowiecka powstawały z inicjatywy kapitału prywatnego.  Jednak na skutek dość rychłego bankructwa tych przedsięwzięć już w latach osiemdziesiątych XIX wieku linia Lwów-Czerniowce przeszła na własność państwa austriackiego. W Galicji wprowadzono centralistyczną strukturę austriackiego zarządu kolei, z utworzoną w Wiedniu Dyrekcją Generalną, której podlegały ustanowione w roku 1884 dyrekcje ruchu we Lwowie i Krakowie. 

W 1887 wybudowano pierwszy gmach Dyrekcji ruchu kolei we Lwowie. W Krakowie okazały gmach Dyrekcji Kolei został wzniesiony w latach 1888-1889 przy Placu Matejki. Z postępującym rozrostem sieci połączeń kolejowych w kierunku południowo-wschodnim pod koniec XIX wieku pojawiła się potrzeba utworzenia dyrekcji regionalnej. Na rolę regionalnej dyrekcji  kandydowały cztery miasta: Czerniowce, Przemyśl, Kołomyja i Stanisławów. Stanisławów miał niewielkie szanse, ponieważ pod względem liczby ludności ustępował wszystkim konkurentom. Ale stając się coraz bardziej rozbudowanym węzłem kolejowym, który łączył cztery linie, a kolejna była w budowie, sprawa otwarcia nowej dyrekcji właśnie w Stanisławowie stawała się realna. Kiedy na początku lat dziewięćdziesiątych austriacki rząd przystąpił do procesu upaństwowienia kolei galicyjskiej, na prezydenta Generalnej Dyrekcji austriackiej kolei państwowej mianowany został poseł stanisławowski na sejm krajowy i do rady państwa, profesor Uniwersytetu Lwowskiego Leon Biliński i, jak podaje „Kurier Stanisławowski”, to on wpłynął na ostateczną decyzję co do ustanowienia trzeciej dyrekcji kolejowej w Stanisławowie.  

Przedstawiciele kolei państwowych postawili magistratowi surowe warunki. Do 1 lipca 1894 roku magistrat Stanisławowa musiał wybudować oddzielny duży budynek z 70 pokojami i 30 biurami. Projekt budynku został opracowany w Dyrekcji Generalnej w Wiedniu, a jego autorem był stanisławowianin z pochodzenia nadinżynier Dyrekcji Generalnej Ernest Baudisch. Architekt niejednokrotnie odwiedzał Stanisławów przed i w trakcie budowy.  

Przetarg na wykonanie budowy gmachu nowo utworzonej Dyrekcji Kolei Państwowych w Stanisławowie wygrali zasłużony redaktor „Dźwigni” Ludwik Radwański – i jego przedsiębiorstwo budowlane. Jako dyrektor Wystawy Budowniczej we Lwowie podczas Wystawy we Lwowie w 1892 roku Ludwik Radwański poznał i docenił dorobek młodego architekta, uczestnika tej wystawy, Jana Tomasza Kudelskiego i w roku kolejnym zaangażował go jako kierownika budowy gmachu Dyrekcji Kolei w Stanisławowie. Ze względu na wyjątkowo krótkie terminy, które dostał magistrat, prace trwały intensywnie przez cały rok – budowy nie wstrzymano nawet w zimie – a w trakcie stosowano najnowsze zdobycze techniki  budowlanej. Nigdy przedtem Stanisławów nie widział inicjatyw budowalnych o tak wielkiej skali i intensywności. Przeszkodą nie były ani fundamenty starej twierdzy, na które natrafiono podczas kładzenia fundamentów, ani wyjątkowo deszczowe lato, ani epidemia cholery. Materiały dostarczano z całego imperium: cegły z Sychowa koło Lwowa, kamień ze Skolego, szkło z Wiednia, specjalne wapno z tyrolskiego Kufsteinu, szamotowe płytki z Pragi, kamienne płyty i schody z Tarnopola. Latem na placu budowy pracowało 350 robotników, w tym około 100 murarzy.

1 lipca 1894 roku, zgodnie z umową, gmach został oddany do użytku. Pierwszym dyrektorem został Ludwik Wierzbicki.  

Budynek był drugim czteropiętrowym gmachem ówczesnego Stanisławowa, zbudowany w stylu eklektycznym, z 13 osiową fasadą główną i równie reprezentatywnymi trzema pozostałymi elewacjami. Budynek z dziedzińcem wewnętrznym tworzy jedną bryłę, która zajmuje cały kwartał, co oznacza, że ze wszystkich stron otaczają go ulice i można go objechać samochodem. Oprócz biur dyrekcji kolei w budynku mieściły się lokale Banku Ziemi Stanisławowskiej oraz liczne sklepy. Prestiż i rangę gmachu podkreślał wielki porządek w centrum fasady głównej wraz z bogatą sztukaterią pochodzącą z lwowskiej pracowni rzeźbiarskiej Piotra Harasimowicza i Stanisława Romana Lewandowskiego, w czasie jego kilkuletniego pobytu we Lwowie. Piotr Harasimowicz został autorem monumentalnych dekoracji wielu budynków we wschodniej Galicji.  

Na skutek całego przedsięwzięcia miasto pozyskało nie tylko okazały prestiżowy gmach, ale też cenionego architekta, ponieważ ze względu na perspektywy rozwoju miasta jeszcze w trakcie budowy Dyrekcji Jan T. Kudelski przeprowadził się na stałe do Stanisławowa, zostawiając stołeczny Lwów. 

Kolejarze wynajmowali budynek do 1914 roku, kiedy to wybudowali własną siedzibę przy ulicy Grunwaldzkiej. Do zwolnionego budynku wprowadził się magistrat, który urzędował w gmachu do rozpoczęcia II wojny światowej. 1 września 1921 roku utworzono województwo stanisławowskie, które też ulokowało się w budynku dawnej dyrekcji. W 1935 roku województwo wyprowadziło się, zwalniając biura dla Izby Skarbowej.  

Po zakończeniu II wojny światowej budynek stał głównym korpusem nowo utworzonego instytutu medycznego (od 1994 roku – Akademia Medyczna a teraz Uniwersytet Medyczny w Iwano-Frankowsku). 

Do dziś budynek dawnej dyrekcji kolei jest jednym z największych i najpiękniejszych budynków w śródmieścia Stanisławowa.

Czas powstania:
1894
Twórcy:
Jan Tomasz Kudelski (architekt; Polska)(podgląd)
Słowa kluczowe:
Publikacja:
05.10.2024
Ostatnia aktualizacja:
05.10.2024
Opracowanie:
Żaneta Komar
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz