Kościół zamkowy w Brzeżanach (kaplica Sieniawskich) uważany jest za najważniejsze po kolegiacie żółkiewskiej mauzoleum rodowe na terenie dawnej Rzeczypospolitej. Po wygaśnięciu rodu Sieniawskich na początku XVIII w. i przejściu Brzeżan w ręce spadkobierców, zamek wraz z kościołem zaczął ulegać degradacji. Proces ten trwał ponad 200 lat. Znaczące zniszczenia przyniosły też obie wojny światowe oraz późniejsze działania władz sowieckich.

Obecnie kościół zamkowy znajduje się w stanie bliskim całkowitego zniszczenia. Od kilkunastu lat zabezpieczony jest prowizorycznymi rusztowaniami mającymi podtrzymać stabilność ścian. Z bogatego wyposażenia wnętrza na miejscu niewiele pozostało. Dekoracja sztukatorska w większości runęła wraz ze sklepieniami i zachowała się w formie gruzu. Częściowo zachowały się rzeźby z nagrobków, przewiezione po drugiej wojnie światowej do magazynów Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki. Unikatowe, rzeźbione sarkofagi cynowe Sieniawskich zostały wywiezione przed inwazją bolszewicką w 1920 r. do Polski i szczęśliwie ocalały w Pieskowej Skale.

Prace przygotowawcze prowadzone są od trzech lat. W ich trakcie sfinansowano ekspertyzę konstrukcyjną, projekt budowlany i projekt wykonawczy wzmocnienia konstrukcji, projekty odtworzenia sklepień i zadaszenia kaplicy, wykonano prace porządkowe i odsłonięto zasypane fundamenty zakrystii.

Prace przeprowadzone w 2020 r.

W 2020 r. roku Instytut POLONIKA sfinansował przeprowadzenie prac porządkowych i konstrukcyjnych przy kaplicy Sieniawskich. W pierwszej kolejności dokonano demontażu starych drewnianych rusztowań ustawionych wzdłuż murów kaplicy od strony wewnętrznego dziedzińca utworzonego między prezbiterium a ścianami zamku od strony wschodniej. Następnie usunięto nadmiar warstw gruntowych (humusu) i nasypów. Odsłonięte podczas prac fundamenty zabezpieczono, ustawiając nad nimi drewnianą konstrukcję z blaszanym dachem. Po uporządkowaniu terenu przystąpiono do prac konstrukcyjnych wewnątrz kaplicy. Istniejące drewniane rusztowanie uzupełniono o podesty, drabiny i poręcze umożliwiające prace na wysokości.

Te wstępne działania porządkowe były niezbędne, aby móc w przyszłości przystąpić do ratowania obiektu.

Realizator: Fundacja na Rzecz Partnerstwa Europy Środkowo-Wschodniej

Prace przeprowadzone w 2021 r.

W 2021 roku wykonano prace związane z usunięciem reszty rusztowań zewnętrznych (front i boki kaplicy), zbudowanych przez ukraińskich wykonawców po 2000 roku w związku z remontem latarni i kopuł kaplic bocznych oraz zbudowania tymczasowego zadaszenia nawy głównej. Rusztowania były w złym stanie technicznym, nie pełniły już niemal żadnej funkcji i utrudniały przeprowadzenie badań architektonicznych kaplicy, w tym scanningu 3D. W trakcie ich oględzin odkryto, że tymczasowe zadaszenie posiada poważne wady wykonawcze i nie zabezpiecza ścian kaplicy przed zalewaniem wodami opadowymi. Konieczne było uzupełnienie dużych fragmentów dachu pomiędzy kopułami i dachem tymczasowym i uzupełnienie pokrycia dachowego kopuł.

Konstrukcja tymczasowego zadaszenia wsparta jest zasadniczo na ścianach oraz wewnętrznych rusztowaniach, niemniej w kilku miejscach oparta jest o elementy rusztowań zewnętrznych – te elementy wymagały przeniesienia podparcia dachu na ściany i rusztowania wewnętrzne. Zrealizowane także zostało przeprowadzenie podziemnej linii energetycznej od najbliższej stacji trafo do kaplicy: obecność źródła zasilania energetycznego będzie w przyszłości niezbędna do umożliwienia prac badawczych i konserwatorskich, wymagających użycia zasilanego energią elektryczną sprzętu. Doprowadzenie linii energetycznej wymagało nadzoru archeologicznego, ze względu na zarówno ukraińskie jak i międzynarodowe standardy prowadzenia prac ziemnych w obiektach zabytkowych.

Realizator: Fundacja Partnerstwa dla Europy Środkowowschodniej

Prace przeprowadzone w 2022 r.

W 2022 r. ukończono prace rozpoczęte w drugiej połowie ub.r., a związane z inwentaryzacją kaplicy Sieniawskich metodą skaningu 3D oraz opracowaniem cyfrowego modelu BIM. Jest to współczesna, niezwykle zaawansowana technologia, która pozwala nie tylko na stworzenie wiernego, wirtualnego modelu budowli, lecz także dokonywania w nim zmian wynikających z badań prowadzonych w obiekcie czy też prac konserwatorskich. Jest to narzędzie ułatwiające projektowanie konserwatorskie oraz kontrolowanie efektów prac konserwatorskich. 

Wykonawca: BIM Monuments

Prace konserwatorskie zrealizowane w latach 2020 - 2022, Program Ochrona, Instytut Polonika