Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Brzostowicy Wielkiej - zabytkowy kościół barokowy z połowy XVIII w. w Brzostowicy Wielkiej, mieście rejonowym obwodu grodzieńskiego Republiki Białorusi. Dawna (do 1865 r.) rzymskokatolicka świątynia parafialna, obecnie filia lokalnej parafii pw. Przemienienia Pańskiego.

Historia
Tradycja łączy powstanie pierwszego kościoła w Brzostowicy z wielkim księciem litewskim Witoldem. Bardziej prawdopodobną datą erygowania parafii i wzniesienia drewnianej świątyni jest jednak rok 1522. Jej fundatorem był ówczesny właściciel dóbr, wojewoda nowogródzki i marszałek nadworny litewski Aleksander Chodkiewicz. Kolejny kościół, najpewniej w nowej lokalizacji - przy rynku miasteczka, został ufundowany sumptem kasztelana wileńskiego Hieronima Chodkiewicza w 1615 r., uzyskując wezwanie Najświętszej Marii Panny i św. Stanisława, patronów Królestwa Polskiego. W literaturze pojawiają się informacje, jakoby fundator planował przekazanie kościoła karmelitom, co jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach.

W 1661 r. Zofia z Paców Chodkiewiczowa, wdowa po kolejnym właścicielu Brzostowicy, Janie Kazimierzu Chodkiewiczu, wzniosła przy kościele kaplicę o statusie altarii, z myślą o funkcji sepulkralnej jako nekropolii rodzinnej.

W kościele znajdował się otoczony kultem cudowny obraz Nawiedzenia Marii Panny z Rudawy.

Stojący do dziś murowany barokowy kościół został ufundowany w 1741 r. przez marszałka wielkiego koronnego Józefa Wandalina Mniszcha, ówczesnego posesora Brzostowicy. Otrzymał wezwanie Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny dla uczczenia cudownego obrazu Matki Boskiej z Rudawy. W ołtarzu kaplicy Aniołów Stróżów znajdował się tytułowy obraz namalowany przez Łukasza Smuglewicza. W kościele znajdować się miał nagrobek serca hetmana wielkiego litewskiego, wojewody wileńskiego Jana Karola Chodkiewicza (zm. pod Chocimiem w 1621 r.), przeniesiony ze starej świątyni.

W 1865 r. decyzją gubernatora grodzieńskiego parafia została zlikwidowana, a kościół zamknięty pomimo monitów właściciela majątku Stanisława Szczęsnego Kossakowskiego. Podczas zamykania przez żołnierzy świątynia została sprofanowana, łącznie ze zdewastowaniem krypt. Na skutek apelacji hr. Kossakowskiego zezwolono jedynie na pochowanie sprofanowanych zwłok na cmentarzu katolickim. W 1866 r. kościół przekształcono na cerkiew i nadano jej wezwanie Nie Ręką Ludzką Uczynionego Obrazu Zbawiciela. Resztki wyposażenia przekazano do okolicznych czynnych kościołów. W czasie I wojny światowej Niemcy umieścili tutaj magazyn zboża.

W 1908 r. erygowano w Brzostowicy nową parafię pw. Przemienienia Pańskiego, a w latach 1908-1912, sumptem ówczesnych właścicieli majątku Józefa Stanisława i Marii z Chodkiewiczów Kossakowskich oraz parafian, zbudowany został nowy kościół. W 1920 r. kościół pw. Nawiedzenia NMP został zwrócony wiernym, 25 kwietnia 1920 r. rekoncyliowany i do II wojny światowej stanowił filię parafii pw. Przemienienia Pańskiego. Kościół został zwrócony parafii w stanie opłakanym, do 1939 r. trzykrotnie prowadzono przy nim prace remontowe.

Latem 1944 r. świątynia ucierpiała poważnie podczas przejścia przez Brzostowicę frontu, ponieważ stanowiła punkt obrony Niemców. Po 1945 r. ulokowano w niej magazyn wyrobów tytoniowych, po wojnie pozostawała zamknięta, a w 1963 r. została znacjonalizowana. Mieścił się w niej magazyn mebli i skład rejonowej spółdzielni spożywców. Budynek stopniowo ulegaał coraz większej dewastacji. W 1990 r. zwrócono go katolikom, jednak przez ponad dwie dekady nadal nie był użytkowany i pozostawał w półruinie. W 1992 r. zawalił się dach. Ostatecznie w 2018 r. przeprowadzono gruntowną rekonstrukcję.

W XVII w. parafia miała jedną kaplicę filialną w Rudawie, w 1782 r. notowana była też kaplica przy folwarku Moszny. W XIX w. istniała tu również drewniana kaplica na cmentarzu katolickim, która podlegała parafii Ejsmonty Wielkie; kaplica spłonęła w 1976 r.

Architektura
Orientowany kościół usytuowany jest przy wschodniej pierzei rynku miasteczka, na niewielkim wyniesieniu. Barokowa, monumentalna, murowana budowla została wzniesiona na planie krzyża łacińskiego, bryłą i planem nawiązując do kościołów zakonnych (np. jezuickich) z XVII w. Tworzy ją bazylikowy trójprzęsłowy korpus, transept wysunięty poza narys korpusu i równy wysokością nawie głównej oraz zamknięte półkoliście prezbiterium. Ściany nawy głównej i prezbiterium artykułowane są w porządku toskańskim. W przęśle zachodnim usytuowany jest murowany trójdzielny chór muzyczny, wsparty na arkadach filarowych zamkniętych łukiem koszowym, a pod chórem kruchta. Pod całością znajduje się krypta. Przy prezbiterium wzniesiono kwadratowe zakrystie i skarbczyk.

Elewacje rozczłonkowane są lizenami, zwieńczone wyłamującym się nad nimi szerokim pasem fryzu i wydatnym gzymsem koronującym. Okna zamknięte są odcinkowo. Trójosiowa, dwukondygnacyjna fasada miała być może według pierwotnego projektu posiadać po bokach wieże, na co wskazują niskie fragmenty pełnej attyki nad osiami bocznymi. Nad częścią środkową zwieńczona jest parawanowym szczytem zamkniętym trójbocznym ogzymsowanym naczółkiem. Część dolna artykułowana pilastrami w wielkim porządku toskańskim, na osi znajduje się zamknięty półkoliście otwór wejściowy w sferycznej wnęce, a powyżej okulus i okno prostokątne zamknięte odcinkowo w profilowanym obramieniu. Dach wieńczy nad nawą główną wieżyczka na sygnaturkę.

Pierwotny wystrój kościoła
Bogaty wystrój snycersko-rzeźbiarski i malarski kościoła nie istnieje, a fragmentaryczne przekazy nie pozwalają na pełne odtworzenie dawnego wystroju barokowego kościoła. W Brzostowicy największym kultem otoczonym był obraz Nawiedzenia Matki Boskiej, pochodzący z kaplicy filialnej parafii brzostowickiej w Rudawie. W 1915 r., w oczekiwaniu niemieckiej inwazji, został on wysłany do „Synodalnej kantory” w Moskwie, a stamtąd na przechowanie do Dońskiego Stawropolialnego Monastyru. Do Brzostowicy nie powrócił.

Obecnie jedynie o rzeźbie Chrystusa Ukrzyżowanego (XVIII w.), przechowywanej w kościele pw. Przemienienia Pańskiego w Brzostowicy, wiadomo bez wątpliwości, że pochodzi z kościoła pw. Nawiedzenia NMP. Być może pochodzi z niego również rzeźba św. Jana Bożego z XVIII w. (określana też mianem św. Feliksa), przechowywana po 1945 r. w kaplicy cmentarnej, skąd w 1973 r. została zabrana do Mińska przez ekspedycję Państwowego Muzeum Sztuki.