Londyn - tętniąca życiem metropolia i wielokulturowy tygiel, a zarazem jedno z najważniejszych miejsc w dziejach polskiej emigracji. Od niemal dwóch stuleci Polacy zaznaczają tu swoją obecność - w sztuce, polityce, religii i pamięci zbiorowej. Jej ślady układają się dziś w fascynującą mozaikę, ukazującą historię i tożsamość narodu wpisaną w przestrzeń brytyjskiej stolicy.

Instytucje, które mówią po polsku

W sercu Londynu, przy eleganckiej Princes Gate, tuż obok Hyde Parku, znajduje się Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego - instytucja wyjątkowa nie tylko dla Polonii, ale także dla każdego, kto interesuje się historią XX wieku. Założony w 1945 roku, od początku pełni funkcję depozytariusza polskiej pamięci narodowej. W jego zbiorach znajdują się dziesiątki tysięcy dokumentów, tysiące fotografii, a także mundury, odznaczenia, sztandary i przedmioty codziennego użytku, które niegdyś należały do żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (przeczytaj artykuł o Sztandarze 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich). To właśnie tutaj przechowywane jest m.in. ostatnie, niedokończone przemówienie gen. Sikorskiego, którego śmierć w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem w 1943 roku do dziś budzi emocje i pytania. Instytut dokumentuje nie tylko dramat wojny, ale także heroizm i poświęcenie Polaków walczących na frontach Afryki i Europy - od Tobruku po Monte Cassino.

Muzeum gromadzi również unikalne pamiątki po 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, polskich lotnikach z bitwy o Anglię oraz żołnierzach generałów Stanisława Maczka (1892-1994) i Władysława Andersa (1892-1970). Na miejscu działa czytelnia, archiwum dostępne dla badaczy oraz sala wystawiennicza. Placówka jest otwarta dla zwiedzających i regularnie organizuje spotkania, wykłady i prezentacje - pełniąc rolę nie tylko muzealną, ale i edukacyjną.

Zaledwie kilka kilometrów dalej, w tętniącej życiem dzielnicy Hammersmith, mieści się POSK - Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny, jeden z największych ośrodków kulturalnych Polonii na świecie. Od chwili otwarcia w 1967 roku stał się nie tylko centrum wydarzeń artystycznych, lecz także miejscem spotkań, wymiany myśli oraz budowania wspólnoty. Dla wielu Polaków, szczególnie z fal powojennej emigracji, POSK był namiastką kraju - miejscem, w którym można było mówić po polsku, słuchać polskiej muzyki i uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnych bez potrzeby tłumaczenia kontekstu.

Na co dzień działają tu m.in. Teatr POSK, Galeria POSK, Biblioteka Polska POSK, księgarnia, restauracja, kawiarnia Jazz Café, a także siedziby organizacji społecznych i charytatywnych. Wśród artystów, którzy występowali na scenie POSK-u, byli m.in. Wojciech Młynarski, Krystyna Janda, Leszek Możdżer, Janusz Gajos, a także zespoły jazzowe, chóry i grupy folklorystyczne. To miejsce łączy pokolenia - od zasłużonych kombatantów po młodych twórców kultury.

POSK pełni również funkcję archiwum społecznej pamięci emigracji. Na jego ścianach wiszą portrety wybitnych Polaków, a w jego przestrzeniach odbywa się niezliczona liczba wydarzeń - od wieczorów autorskich i spotkań literackich, po wernisaże, koncerty klasyczne i jazzowe, a także wystawy fotografii i sztuki współczesnej.

Jedną z ciekawszych inicjatyw jest projekt dokumentowania historii polskiej emigracji poprzez nagrania wspomnień najstarszych członków londyńskiej Polonii - swoista „żywa biblioteka”.

Dziś, gdy polska obecność w Londynie liczy setki tysięcy osób, POSK pozostaje nie tylko pamiątką po dawnych czasach, ale też dynamicznie rozwijającym się centrum współczesnego życia kulturalnego. To przestrzeń, w której polska tożsamość przybiera wiele form - tradycyjne i nowoczesne, nostalgiczne i eksperymentalne.

Nekropolie polskiej chwały

Londyn to nie tylko metropolia tętniąca życiem i różnorodnością, ale także wielka księga pamięci, w której zapisano losy wielu pokoleń Polaków. Wśród jego cichych, zielonych nekropolii odnaleźć można rozdziały tej historii, pisane ofiarnością, talentem, patriotyzmem i codzienną troską o przetrwanie tożsamości w obcym kraju. Polskie groby i pomniki rozsiane po londyńskich cmentarzach są świadectwem losów zarówno bohaterów narodowych, jak i tysięcy zwykłych Polek i Polaków, którzy w mieście nad Tamizą znaleźli schronienie, pracę i nowy dom - czasem tylko na chwilę, czasem na resztę życia.

Cmentarz Gunnersbury ukryty w cieniu wiekowych drzew i eleganckich alei zachodniego Londynu, kryje jedno z najważniejszych miejsc pamięci polskiej emigracji. To tu, pośród kamiennych krzyży, stylizowanych nagrobków i prostych tablic, rozciąga się kwatera polska. Dla Polonii to coś więcej niż fragment nekropolii - to opowieść o wolności, wygnaniu i trwaniu polskiej tożsamości. W samym sercu polskiego zespołu nagrobków wznosi się Pomnik Katyński, odsłonięty w 1976 roku, na długo przed oficjalnym uznaniem zbrodni przez władze PRL i późniejszej Rosji. Dzieło rzeźbiarza Luisa Tomasiego, wykonane z granitu i brązu, przedstawia orła w koronie oplecionego drutem kolczastym - jedno z najbardziej poruszających przedstawień polskiego cierpienia i uwięzionej prawdy. Poniżej widnieje prosty, ale wymowny napis: „Katyń 1940”.

Monument od początku budził emocje zarówno wśród Polonii, jak i brytyjskich władz i opinii publicznej. Przez lata był miejscem modlitw, marszów pamięci i protestów przeciw zakłamywaniu historii. Jego symboliczna wymowa została uhonorowana nadaniem Krzyża Virtuti Militari, co czyni go jednym z nielicznych pomników poza granicami Polski uhonorowanych tym odznaczeniem.

Ale Gunnersbury to nie tylko Pomnik Katyński. To również miejsce spoczynku wybitnych postaci polskiej historii XX wieku. Najbardziej znanym jest Edward Raczyński (1891-1993) - dyplomata, ambasador II RP w Londynie w latach 1934-1945, prezydent RP na uchodźstwie (1979-1986). To on jako pierwszy publicznie poinformował aliantów o Holokauście, przekazując raporty rotmistrza Witolda Pileckiego (1901-1948) i Jana Karskiego (1914-2000). Raczyński był nie tylko politykiem, lecz także autorem wspomnień i tłumaczem Byrona. Pochowani są tu również generałowie, oficerowie AK, cichociemni, sybiracy, działacze harcerscy, przedstawiciele elity intelektualnej i artystycznej. Każdy nagrobek opowiada własną historię - o walce o niepodległość, wojennej tułaczce i emigracyjnym życiu na obczyźnie, które w wielu przypadkach było kontynuacją służby Polsce.

Cmentarz Gunnersbury pozostaje miejscem żywej pamięci. Każdego roku w okolicach 3 maja oraz 1 i 11 listopada, odbywają się tu uroczystości z udziałem Ambasady RP w Londynie, organizacji kombatanckich, harcerzy i uczniów polskich szkół sobotnich oraz zwykłych londyńczyków. W czasie tych obchodów cmentarz ożywa - płoną znicze, słychać polskie pieśni, a w ciszy rozbrzmiewają słowa wierszy i przemówień. W bazie poloników znajduje się 19 kart katalogowych nagrobków z tego cmentarza.

Na stokach wzgórza Highgate, wśród drzew, bluszczu i majestatycznych pomników w stylu neogotyckim, znajduje się jedna z najstarszych polskich mogił w Londynie - świadectwo losów Wielkiej Emigracji i ducha walki o wolność. Cmentarz Highgate, założony w 1839 roku jako część słynnej Wielkiej Siódemki londyńskich nekropolii, od początku przyciągał artystów, reformatorów i intelektualistów. Spoczywają tu m.in. Karol Marks (1818-1883), George Eliot (1819-1880), Michael Faraday (1791-1867) - ale także polscy patrioci, których los rzucił do Anglii po klęsce powstania listopadowego. Wśród nich Albert Darasz (1808-1852) i Stanisław Gabriel Worcell (1799-1857) - przedstawiciele nurtu radykalnej, demokratycznej myśli emigracyjnej.

Obaj byli nie tylko powstańcami, lecz także ideologami - Darasz był związany z Związkiem Jedności Narodowej, a Worcell - jeden z najbliższych współpracowników Joachima Lelewela (1786-1861) - propagował idee republikanizmu, równości społecznej i wyzwolenia narodowego. Ich życie - krótkie, intensywne i pełne podróży po Europie - zakończyło się w Londynie, ale pamięć o nich nie zgasła. W 1890 roku z inicjatywy Polskiego Towarzystwa w Londynie ich grób odnowiono i opatrzono marmurowym pomnikiem, który dziś jest jednym z najstarszych polskich monumentów na emigracji. Inskrypcje w językach polskim i francuskim, ornamenty z liśćmi laurowymi i symbolem orła bez korony były nie tylko hołdem dla zmarłych, ale też manifestacją trwania polskiej sprawy narodowej.

Przez wiele dekad to właśnie tutaj, na Highgate, odbywały się patriotyczne uroczystości z okazji 3 maja i 11 listopada, gromadzące przedstawicieli Polonii, działaczy emigracyjnych, kombatantów, a później także harcerzy i uczniów polskich szkół. W czasach PRL, gdy w kraju nie było wolno otwarcie czcić tych wydarzeń, Highgate stawał się symbolem ciągłości pamięci narodowej. Na stokach tego cmentarza czuć jeszcze ducha tych, którzy wierzyli, że walka o Polskę nie kończy się z wraz upadkiem powstania. Przekuli porażkę w inny rodzaj działalności - publicystykę, filozofię, organizowanie oświaty i wspieranie kolejnych powstań.

W samym sercu Londynu, niedaleko muzealnej dzielnicy South Kensington, znajduje się Brompton Cemetery – jeden z najbardziej eleganckich i malowniczych cmentarzy stolicy Wielkiej Brytanii. Pośród starannie utrzymanych alei, klasycystycznych kolumn i okazałych grobowców kryją się również ślady polskiej obecności, które - choć mniej znane niż te na Gunnersbury czy Highgate - opowiadają równie fascynującą historię.

Wśród tysięcy nagrobków szczególne miejsce zajmuje grób Jana Hermana Zukertorta - jednej z najbardziej niezwykłych postaci XIX-wiecznej Polonii. Urodzony w Lublinie (wówczas pod zaborem rosyjskim), był człowiekiem renesansu: mówił kilkunastoma językami, studiował medycynę, walczył w wojnie prusko-austriackiej, a przede wszystkim - był arcymistrzem szachowym, uważanym za jednego z najwybitniejszych w historii tej gry. W 1886 roku rozegrał z Wilhelmem Steinitzem pierwszy oficjalny mecz o mistrzostwo świata w szachach. Przegrał po dramatycznej walce, ale pojedynek ten do dziś uchodzi za jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach szachów.

Mimo że Zukertort większość życia spędził w Anglii i Niemczech, nigdy nie wypierał się polskich korzeni. Zmarł nagle podczas partii pokazowej w Londynie w 1888 roku. Jego nagrobek, przez lata zaniedbany, odrestaurowano w 2012 roku dzięki inicjatywie miłośników szachów i polskiej historii. Dziś widnieje na nim dwujęzyczna inskrypcja - po angielsku i po polsku - upamiętniającą „arcymistrza z Lublina”.

Choć grób Zukertorta jest najbardziej znanym polskim miejscem na Brompton Cemetery, nie jest jedynym. Znajdują się tam również nagrobki innych wybitnych przedstawicieli polskiej emigracji:

• Julian Ławrynowicz (1904-1961) - rzeźbiarz, medalier, autor licznych prac upamiętniających żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych; współpracownik emigracyjnych instytucji kulturalnych i kombatanckich. Jego twórczość artystyczna to pomost między klasyką a nowoczesną symboliką pamięci.
• Maria Danilewicz-Zielińska (1907-2003) - literaturoznawczyni, bibliotekarka, popularyzatorka polskiej kultury i wieloletnia kierowniczka Biblioteki Polskiej w Londynie. Choć pochowana w Portugalii, posiada symboliczny grób na Brompton, często odwiedzany przez badaczy i uczniów.
• Józef Retinger (1888-1960) - doradca polityczny gen. Sikorskiego, emisariusz rządu RP na uchodźstwie, współtwórca idei zjednoczonej Europy i Grupy Bilderberg. Jego działalność, choć kontrowersyjna, miała ogromny wpływ na powojenny kształt Europy. Jego szczątki przeniesiono później do Polski.
• Kazimierz Krzyżanowski (1902-1984) - archiwista, działacz niepodległościowy, związany z Polskim Instytutem Historycznym w Londynie. Pracował nad dokumentacją losów Polaków w Wielkiej Brytanii i współtworzył emigracyjne archiwum narodowe.
• Symboliczne płyty i tablice pamiątkowe - upamiętniają działaczy społecznych, nauczycieli szkół sobotnich, opiekunów harcerstwa oraz kobiety, które odegrały ogromną rolę w organizowaniu życia rodzinnego i kulturalnego emigracji po 1945 roku.

Polacy pochowani są także na wielu innych londyńskich cmentarzach - Hampstead,  East Finchley, St Mary's Catholic Cemetery czy w kolumbarium przy Kościele św. Andrzeja Boboli.

Choć najbardziej znane polskie groby w Londynie należą do postaci historycznych i bohaterów, warto pamiętać, że większość polskich nagrobków upamiętnia „zwykłych” emigrantów - tych, którzy po wojnie nie mogli lub nie chcieli wrócić do komunistycznej Polski, oraz tych, którzy przybyli tu po 2004 roku w poszukiwaniu pracy i lepszego życia. Na wielu pomnikach widnieją napisy po polsku, znaki harcerskie, biało-czerwone wstążki, fotografie z pielgrzymek, a nawet fragmenty wierszy Norwida i Miłosza.

Londyńskie cmentarze to archiwum losów wspólnoty, która - mimo fizycznego oddalenia od ojczyzny - zachowała pamięć, język i tożsamość. To także miejsca spotkania - zarówno rodzin i przyjaciół, jak i współczesnych badaczy, artystów i dokumentalistów. Wiele z tych nekropolii, jak Gunnersbury czy Highgate, bywa dziś celem wycieczek edukacyjnych i miejscem uroczystości upamiętniających.

Solidarność i skrzydła nad Tamizą

W miejskim pejzażu Londynu - pełnym zabytków, symboli imperium i współczesnych ikon architektury - polskie pomniki nie przytłaczają monumentalnością ani nachalną retoryką. Są skromne, lecz wymowne. Ich siła tkwi w znaczeniach, które niosą - w historii ukrytej za każdym nazwiskiem, symbolem i datą. 

Na terenie tętniącej życiem dzielnicy South Bank, w pobliżu galerii, teatrów i bulwarów nad Tamizą, znajduje się pomnik Solidarności - symbol wsparcia brytyjskiego społeczeństwa dla Polaków walczących o wolność i sprawiedliwość społeczną w latach 80. XX wieku. To dzieło krakowskiego rzeźbiarza Mieczysława Stobierskiego (1914-1998). Przedstawia zaciśniętą dłoń przebijającą kratę, która zarazem przypomina flagę. Nie imponuje rozmiarami, lecz jego lapidarna forma ma siłę emocjonalnego manifestu. Przypomina, że solidarność to nie tylko hasło - to odwaga, wspólnota i nadzieja, które przekroczyły granice żelaznej kurtyny.

Monument odsłonięto w 1986 roku z inicjatywy brytyjskich związków zawodowych i środowisk akademickich wspierających polski ruch oporu. Po latach nadal przyciąga londyńczyków i turystów z Polski - jako miejsce zadumy i pamięci, ale też spontanicznych gestów pamięci, takich jak zapalane znicze, biało-czerwone wstążki czy składane kwiaty.

Znacznie dalej od centrum, w dzielnicy Northolt, tuż obok dawnego lotniska RAF, wznosi się Polish Air Force Memorial - jeden z najbardziej wzruszających i majestatycznych pomników poświęconych Polakom w Wielkiej Brytanii. Odsłonięto go w 1948 roku - zaledwie trzy lata po zakończeniu wojny - w obecności królowej matki Elżbiety oraz setek polskich i brytyjskich weteranów.

Pomnik ma formę klasycznej kolumny zwieńczonej orłem wzbijającym się do lotu - symbolem Polskich Sił Powietrznych. Na granitowych tablicach wyryto nazwiska 2936 polskich lotników, którzy polegli podczas II wojny światowej, przede wszystkim w bitwie o Anglię, ale także w innych operacjach RAF-u, do którego włączono polskie dywizjony. Szczególne miejsce zajmują Dywizjon 303 i Dywizjon 302, których odwaga i skuteczność przeszły do legendy. Brytyjczycy do dziś wspominają, że polscy piloci latali jak demony - walcząc nie tylko o Anglię, lecz przede wszystkim o wolną Polskę.

Polish Air Force Memorial to nie tylko obiekt historyczny, lecz także miejsce corocznych obchodów rocznicy bitwy o Anglię. We wrześniu gromadzą się tu weterani, dyplomaci, młodzież szkolna oraz lokalni mieszkańcy. Dla wielu uczestników to pierwszy kontakt z historią obecności Polaków w Wielkiej Brytanii.

W latach 90. XX wieku i na początku obecnego stulecia monument przeszedł konserwację, a w 2010 roku wmurowano kolejne tablice, na których umieszczono dodatkowe nazwiska oraz krótką historię Polskich Sił Powietrznych. Więcej o Polish Air Force Memorial w osobnym artykule.

Polacy w brytyjskim pejzażu kultury

Choć dzieje polsko-brytyjskich relacji najczęściej przywołują obrazy wspólnej walki zbrojnej, kultura stanowi równie ważny, a nierzadko niedoceniany obszar polskiej obecności w Wielkiej Brytanii. Londyn - miasto sztuki, literatury i muzyki - gościł wielu polskich twórców, którzy na emigracji nie tylko kontynuowali swoje dzieło, ale także wzbogacali brytyjską kulturę o nowe perspektywy, estetyki i idee.

Wiosną 1848 roku miasto odwiedził Fryderyk Chopin. Przyjechał na zaproszenie arystokracji i środowisk muzycznych, koncertując w ekskluzywnych salonach, m.in. w Stafford House (obecnie Lancaster House), a jego występy przyciągały tłumy. Choć schorowany i pogrążony w melancholii, pozostał artystą, którego muzyka poruszała brytyjskich słuchaczy liryczną siłą i polskim idiomem. Była to jego ostatnia podróż koncertowa - kilka miesięcy później zmarł w Paryżu. O wizycie przypomina tablica pamiątkowa na murze w dzielnicy South Kensington, w pobliżu miejsca, gdzie mieszkał i koncertował.

Kilka kroków od Hungerford Bridge, pod arkadami stacji kolejowej, przez dekady działała pracownia Feliksa Topolskiego - rysownika, malarza, dokumentalisty, a zarazem świadka historii - jednego z najbardziej oryginalnych polskich artystów XX wieku. Jego monumentalny fresk na płótnie „Pamiętnik stulecia” („Memoir of the Century”) przedstawia najważniejsze postaci i wydarzenia XX wieku: Churchilla, Gandhiego, królową Elżbietę II, Krzysztofa Pendereckiego, a także… warszawską syrenkę i powstańców z 1944 roku. Topolski był oficjalnym artystą koronacji królowej w 1953 roku, ale jednocześnie pozostał wierny swojej ekspresyjnej, niepokornej kresce (przeczytaj o Feliskie Topolskim i jego twórczości).

W Kościele Our Lady w dzielnicy Acton można odnaleźć ekspresyjny obraz „Chrzest Chrystusa w Jordanie” autorstwa Marka Żuławskiego. Namalowany w 1982 roku, tuż przed śmiercią artysty, łączy awangardową formę z chrześcijańskim przesłaniem. Postacie są uproszczone, modelowane kolorem i światłem, a całość tchnie duchowością nowoczesną, ale głęboko zakorzenioną w tradycji ikonograficznej. Żuławski - syn znanego polskiego pisarza Jerzego Żuławskiego - był nie tylko malarzem, lecz także pisarzem i eseistą. Na emigrację udał się jeszcze przed wojną, a jego londyńska twórczość staje się metaforą dialogu między wschodnią duchowością a zachodnią formą, między samotnością a wspólnotą.

Niedaleko stacji New Cross, na murze klasztoru benedyktynów, znajduje się „Historia Old Kent Road” - jedno z najbardziej niezwykłych dzieł sztuki ceramicznej w Londynie. Autorem muralu, złożonego z ponad 2000 ręcznie formowanych i szkliwionych płytek, jest Adam Kossowski, artysta, który przeszedł przez sowiecki łagier, by później znaleźć azyl w Wielkiej Brytanii. Dzieło przedstawia dzieje południowego Londynu - od czasów rzymskich po współczesne - z humorem, ironią i mnóstwem zaskakujących detali. Wśród scen pojawiają się święci, żołnierze, dzieci, duchowni, robotnicy i pociąg metra. To kronika dzielnicy i zarazem artystyczna opowieść o codzienności, która - nawet jeśli bywa absurdalna - zasługuje na utrwalenie. Kossowski zyskał w Wielkiej Brytanii uznanie jako twórca sztuki sakralnej, zdobiąc liczne kościoły katolickie i anglikańskie. Jego prace są świadectwami wiary i przetrwania, głęboko osobistymi, a jednocześnie zakorzenionymi we wspólnocie doświadczeń emigracyjnych.

W nowoczesnym Londynie można natrafić na monumentalne rzeźby Igora Mitoraja (1944-2014) - jednego z najwybitniejszych współczesnych polskich artystów. Jego dzieła, takie jak „Testa addormentata” (1983) czy „Centauro” (1994/95), były prezentowane w przestrzeni miejskiej, m.in. w ogrodach Canary Wharf i przy Tate Modern. Styl Mitoraja to charakterystyczne połączenie antyku z nowoczesnością - torsy i twarze przypominające greckie rzeźby, ale pozbawione kończyn, zranione, pokryte patyną czasu. To figury snów i pamięci, symboliczne portrety człowieczeństwa okaleczonego, ale wciąć trwającego. W Londynie jego sztuka spotyka się z odbiorcą w miejscu, gdzie historia i nowoczesność istnieją obok siebie w organicznym napięciu.

Dziś Londyn tętni polską codziennością - od sklepów z kiełbasą i chlebem na Notting Hill, po galerie sztuki współczesnej, prowadzone przez młodych artystów z Polski. Coraz częściej organizowane są wystawy, pokazy filmowe, koncerty i festiwale poświęcone polskiej kulturze. Polskość w Londynie nie jest reliktem - to żywa, wielogłosowa opowieść o tożsamości, otwartości i pamięci.

Instytut Polonika wydał publikację Jana Wiktora Sienkiewicza, „Polska sztuka na emigracji w londyńskiej kolekcji Matthew Batesona”.

Katalog obiektów niemających odrębnych wpisów

„Apokalipsa św. Jana” w kaplicy uniwersyteckiej Saint Benedict przy Queen Mary’s College
„Apokalipsa św. Jana” autorstwa Adama Kossowskiego powstała w 1964 roku. Dzieło znajduje się w kaplicy uniwersyteckiej Saint Benedict przy Queen Mary’s College w Londynie (adres: Mile End Road). Jest to mural w technice sgraffita obiegający całe wnętrze centralnej kaplicy, o wysokości 243 cm. Pomiędzy scenami z Apokalipsy przedstawiono postacie świętych Marka, Mateusza, Pawła, Łukasza i Jana.

Czas powstania: 1964
Twórca: Adam Kossowski
Opracowanie informacji: Wiktoria Grabowska
Panoramiczny widok całej kaplicy

Koronacja Elżbiety II w Buckingham Palace
Panoramy Feliksa Topolskiego poświęcone koronacji Elżbiety II powstały w 1959 roku. Znajdują się w tzw. Lower Corridor w Buckingham Palace w Londynie. Dzieło składa się z dwóch murali, każdy o długości około 15 m i wysokości 120 cm, podzielonych odpowiednio na osiem i sześć segmentów.  

Czas powstania: 1959
Twórca: Feliks Topolski

Obraz „Fiat Lux” w St Christopher's Hospice
Obraz „Fiat Lux” autorstwa Mariana Bohusza-Szyszko powstał w 1970 roku. Znajduje się w hallu głównego budynku Saint Christopher’s Hospice w londyńskiej dzielnicy Sydenham (adres: 51-59 Lawrie Park Road, London SE26 6DZ). To olej na płótnie o wymiarach 51 × 48 cm.

Czas powstania: 1970
Twórca: Marian Bohusz-Szyszko
Opracowanie informacji: Wiktoria Grabowska

Obraz „Zachód słońca” w St Christopher's Hospice
Obraz „Zachód słońca” autorstwa Mariana Bohusza-Szyszko powstał około 1960 roku. Znajduje się w hallu głównego budynku Saint Christopher’s Hospice w londyńskiej dzielnicy Sydenham (adres: 51-59 Lawrie Park Road, London SE26 6DZ). To olej na płótnie o wymiarach 91 × 119 cm.

Czas powstania: ok. 1960
Twórca: Marian Bohusz-Szyszko

Tryptyk „Narodzenie-Ukrzyżowanie-Zmartwychwstanie” w Saint Christopher’s Hospice
Tryptyk „Narodzenie-Ukrzyżowanie-Zmartwychwstanie” autorstwa Mariana Bohusza-Szyszko powstał w 1965 roku. Znajduje się w hallu głównego budynku Saint Christopher’s Hospice, w dzielnicy Sydenham w Londynie (dokładny adres: 51-59 Lawrie Park Road, London SE26 6DZ). Składa się on z trzech obrazów olejnych na płótnie, każdy o wymiarach 109 × 61 cm.

Czas powstania: 1965
Twórca: Marian Bohusz-Szyszko

Płaskorzeźba „Gołębica Ducha świętego z aniołami” w baptysterium Kościoła Saint Aidan
Płaskorzeźba „Gołębica Ducha Świętego z aniołami” autorstwa Adama Kossowskiego powstała w 1961 roku. Znajduje się w baptysterium Kościoła Saint Aidan, w dzielnicy Acton w Londynie (adres: Old Oak Common Lane). Jest ceramiczna i glazurowana.

Czas powstania: 1961
Twórca: Adam Kossowski

Witraż „Trójca Święta, Ewangeliści i święci” w Kościele St. Etheldreda
Witraż wschodni „Trójca Święta, Ewangeliści i święci” autorstwa Ryszarda Demela i Edwarda Nuttgensa powstawał w latach 1950-1952. Znajduje się on w górnym Kościele St. Etheldreda przy Ely Place w Londynie. Kompozycja składa się z pięciu witraży w jednym oknie o wysokości ok. 6,5 m oraz małych witraży dekoracyjnych w górnych częściach maswerku gotyckiego.

Czas powstania: 1950-1952
Twórcy: Ryszard Demel i Edward Nuttgens

Witraż Stowarzyszenia Lotników Polskich i witraż Koła Lwowian w Kościele św. Andrzeja Boboli
Dwa witraże autorstwa Janiny Baranowskiej - upamiętniające Stowarzyszenie Lotników Polskich i Koło Lwowian - powstawały w latach 1980-1987. Znajdują się w kościele polskiej parafii św. Andrzeja Boboli w londyńskiej dzielnicy Hammersmith (adres: 1 Leysfield Road, Shepherd’s Bush, W12 9JF). Każdy z nich ma wysokość około 4 m.

Czas powstania: 1980-1987
Twórca: Janina Baranowska

Pomnik Władysława Sikorskiego
W Londynie, na ulicy Portland Place, znajduje się pomnik Władysława Sikorskiego, wzniesiony w 2000 roku. Przedstawia on generała stojącego na postumencie w pełnym umundurowaniu wojskowym, z czapką na głowie.

Na cokole pomnika widnieje inskrypcja w języku angielskim:

Generał Władysław Sikorski / (1881-1943) / Premier / Rządu Polskiego / i / Naczelny Wódz / Polskich Sił Zbrojnych / 7 listopada 1939 - 4 lipca 1943 //

Czas powstania: 2000

Zegar w British Museum
Zegar wyprodukowany w Polsce w XVI wieku przez nieznanego autora. Na jego szczycie znajduje się figura rolnika z laską wskazującą godzinę. Oczy krowy poruszają się z boku na bok, a w momencie wybicia zegara mleczarka doi krowę. Mechanizm sprawia, że z wnętrza figury zwierzęcia uwalnia się płyn, który spływa po rękach kobiety. Zegar, wykonany w stylu augsburskim, należy do rzadkich przykładów szesnastowiecznych zegarów automatycznych z figurami, jednak jest to jedyny znany egzemplarz o sielankowym motywie i bardzo rzadki przykład zegara pompującego ciecz.

Czas powstania: XVI wiek

Pomnik gen. Władysława Andersa w Narodowym Muzeum Armii (National Army Museum)
Rzeźba jest pierwszym pomnikiem gen. Andersa w Wielkiej Brytanii. Została wykonana przez Andrzeja Pityńskiego (1947-2020) i umieszczona w głównym holu Narodowym Muzeum Armii w Londynie. Obiekt został odsłonięty 25 czerwca 2021 roku. W uroczystościach uczestniczyła córka generała - Anna Maria Anders.

Czas powstania: 2021
Twórca: Andrzej Pityński

Portret Ignacego Jana Paderewskiego w Muzeum Wiktorii i Alberta (Victoria and Albert Museum)
W Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie znajduje się rzeźbiony portret Ignacego Jana Paderewskiego (1860-1941). Forma odlewnicza została wykonana w 1891 roku, natomiast sam odlew powstał w 1934 roku. Autorem dzieła jest brytyjski rzeźbiarz Alfred Gilbert (1854-1934). Rzeźba przedstawia głowę kompozytora umieszczoną na postumencie.

Czas powstania: forma 1891, odlew 1934
Twórca: Alfred Gilbert

Tablica upamiętniająca Marię Skłodowską-Curie
Na murze Londyńskiej Szkoły Higieny i Medycyny Tropikalnej znajduje się kamienna tablica z imieniem i nazwiskiem Marii Skłodowskiej-Curie (1867-1934). Polska noblistka jest jedną z 23 uhonorowanych w ten sposób osób. Tablicę odsłonięto w 2019 roku w 120. rocznicę powstania szkoły. Było to wydarzenie historyczne również dlatego, że była to pierwsza tablica upamiętniająca kobietę.

Czas powstania: ok. 2019
Więcej informacji

Zespół dekoracyjny wnętrza Parafii Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza
W latach 1943-1945 Adam Bunsch zrealizował dla Parafii Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza w Londynie zespół dekoracyjny. Obejmuje on dziesięć okien witrażowych w nawie głównej i kaplicy bocznej, jedenaście okien dekoracyjnych oraz olejny obraz ołtarzowy. Witraże w nawie głównej ukazują wstawiennictwo świętych w sprawie odzyskania przez Polaków niepodległego państwa.

Czas powstania: 1943-1945
Twórca: Adam Bunsch

Rzeźba „Centauro” Igora Mitoraja w Canary Wharf
Wykonana z brązu rzeźba „Centauro” Igora Mitoraja powstała w 1984 r. Znajduje się na Montgomery Square, w dzielnicy Canary Wharf w Londynie.

Czas powstania: 1984
Twórca: Igor Mitoraj

Prace polskich artystów w kolekcji Galerii Tate Modern w Londynie
Galeria Tate Modern w Londynie to jedno z największych muzeów sztuki nowoczesnej i współczesnej na świecie. W jej zbiorach znajdują się prace cenionych polskich artystów, m.in. Magdaleny Abakanowicz (1930-2017), Mirosława Bałki (ur. 1958) i Wilhelma Sasnala (ur. 1972). Dla miłośników fotografii szczególne znaczenie mają zdjęcia polskich obiektów przemysłowych i fabryk autorstwa Tadeusza Sumińskiego (1924-2009), wykonane w latach 1962-1963.