W Charkowskim Muzeum Sztuk Pięknych znajduje się obraz Henryka Siemiradzkiego (1843-1902) „Sklep trumniarza”. W mieście założono też galerię imienia polskiego artysty. Jest to ukłon w stronę Siemiradzkiego, który urodził się i wychował w Charkowie, ukończył ta, szkołę średnią i uniwersytet, a także ukształtował swoją osobowość artystyczną.

Henryk urodził się 24 (12) października 1843 roku w Nowobiełgorodie, na przedmieściach Charkowa ( obecnie jest to przedmieście Pieczeniegi). W 1850 roku rodzina przeniosła się do samego miasta. Tam ojciec Henryka- Hipolit - był generałem pułku dragonów. Dla oficera Polaka służba w wojsku carskim była jedyną możliwością kontynuowania kariery wojskowej po likwidacji armii polskiej, co było karą za wzniecenie powstania listopadowego.

Polska diaspora w Charkowie
W latach pobytu Siemiradzkich w tym mieście istniała dosyć znaczna polska społeczna, choć jej rola wynikała raczej elitarności, niż z dużej liczebności. Zresztą to Polak - hrabia Seweryn Potocki - był jednym z założycieli Uniwersytetu Charkowskiego zainaugurowanego w 1805 roku. Na uczelni pracowało wielu wybitnych naukowców. Jeden z nich to Ignacy Daniłowicz zmuszony do opuszczenia Uniwersytetu Wileńskiego po procesie filomatów. Polak stanął na czele katedry prawa rosyjskiego i prowincjonalnego. Współczesna ukraińska badaczka Lubow Żwanko określiła Daniłowicza „bodajże najwybitniejszą siłą naukową w gronie profesorów humanistów Uniwersytetu”. Profesor Jan Krynicki ( 1797-1838) to mineralog i podróżnik, który na Uniwersytecie Charkowskim m. in. uporządkował zbiory gabinetu mineralogicznego. W nauce rosyjskiej Polak zapisał się dzięki publikacjom poświęconym faunie Ukrainy, zwłaszcza chrząszczom, pajęczakom i mięczakom. Publikował w językach francuskim i rosyjskim. Cieszył się dużym autorytetem w Niemczech. Wykładowcą prawa był Aleksander Mickiewicz, brat Adama. W latach 1839-1858 pracował w katedrze prawa rzymskiego. Posiadał ogromną wiedzę, co wzbudzało zazdrość kolegów. Na Uniwersytecie studiowało wielu naszych rodaków. Na przykład w latach 1840-ch było ich od 150 do 200 na 450-500 ogólnej liczby studentów.

W Charkowie stacjonowały różne jednostki rosyjskiej armii cesarskiej, w których pełnili służbę oficerowie Polacy. Warto odnotować, że jednym z nich był Romuald Traugutt W mieście urodziła się jedna z jego córek. Nasi rodacy zajmowali kluczowe stanowiska w lokalnej administracji i szkolnictwie.

Wielu przedstawicieli Polonii gromadziło się w domu Hipolita Siemiradzkiego i jego żony Michaliny. Malarka i rzeźbiarka Maria Gerson- Dąbrowska wspominała: „Oto święta Bożego Narodzenia lub Wielkiejnocy; dom państwa Siemiradzkich, wygodna willa pod miastem, pełna gości polskich, a co chwila jeszcze ktoś przybywa. Oto polscy oficerowie, tu, na kresach dalekich, w wojsku rosyjskim służbę przymusowo pełniący, u swego generała do stołu wigilijnego zasiadają. Oto znakomity powieściopisarz Józef Korzeniowski, oto brat wieszcza Adama - Aleksander Mickiewicz. Każdy Polak, którego los zagnał w te dalekie strony, znajdował w domu państwa Siemiradzkich drzwi i serca otwarte. Mówiono o Polsce po cichu, głośnie o sztuce i literaturze, odżywały wspomnienia, snuły się tradycje rodowe”.

Miłość do sztuki
Jak wynika z przytoczonych faktów, Henryk wychowywał się w atmosferze polskości i miłości do utraconej ojczyzny (ciekawostką jest, że do Królestwa Polskiego, m.in. do Warszawy Siemiradzki po raz pierwszy trafił mając około 25 lat, w trakcie studiów na Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu). Razem z rodzicami chłopak uczęszczał do Kościoła pw. Opieki Najświętszej Maryi Panny, konsekrowanego 1 października 1832 roku.

W 1852 r. Henryk rozpoczął naukę w gimnazjum męskim nr 2 ( była to 8-letnia szkoła średnia, po ukończeniu której przystępowano do matury). Wówczas jego rodzina zauważyła, że chłopiec potrafi z ogromną precyzją rysować martwą naturę, zwierzęta i owady. Przyszły artysta szczególnie upodobał motyle i potrafił godzinami je obserwować. W gimnazjum los postawił na jego drodze nauczyciela rysunku Dymitra Bezperczego, absolwenta Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych i ucznia wielkiego Karola Briułłowa. Bezperczy posiadał kunszt artystyczny i zdolności pedagogiczne. Potrafił nie tylko przekazać wiedzę, ale też zachęcić swoich uczniów do pracy i samodzielnego myślenia. Po latach Siemiradzki, już jako student Petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych, z wdzięcznością wspominał nauczyciela w liście do rodziców: „ Doprawdy nie wiem, jak i wyrazić wdzięczność, którą czuję dla Bezperczego, bo pod jego kierunkiem wyrobiłem rysunek dość pewny, tak że mogę powiedzieć śmiało, iż w naszej klasie teraz jestem jeden z pierwszych .”

Z kolei w 1896 roku, gdy pedagog obchodził 50-lecie swojej pracy, Henryk, przebywający wówczas w Rzymie, podziękował - jak się wyraził - „druhowi i kierownikowi” za dobre rady i wsparcie.

Jednak zanim Siemiradzki podjął studia w Petersburgu, musiał pokonać opór ojca, który życzył sobie,, by syn zdobył „konkretny” zawód. Dlatego młody człowiek ukończył Wydział Fizyczno-Matematyczny Uniwersytetu Charkowskiego. Ale kilka dni po odebraniu dyplomu wyruszył do Petersburga.

Sklep trumniarza
We współczesnym Charkowie pielęgnuje się pamięć o wielkim polskim artyście. W lokalnym Muzeum Sztuk Pięknych znajdują się trzy obrazy Siemiradzkiego. Jeden z nich to „Sklep trumniarza” na płótnie o wymiarach 80x107 cm. Praca powstała w 1860 roku, gdy przyszły artysta był studentem pierwszego roku Uniwersytetu Charkowskiego. Zapewne dlatego jego stylistyka odbiega od prac powstałych w późniejszym okresie. Anna Jarzyńska z Muzeum Sztuki w Łodzi odnotowała, że w tym przypadku artysta koncentruje się na trudnych tematach życia codziennego: śmierci, przygotowaniu do obrzędu pogrzebu, choć sprawy przyziemne nie były mu bliskie. Obraz ten - zdaniem Jarzyńskiej - jest „mniej dekoracyjny, a ludzie tam przedstawieni - mniej wyidealizowani”.

„Sklep trumniarza” trafił do Charkowa w 1870 roku. Wówczas za cenę 100 rubli nabyła go pani o nazwisku Rajewska - Iwanowa, założycielka szkoły malarstwa w tym mieście.

Poza tym w 2015 r. na Uniwersytecie w Charkowie założono galerię im. H. Siemiradzkiego. W r. 2021 władze miasta podjęły decyzję o budowie pomnika artysty. Zapewne prace nad nim rozpoczną się po zakończeniu wojny.