Murowana Goślina jest miasteczkiem pielęgnującym wzruszającą i budującą historią swojej wielokulturowości – wspólnego życia i współpracy Polaków i Polek, Żydówek i Żydów oraz Niemców i Niemek. Przed II wojną światową społeczność żydowska obok niemieckiej była ważną częścią miejskiej przestrzeni z własną dzielnicą, synagogą i cmentarzem. Tutaj w 1812 r. urodził się znany żydowski intelektualista – rabin Zielonej Góry, Kościan i Opola - Adolf Wiener (był nie tylko wybitnym uczonym po doktoracie z filozofii w Berlinie, ale także pragmatykiem ceniącym współpracę międzywyznaniową – źródła historyczne podają, że na uroczystości pogrzebowej pojawili się nie tylko śląscy rabini, ale również lokalni duchowni katoliccy, protestanccy, władze miasta oraz inni mieszkańcy).

Żydowscy mieszkańcy Murowanej Gośliny zajmowali się handlem, udzielali się w radzie miasta, celebrowali swoje święta. Momentem przełomowym w dziejach goślińskiego kahału - gminy żydowskiej był pożar, który wybuchł w zamieszkanej przez Żydów północnej części miasta. W „Dzienniku Narodowym” (nr 318 z dnia 15 maja 1847 roku) czytamy: „Na dniu 5 Maja w nocy, miasto Murowana Goślina w większej części stało się postwą płomieni; braknie dotąd o tem nieszczęściu bliższych wiadomości. Nikt z ludzi podobno nie utracił życia”. Niestety nie istniała wtedy jeszcze ochotnicza straż pożarna, która powstała dopiero w 1888 roku (przez wiele lat jej szefem był Polak, zastępcą Niemiec a skarbnikiem Żyd). Zniszczenia wywołane przez ogień w największym stopniu dotknęły właśnie społeczność żydowską. Po pożarze w ciągu kilku lat Murowaną Goślinę opuściła mniej więcej połowa zamieszkujących tu Żydówek i Żydów. Wśród emigrujących byli m.in. Michael Simon Levy oraz Mark Meyerstein (urodzeni w Murowanej Goślinie w 1836 roku). Młodzi Michael oraz Mark znaleźli się w Stanach Zjednoczonych. Michael Simon Levy wraz z żoną i dziećmi zamieszkał w Nowym Jorku i tam stworzył kapeluszowy biznes. Rozwijał go razem ze swoimi synami (w sumie miał 10 dzieci: 6 synów i 4 córki) w Baltimore pod nazwą M.S. Levy and Sons. Wykreował wtedy do dziś znany na całym świecie słomiany kapelusz z czarną wstążką (załączam zdjęcie). Gośliniak był związany z wieloma organizacjami żydowskimi, w tym z kongregacją Chizuk Amuno, której stał się nawet prezydentem. Działał w Hebrajskim Towarzystwie Dobroczynności, pomagał w organizowaniu Hebrajskiego Stowarzyszenia Wolnych Pożyczek, był dyrektorem Towarzystwa Talmud-Tora i Zjednoczonych Hebrajskich Organizacji Charytatywnych. Był osobą mocno zaangażowaną obywatelsko – prawdziwym filantropem, przejmującym się losem żydowskiej diaspory. Może właśnie on lub jego rówieśnik Mark (za Oceanem zrobił karierę prawniczą), którzy w podobnym czasie znaleźli się w Nowym Jorku – uratowali z goślińskiej synagogi cenny dokument.

Współcześni fascynaci historią Murowanej Gośliny pogodzili się, że wszystkie artefakty związane ze społecznością żydowską spłonęły w wielkim pożarzew 1847 roku. A tu wielkie zaskoczenie – ponad 6000 km w linii prostej na Manhattanie w Nowym Jorku, w bibliotece Jewish Tehological Seminary, gdzie prowadzałem naukową kwerendę, odkryłem cudownie ocalony Pinkas (hebr. kronika; od grec. pinaks = deska; jid. pinkes) – manuskrypt z 1833 roku zawierający zapisy dziejów gminy żydowskiej w Murowanej Goślinie, spraw związanych z jej ustrojem wewnętrznym, protokoły posiedzeń obejmujące lata 1814 – 1833. Odręczne notatki w języku jidysz są namacalnym „przypominaczem” o tych, którzy byli naszymi Sąsiadami i Sąsiadkami oraz stanowi cenne źródło lokalnej historii.