Artykuł opisuje kwestię puszki do przechowywania przenajśw. Sakramentu, ufundowanej przez Aleksandra Przezdzieckiego biskupowi w Nismes na pamiątkę narodzenia Bolesława Krzywoustego. Puszka miała być uroczyście poświęcona 28 marca 1852 r. w w kościele w Nismes. Przezdziecki miał znaleźć dowód na to, że Krzywousty odbył pielgrzymkę do Saint-Gilles. Z racji na to, że imię Bolesława „zostało zapomniane”, badacz ofiarował sporządzoną przez złotnika Froment-Meurice’a puszkę na przechowywanie przenajświętszego sakramentu. (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1860, T:2, s. 393., za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Puszka do przechowania Przenajśw. Sakramentu, ofiarowana przez hr. Aleksandra Przezdzieckiego biskupowi w Nismes, na pamiątkę narodzenia Bolesława Krzywoustego.

Szanowny badacz dziejów naszych i starożytności, hr. Aleksander Przezdziecki, szukając w obcych krajach pamiątek historycznych polskich, napotkał między innymi ślady bytności Bolesława Krzywoustego w miasteczku St. Gilles, w południowej Francji, gdzie kiedyś był klasztor słynnego cudami św. Idziego. Pan Przezdziecki w poszukiwaniach swoich szedł za wskazówką najdawniejszego kronikarza naszego Galla, który wspomina, że Bolesław około r. 1129 odbył pielgrzymkę pobożną do St. Gilles, jako do cudownej swojej kolebki. Wiadomo, że Władysław Herman i żona jego Judyta, córka Wratysława króla czeskiego, długo żyli z sobą w bezdzietnym małżeństwie, a gorąco potomstwa pragnęli. Otóż podług kroniki Galla, niejaki Frank, biskup polski (sic), pocieszając oboje książęstwo, wyrzec miał do nich te słowa: „Jest święty u krańców Gallii, ku południowi, blisko Marsylii, gdzie Rodan w morze wpada, w ziemi prowansalskiej, a nazywa się św. Idzi. Ten taką u Boga ma zasługę, iż każdy, który do niego nabożeństwo poweźmie i pamięć jego czcić będzie, wszystko, o co tylko poprosi, niezawodnie otrzyma. Zaraz więc każcie ulać złoty posążek dziecięcia, przygotujcie dary królewskie i niezwłocznie św. Idziemu poślijcie.” Usłuchali rady biskupa stroskani małżonkowie, ulano posążek dziecięcy i kielich szczerozłoty, przygotowano inne jeszcze dary w złocie i srebrze, w oponach i szatach kościelnych, i wszystko to przez wiernych posłów r. 1084 odesłano do Prowansji, z listem księcia Władysława do opata i do zakonników (*). Po odczytaniu tego listu i odebraniu bogatych darów, opat nakazał post trzydniowy, z odśpiewaniem litanii i odprawieniem modłów do Boga, aby chwałę swoją narodom nieznanym okazał. Jakoż gdy posłowie przez Burgundię powrócili do Polski, już księżnę Judytę zastali w stanie błogosławionym. Tak więc, za przyczyną św. Idziego, urodził się Bolesław w dzień św. Stefana króla (2 września r. 1085), a w lat 44 później, jak wspomnieliśmy wyżej, odbył pobożną pielgrzymkę do Saint-Gilles, czego dowód piśmienny znalazł p. Przezdziecki w archiwum miasta Nismes. Ale podanie miejscowe milczało o tym fakcie, a imię Bolesława było zapomniane. Postanowił więc uczony nasz badacz pamiątką jaką odświeżyć je i utrwalić w Saint-Gilles, i w celu tym kazał sporządzić słynnemu złotnikowi paryskiemu, p. Froment-Meurice, puszkę na przechowanie Przenajświętszego Sakramentu (której drzeworyt tu załączamy), ofiarując ją biskupowi w Nismes, wraz z dotyczącymi tego wypadku dziejowego wypisami z kroniki Galla. Dnia 28 marca 1852 r. poświęcono ją uroczyście w kościele i legendę o narodzeniu Bolesława III ludowi z ambony opowiedziano. Kształt naczynia jest bizantyński. Pod krzyżem klęczy św. Idzi, a dziecię, wyobrażające Bolesława, złożone ręce do Zbawiciela wyciąga. U spodu umieszczono trzy medaliony, z wyobrażeniem patronów polskich: św. Stanisława, św. Salomei i św. Kazimierza. Na podstawie napis następujący: Intercedente B. Aegidio patrono coelesti, Boleslaus III dux Poloniae patri populoque natus est, a. D. MLXXXV. Na pokrywie zaś: Alexander Przezdziecki Polonus, ad renovandam veteris beneficii memoriam, V Cal. Sept. a. D. MDCCCLI aedem B. Aegidii, in valle Flaviana ingressus, D. O. M. calicem, monumentum pietatis, ex voto D. D. D.