W tekście nakreślona jest historia tzw. skały Czackiego, a także kwestia powiązania Tadeusza Czackiego z naturalnym ułożeniem skał nieopodal Żytomierza. Głównym składnikiem tekstu jest legenda związana ze skałą oraz szkic przedstawiający skałę Czackiego. (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1863, T:8, s. 384., za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Pod Żytomierzem.

Grób wielkiego wygnańca na wyspie św. Heleny osadzono płożącymi się wierzbami, a sploty zwieszających się gałęzi, przy stosownym oświetleniu słonecznym, tworzyły postać bohatera, w zwykłej postawie, ze skrzyżowanymi na piersiach rękoma. Był to niby powietrzny pomnik, stawiany w pewnych chwilach przez tajemniczego ducha natury, łączącego grę światła i cieni w znane kształty, przed okiem szukających złudzenia wędrowców… Podobnego doznajemy złudzenia na brzegach Teterowa pod Żytomierzem, na kilkadziesiąt kroków przed ujściem Kamionki. Tajemniczy ten duch natury, wyprzedzając oznakę pamięci ziomków, wyrażoną przed kilku laty w posągu p. Oskara Sosnowskiego, uformował na wierzchołku jednej ze skał, zwanych Sokolą, głowę Tadeusza Czackiego. Układ kilku kamieni, trochę żwiru i mchu i karłowata brzózka, jakby zaklęta w swym wzroście, formują, przy odpowiednim kierunku promieni słonecznych, wydatne rysy starosty nowogródzkiego, mającego tyle prawa do pamięci potomnych. Z kilku punktów na brzegu rzeki i z kilku innych na samej rzece, powtarza się to miłe złudzenie, nadające ustroniu charakter powagi tradycyjnej. Jakoż każdy rybak, wprowadzając nieznajomego do swojej łódki, z pewnością zapyta: Czy plunąć do skały Czackiego? i zatrzyma czółno w miejscu stosownym, dla ukazania jego posągu, wyciosanego przez samą naturę. Lecz inne jeszcze podanie, podanie czysto ludowe, przywiązane jest do tego szeregu skał nadteterowskich zwanych Sokolą… Dawno a dawno pomiędzy urwiskami tych skał obrał sobie siedlisko młody Kozak, rozbójnik podobno. Ale serce dziewcząt (szczególniej dziewcząt powieści ludu) nie pyta zwykle o nic i polega na miłosnych zaklęciach kochanka. I nasz więc Kozak z łatwością zawrócił głowę pięknej futorzanki, córki innego Kozaka, zwanego Sokołem i mającego futor na górze znanej do dziś dnia pod imieniem Sukniowej Góry, odległej od Żytomierza o staj kilka, przy dawnej drodze pocztowej do Zwiahla. Awanturniczy Kozak, uwiódłszy dziewczynę, nie troszczył się o jej dolę, i przysięgając miłość dozgonną, gotował zdradę bliską. Razu pewnego, wracając z futoru Sokola, z myślą niepowrócenia nigdy do kochającej go dziewczyny, skamieniał wraz z koniem w tym miejscu wówczas pustym, które dziś stanowi mały placyk, przedłużający główny rynek miasta. Miejsce to, przed przeprowadzeniem drogi bitej, zapełnione było mnóstwem małych drewnianych domków. Upewniało mnie kilku starych ludzi, że przed jednym z tych domków, przy ciasnej uliczce, leżał wielki kamień, mający niejakie podobieństwo do tułowia końskiego, z siedzącym na nim jeźdźcem, a gmin, wskazując na ten kamień, chciał widzieć potwierdzenie swojej powieści, której koniec niemniej jest cudowny.Uwiedziona lutorzanka z Sokolowej Góry, zwana od imienia ojca Sokolą, poznawszy przez siłę czarów zamysły zdradnego kochanka, zamieniła go, jak widzieliśmy, tąż mocą czarów, w głaz nieruchomy. Lecz żądza zemsty trwała tylko chwilę, miłość przemogła. Puściła się więc za nim w pogoń, a ujrzawszy, że przybiega zapóźno, nieukojona w żalu i rozpaczy, rzuciła się do rzeki ze skały, w której miał schronienie… Stąd nazwa tych skał Sokola, od imienia nieszczęśliwej kochanki… Lud jednak rzadko kończy karę swoich bohaterów wraz ze śmiercią. Wiara w nieśmiertelność duszy, głęboko wkorzeniona nawet w czasach przedchrześcijańskich, każe fantazji ścigać ich za grobem… Posłyszycie więc zapewnienia między tutejszym ludem, że pod skałami Sokóli dają się często widywać nocami jakieś postacie czerwone, niby krwią opłynione, własną czy cudzą, a jest to samobójczyni Sokola i jej kochanek, ze spólnikami swego zbójectwa. Malownicze to ustronie brzegów Teterowa, zwane skałami Sokóli albo skałą Czackiego, mamy już w albumie p. Wilczyńskiego; lecz załączony tu szkic pani I’, lepiej uwydatnia charakter skały, noszącej imię patrona niegdyś krzemienieckiej szkoły.