Polski cmentarz wojenny, fot. Rada OPWiM, 2001
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polski cmentarz wojenny
Polski cmentarz wojenny, fot. Rada OPWiM, 2001
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polski cmentarz wojenny
Polski cmentarz wojenny, fot. Rada OPWiM, 2001
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polski cmentarz wojenny
Polski cmentarz wojenny, fot. Rada OPWiM, 2001
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polski cmentarz wojenny
Polski cmentarz wojenny, fot. Rada OPWiM, 2001
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polski cmentarz wojenny
Polski cmentarz wojenny, fot. Rada OPWiM, 2001
Licencja: wszystkie prawa zastrzeżone
Fotografia przedstawiająca Polski cmentarz wojenny
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: WOJ-000078-W (UA-5567)

Polski cmentarz wojenny

Identyfikator: WOJ-000078-W (UA-5567)

Polski cmentarz wojenny

Przed II wojną światową Przebraże tworzyło wraz z sąsiednimi koloniami: Chołopinami, Majdanem Jezierskim, Mostami, Wydranką i Zagajnikiem jedno duże sołectwo, stanowiąc jednolity kompleks pól i zabudowań. W 1938 r. Przebraże liczyło ponad 200 zagród z 1150 mieszkańcami narodowości polskiej. Znajdowały się tu między innymi: 7-klasowa szkoła powszechna, organizacja "Strzelec", kółko rolnicze, klub sportowy, zespół artystyczny. Wiosną 1943 r. na wieść o napadach UPA na sąsiednie osiedla, w Przebrażu utworzono samoobronę. W niedługim czasie młodzi chłopcy wykopali w lesie broń pozostawioną przez Niemców i sowietów po walkach w 1941 r. Aby zalegalizować przed Niemcami posiadanie broni palnej, delegacja z Przebraża udała się do kreislandwirta Jeskego w Kiwercach z prośbą o przydzielenie broni do obrony przed bandami leśnymi. Uzyskano pisemne pozwolenie na broń. Do systemu obronnego włączono osiedla wokół Przebraża. Powołano we wsi samorząd z Radą Starszych na czele z Komendantem Obrony Cywilnej Ludwikiem Malinowskim. Komendantem wojskowym samoobrony został początkowo Zygmunt Nestorowicz emerytowany sierż. WP, a od 20.04.1943 r. - Henryk Cybulski "Hary" podoficer WP. Powołano też agendy administracji, głównie w zakresie aprowizacji, służby zdrowia i bezpieczeństwa. Zorganizowano szpital i przychodnię lekarską. Zorganizowano warsztaty rusznikarskie pod kierownictwem Kazimierza Olszewskiego "Setki". Podstawę samoobrony stanowiły oddziały bojowe. Były one skoszarowane i pełniły ciągłe dyżury, utrzymując stałą gotowość bojową. Zorganizowano zwiad pieszy i konny (spełniający też rolę bojowego oddziału kawalerii). Prowadzono szkolenie wojskowe. Dookoła wsi utworzono linię obronną z elementami fortyfikacji polowej, składającej się z okopów i rowów strzeleckich, bunkrów drewniano-ziemnych, zasieków z drutu kolczastego i zawałów ze ściętych drzew. Z powodu coraz częstszych napadów UPA na osiedla polskie do Przebraża zaczęła masowo napływać ludność polska. Do każdej zagrody dokwaterowano więc kilka rodzin, przybysze zamieszkali też we wszystkich innych budynkach oraz w zbudowanych naprędce szałasach i ziemiankach. W sumie schronienie znalazło tu ponad 10 tysięcy osób. Pierwszy atak UPA na umocnione Przebraże nastąpił w nocy z 4 na 5 lipca 1943 r. i skończył się klęską napastników. Drugi napad, z takim samym skutkiem, miał miejsce 31.08.1943 r. Po tym napadzie poza sporadycznymi potyczkami i kilkoma operacjami zaczepnymi samoobrony, w rejonie Przebraża nie było większych walk. W końcu sierpnia 1943 r. przybył tu oddział AK "Łuna" ppor. Jana Rerutki "Drzazgi", który wzmocnił tutejszą samoobronę. Niestety, "Drzazga" wraz z towarzyszącym mu lekarzem oddziału Sławomirem Steciukiem "Piątym" i furmanem Janem Linikiem "Słoniem" został zamordowany podstępnie przez partyzantów sowieckich 6.11.1943 r. (został zaproszony do kwatery partyzantów sowieckich na obchody rocznicy rewolucji październikowej i zastrzelony w pobliskim lesie; po tym wydarzeniu oddział sowiecki szybko oddalił się z tego rejonu, choć zamierzał tu spędzić zimę). Wszyscy trzej zamordowani zostali pochowani na cmentarzu w Przebrażu, utworzonym w 1943 r. Samoobrona w Przebrażu przetrwała do wejścia Armii Czerwonej w lutym 1944 r. Wtedy to nastały aresztowania wśród kierownictwa samoobrony, a wiele młodzieży wcielono do 1 Armii WP. Ludność polska została repatriowana na zachód w 1945 r. Cmentarz w Przebrażu (niektórzy podają, że jest on usytuowany na terenie kolonii Chołopiny) powstał w 1943 r. z uwagi na to, że najbliższy cmentarz katolicki znajdował się na terenie opanowanym przez UPA. Na tej nowej nekropolii grzebano żołnierzy samoobrony poległych w walkach w okolicy Przebraża oraz pomordowaną przez upowców ludność cywilną z sąsiednich miejscowości: Chaitówka, Chołopiny, Dermanka, Dobra, Gruszwica, Jaromel, Jaźwiny, Jezioro, Józefin, Marianówka, Mosty, Ostrów, Siekierzyce, Sławatycze, Trościaniec, Tworymierz, Wertepy, Zagajnik. Spoczęli tu także mieszkańcy Przebraża (rdzenni i przybysze), którzy zmarli w wyniku chorób, głodu, zimna lub podczas ataków UPA. Pochowano tu ok. 140 osób, w tym 3-osobową rodzinę ukraińską zamordowaną za udzielanie pomocy Polakom. Przez wiele lat po II wojnie światowej cmentarz był zaniedbany i zarastał dziką roślinnością. W 1996 r. z funduszy Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa na ok. 1/3 powierzchni cmentarza urządzono upamiętnienie - obecnie cmentarz ogrodzony murem, z upamiętnieniem centralnym i symbolicznymi grobami poległych, zmarłych i pomordowanych. Na ogrodzeniu cmentarza umieszczono tabliczkę z napisem "Polski cmentarz wojskowy". Na tablicy pod krzyżem centralnym znajduje się inskrypcja: "Tu spoczywają żołnierze Armii Krajowej oraz mieszkańcy Przebraża i okolicznych miejscowości / polegli, zmarli i pomordowani w czasie II wojny światowej. / Polska i Ukraina o nich pamiętają". Punktem niezgody z władzami ukraińskimi były napisy na 14 krzyżach - symbolicznych stacjach Drogi Krzyżowej, na których wyryto nazwy miejscowości spacyfikowanych przez UPA w 1943 r. - władze ukraińskie zażądały w 1996 r. usunięcia tych nazw z krzyży. Życzeniu temu stało się zadość. Na krzyżach były umieszczone następujące nazwy: Józefin, Zofiówka, Przebraże, Chołopiny, Marianówka, Wilcze, Wólka Kotowska, Balarka, Mosty, Jaźwiny, Majdan Jezierski, Rafałówka, Chmielówka, Trościaniec, Ostrów, Czetwertnia, Ołyka, Wiszenki, Wydranka, Huta Marianówka, Hermanówka, Kiwerce, Zagajnik, Tworymer, Dobra, Łyczki, Taraż, Kołki, Hołodnica, Wertepa i Nesześć. W 2001 r. Rada OPWiM dokonała renowacji cmentarza, ponieważ prace kamieniarskie zostały w 1996 r. wykonane źle. W 2004 r. i 2005 r. harcerze z hufca ZHP ze Zgierza prowadzili na cmentarzu prace porządkowe i drobne prace renowacyjne. W 2022 r., już po napaści Rosji na Ukrainę, miejscowa ludność w dowód wdzięczności za wsparcie uzyskane od Polaków uporządkowała cmentarz w Przebrażu. 14.10.2007 r. w Polsce - w Niemodlinie na Opolszczyźnie odsłonięto pomnik upamiętniający postać komendanta partyzanckiej Samoobrony Przebraża - Ludwika Malinowskiego oraz dwie tablice z wykazami: 1) jednostek zbrojnych uczestniczących w Samoobronie i 2) miejscowości, z których pochodzili obrońcy i ludzie, którzy się w Przebrażu schronili.

Publikacja:
22.06.2022
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Polski cmentarz wojenny
    Katalog cmentarzy wojennych MKiDN Zobacz