Pomnik Katyński w Toronto, odsłonięty w 1980 roku, był jednym z pierwszych na świecie monumentów wzniesionych w przestrzeni publicznej, upamiętniających ofiary katyńskiej zbrodni wojennej, dokonanej przez sowieckich siepaczy na rozkaz Stalina.

Idea budowy pomnika zrodziła się podczas XXIII Walnego Zjazdu Kongresu Polonii Kanadyjskiej, który obradował w dniach 12-16 października 1974 roku w St. Catharines. Jednym z głównych inicjatorów przedsięwzięcia był Tadeusz Kazimierz Walkowski (1898-1983), pułkownik Korpusu Kontrolerów Wojska Polskiego, wcześniej oficer 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich we Lwowie, którego brat Władysław został zamordowany w Katyniu (płk Walkowski zmarł w Edmonton i spoczywa na Cmentarzu Holy Cross).

W celu realizacji projektu powołano Komitet Budowy Pomnika Katyńskiego w Kanadzie. Na jego czele stanął Lucjan Conrad, który odegrał kluczową rolę w staraniach o uzyskanie zgody na wzniesienie monumentu w eksponowanej lokalizacji, tak aby stał się trwałym elementem krajobrazu Toronto. Rozpisano konkurs architektoniczny, na który nadesłano 52 projekty. Do realizacji wybrano koncepcję prof. Tadeusza Mariana Janowskiego (1923-2006), absolwenta Wydziału Architektury Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, od lat sześćdziesiątych przebywającego na emigracji. W Stanach Zjednoczonych był on wykładowcą Uniwersytetu Stanu Iowa w Ames i Uniwersytetu w Syracuse, a w Kanadzie Uniwersytetu w Winnipeg.

W wyniku starań Kongresu Polonii Kanadyjskiej Rada Miejska Toronto wyraziła zgodę na budowę pomnika na terenie należącym do miasta, mimo sprzeciwu kilku ambasad, w tym radzieckiej. Był to pierwszy w historii przypadek zezwolenia na wzniesienie monumentu upamiętniającego zbrodnie sowieckie w pełni dostępnej przestrzeni publicznej (co prawda już w 1976 roku powstał Pomnik Katyński w Londynie, ale stanął na cmentarzu - w miejscu publicznym z ograniczonym dostępem). Ostatecznie zdecydowano, że Pomnik Katyński stanie na niewielkim skwerze po zachodniej stronie miasta, w miejscu, gdzie King Street West przechodzi w Roncesvalles Avenue, a Queen Street West w The Queensway. Kolejnym życzliwym gestem władz Kanady było zwolnienie z podatku wszystkich dotacji na jego budowę, gromadzonych przez „Katyń Memorial Fund”.

Komitet Budowy Pomnika Katyńskiego w Kanadzie w „Odezwie do Polonii” apelował: „Celem naszym jest nie tylko uczcić pamięć wielu Polaków wymordowanych przez władze sowieckie. Pomnik Katyński ma stanowić także znak ostrzegawczy dla żyjących pokoleń oraz świadczyć o ich obowiązku bronienia godności i wolności człowieka przed brutalną, okrutną przemocą wrogich sił politycznych. Nie wolno dopuścić do tego, żeby żądza władzy, nienawiść i tyrania pogwałciły najcenniejsze nasze wartości moralne i poszanowanie dla życia ludzkiego. Dary W. Państwa pozwolą zrealizować zamiar wystawienia Pomnika. Niechże ofiarność na ten cel będzie na miarę naszego żalu z powodu gwałtownej utraty życia na »nieludzkiej ziemi« przez tylu naszych bezbronnych Rodaków i naszej wzgardy dla tej podłej zbrodni”.

Pomnik Katyński, wykonany bezpłatnie przez kanadyjską firmę Milne & Nicholls, uroczyście odsłonięto 14 września 1980 roku. W ceremonii uczestniczyli m.in. przybyły z Rzymu kardynał Władysław Rubin, prezes Światowej Federacji Stowarzyszeń Polskich Kombatantów Stefan Soboniewski oraz prezes Kongresu Polonii Kanadyjskiej Władysław Gertler. Uroczystość zgromadziła ponad 10 tys. osób, w tym przedstawicieli wszystkich polonijnych organizacji w Kanadzie z pocztami sztandarowymi. Obecni byli również reprezentanci społeczności węgierskiej, litewskiej i łotewskiej. Symbolicznego odsłonięcia monumentu dokonały trzy osoby, których najbliżsi zostali zamordowani w Katyniu: J. Puchalik z Toronto, K. Ptaszyński z Montrealu i M. Wiązek z Mississaugi.

Pomnik ma formę czarnej bryły rozdartej wielkim pęknięciem. Na jego bocznych ścianach widnieje inskrypcja w języku polskim i angielskim: „Pamięci 15 tysięcy polskich jeńców wojennych, zaginionych w 1940 roku z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie na terytorium ZSRR. Ponad cztery tysiące ofiar wymordowanych przez funkcjonariuszy tajnej policji sowieckiej odkryto później w masowych grobach w Katyniu pod Smoleńskiem”. W podstawie monumentu wmurowano urnę z dokumentami dotyczącymi jego budowy oraz aktem erekcyjnym, który kończy się słowami: „Dusze pomordowanych oddajemy pod opiekę Królowej Korony Polskiej Matce Boskiej Częstochowskiej, a pamięć o tej zbrodni niech pozostanie na zawsze w sercach Narodu Polskiego i Polonii rozsianej po całej kuli ziemskiej”.

Symbolikę pomnika trafnie opisała Anna Stanisz, kuratorka z renomowanej McMichael Canadian Art Collection. Na stronie internetowej ArtworxTO napisała: „Blok pęknięty na pół przez potężny cios. (…) Ten pomnik przedstawia bardzo głęboką ranę zadaną narodowi polskiemu. (…) Ta abstrakcyjna forma bardzo silnie symbolizuje jedność, która została rozbita przez moc zbrodni. Myślę, że to bardzo mocny symbol. Jest bardzo minimalistyczny, ale jest w nim pewna szorstkość. Jest ten kontrast gładkości bryły, to niemal uczucie, że coś tak silnego i tak solidnego może zawieść. Ale tak się stało, ponieważ cios był tak silny, a rana tak głęboka. Ale co jest ciekawe, jeśli się nad tym zastanowić, myślę, że jest tam też nadzieja. I to mi się podoba w tym pomniku, ponieważ sam fakt, że ten pomnik w ogóle istnieje, jest już nadzieją. I wtedy można poczuć, że ten blok nie jest całkowicie rozbity. Na samym dole jest ta część, która trzyma go razem i jest miejsce, od którego można zacząć jego odbudowę”.

Dla kanadyjskiej Polonii Pomnik Katyński pozostaje miejscem spotkań podczas świąt narodowych, a każdego kwietnia - w Dniu Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej - odbywają się tu doroczne uroczystości ku czci pomordowanych.