Wojska polskie, powracające do kraju pod wodzą generała Wincentego Krasińskiego w 1814 r., zatrzymały się w Lipsku, aby zabrać stąd ciało księcia Józefa Poniatowskiego do ojczyzny. Wtedy, ponownie z inicjatywy generała Aleksandra Rożnieckiego (który już w grudniu 1813 r. wystawił na prawym brzegu Elstery, w pobliżu wyłowienia zwłok bohatera, czworoboczny blok kamienny), ufundowano pomnik, usytuowany po lewej stronie tej niewielkiej rzeki. Mieścił się on w ogrodzie należącym początkowo do niejakiego Reichenbacha, a następnie (od 1827 r.) do znanego ze swych rozległych zainteresowań, m. in. ogrodniczych, Wilhelma Gerharda. Ten drugi pomnik, wykonany z kamienia w kształcie prostopadłościanu, umieszczony na dwustopniowym cokole, przypominał nieco sarkofag i mierzył 422 x 285 x 160 cm. Pierwotnie był prawdopodobnie otoczony basenem, później otrzymał nastrojowe otoczenie grupy drzew.

Na przedniej i tylnej ścianie umieszczono tablice flankowane figurami orłów, odpowiednio z napisami: „Xięciu Józefowi Poniatowskiemu” i „Powracaiący Polacy Swemu Wodzowi”. Na bocznych ścianach widniały z jednej strony rodowy herb księcia Ciołek, z drugiej napis „Woysko Polskie”. Po śmierci Gerharda (który w zbudowanym tamże pawilonie wystawił zgromadzone pamiątki po księciu) ogród przetrwał jeszcze kilka lat w niezmienionym stanie, po czym w latach 60. XIX w. uległ rozparcelowaniu. Sarkofag znalazł się na działce mistrza murarskiego Pauscha, który w 1865 r. przekazał go radzie miejskiej; w rok później pomnik przeniesiono na ulicę Lessinga. W 1875 r. przeprowadzono prace restauracyjne na koszt galicyjskiego Wydziału Krajowego; wtedy pomnik zmienił się w sposób widoczny, zwłaszcza w górnej części, której centralnym elementem zdobniczym stało się zwieńczenie w kształcie hełmu leżącego na poduszce. Dodano też cztery narożniki i liczne napisy łacińskie i polskie. Rozebrano go 22 grudnia 1939 r. Imieniem księcia nazwano w 1867 r. jedną z ulic w Lipsku, w pobliżu miejsca jego śmierci (Poniatowskistrasse; nazwa została zmieniona przez hitlerowców 28 lipca 1933). Dokładny wygląd pomnika oraz jego pierwotną scenerię (tzn. ogród Reichenbacha - Gerharda) oddaje m.in. litografia Zygmunta Vogla z 1820 r. Przedstawia sarkofag pod niewielkim kątem, na dwustopniowym cokole, w otoczeniu drzew i krzewów. Miejsca kultu Poniatowskiego, w Lipsku i pod Lipskiem, odwiedzali w XIX w. liczni Polacy. Konstanty Gaszyński w 1832 r. upamiętnił taką pielgrzymkę wierszem „Wspomnienie młodości, przy pomniku księcia Józefa Poniatowskiego w Lipsku”; Kornel Ujejski napisał w 1848 r. wiersz „Przy pomniku ks. Józefa Poniatowskiego w Lipsku”.

Na nieodległym Skwerze Poniatowskiego stoi niski obelisk ku czci księcia. Przetrwał on II wojnę światową w odróżnieniu od pomnika wspomnianego wcześniej. Oczyściło go Wojsko Polskie w 1945 r., a odnowiły władze Lipska w 1963 r. (na 150-lecie bitwy), po czym został przeniesiony w obecne miejsce. Na głównych płytach znajduje się inskrypcja łacińska z krótką historią życia i śmierci księcia. U podstawy pomnika polski tekst: „KSIĄŻĘ JÓZEF PONIATOWSKI 6.V.1761 - 19.X.1813” i obok: „WÓDZ NACZELNY WOJSK POLSKICH ZGINĄŁ W NURTACH ELSTERY”. W 200. rocznicę śmierci księcia Poniatowskiego kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Stanisław Ciechanowski złożył wieniec pod pomnikiem.