W tekście opisana jest kolejna już zbiórka na powstanie pomnika Marii Konopnickiej, tym razem realizowana przez Polonię amerykańską, a konkretnie Związku Polek w Ameryce, który miał przeznaczyć na ten cel 2 tys. dolarów (Źródło: „Wschód”, Lwów 1936, nr 1, s. 4, za: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Kobiety amerykańskie pamiętały o Lwowie. Zbiórka 2000 dolarów na pomnik Marii Konopnickiej

Społeczeństwo lwowskie ma jeszcze świeżo w pamięci obchody 15-lecia zgonu Marii Konopnickiej, których najważniejszym momentem była uroczystość na Cmentarzu Łyczakowskim, przy Mauzoleum Wielkiej Poetki, wzniesionym staraniem Komitetu Budowy Pomnika Marii Konopnickiej, przy wydatnej subwencji Gminy m. Lwowa, Ministerstwa Kultury i innych instytucji.

Nadto Komitet, na wielkim zgromadzeniu obywatelskim w Ratuszu, zwrócił się z apelem do społeczeństwa całej Polski o poparcie jego akcji w kierunku jak najszybszego postawienia pomnika Tej, której utwory wszczepiały w ponurość niewoli w serca polskie ideały niepodległościowe i ducha czynu.

W dalszym rozwoju tej akcji, już w najbliższym czasie, zostaną rozesłane odezwy oraz cegiełki na fundusz budowy pomnika. W chwili, gdy społeczeństwo zostaje powołane do ofiar na ten cel, jest rzeczą wskazaną przedstawić, w jakim stadium znajduje się obecnie ta akcja. Tym bardziej, że zaszedł ostatnio pocieszający fakt, który przyczyni się wydatnie do przyspieszenia momentu, w którym pomnik Marii Konopnickiej powstanie na jednym z reprezentacyjnych obszarów Lwowa — tu, w naszym mieście.

Przybliżenie tego momentu zawdzięcza Komitet Związkowi Polek w Ameryce, który — obok wspaniałej fundacji na rzecz Cmentarza Obrońców Lwowa — przeznaczył również fundusz w wysokości 2000 dolarów na budowę pomnika Marii Konopnickiej. Dotacja ta ma swoją godną uwagi historię. Związek Kobiet Amerykańskich od samego powstania żywił głęboki kult dla Wielkiej Poetki. Dowodem tego było uhonorowanie Jej najwyższą godnością, jaką organizacja rozporządzała, tzn. mianowaniem Jej honorową członkinią Związku.

Wyrazem pietyzmu dla wieszczki narodowej był również fakt, iż przy sposobności wycieczki kobiet amerykańskich do Polski, ówczesna przewodnicząca Związku, p. Napiera Iska, nawiązała serdeczny kontakt z Komitetem Budowy Pomnika. Kontakt ten utrzymuje się po dziś dzień, niezależnie od zmiany zarządu Związku, którego prezeską jest obecnie p. Honorata Wołoska.

W momencie, gdy Komitet ma rozporządzać tak hojnym darem i gdy liczy na wzmożoną ofiarność społeczeństwa, warto uczynić przegląd jego dotychczasowej działalności. Komitet powstał spontanicznie, niemal bezpośrednio po śmierci Poetki i złożeniu Jej szczątków na Cmentarzu Łyczakowskim. Skupił pod przewodnictwem Jana Kasprowicza najwybitniejszych przedstawicieli wszystkich środowisk społecznych.

Ofiary zaczęły płynąć wartkim strumieniem i można się było spodziewać rychłego urzeczywistnienia planu. Niestety, przyszły lata wojenne, a po nich — dewaluacja, w wyniku czego fundusze stopniały do znikomych rozmiarów. Gdy po śmierci Jana Kasprowicza, a następnie po wyjeździe z Lwowa drugiej z rzędu przewodniczącej Komitetu, pełnej zapału w tej sprawie Jadwigi Petryckiej-Tomickiej, przewodnictwo objęła w roku 1924 p. Jadwiga Zgórska, skapitalizowany fundusz wynosił zaledwie 2000 zł.

Pomimo tak szczupłych funduszów i niesprzyjających warunków ogólnych, pomysł budowy pomnika nie został porzucony. Prace nad nowym projektem trwały. Dzięki wytrwałości Komitetu, udało się zdobyć nowy projekt artystyczny autorstwa Luny Drexlerówny. Przedstawia on „Oracza” — symbolizującego twórczą działalność Poetki. Projekt został przychylnie oceniony przez komisję artystyczną złożoną z najwybitniejszych znawców sztuki w mieście i zatwierdzony przez władze.

Gmina miasta Lwowa ofiarowała plac pod pomnik w Parku Kościuszki. Pomnik ten stanie się z pewnością prawdziwą ozdobą naszego miasta. Warto zaznaczyć, że Komitet — w hołdzie pietyzmu dla p. Luny Drexlerówny, która tak wiele pracy i serca włożyła w rozpoczęte przez siebie dzieło — skorzystał także z jej projektu przy budowie nagrobka na Cmentarzu Łyczakowskim. Na kamiennym cokole ustawione zostało popiersie Konopnickiej, będące studium głowy do projektowanego przez Lunę Drexlerównę pomnika. Po tym krótkim zarysie historycznym akcji, wracamy do jej aktualnego stanu.

Komitet — po pokryciu dotychczasowych wydatków na projekty i plany — posiada 10 000 zł gotówki plus 21 000 zł przekazanych przez Związek Polek w Ameryce, co daje razem 31 000 zł. Kosztorys wykonania pomnika natomiast został obliczony na 50 000 zł. Zatem brakuje jeszcze 20 000 zł. Jest to suma poważna, zwłaszcza w obliczu ciężkiego kryzysu ekonomicznego. Przewodnicząca Komitetu, p. Zgórska, w rozmowie z reprezentantką redakcji „Wschód” podkreślała, że Komitet zdaje sobie sprawę, iż żyjemy w smutnej rzeczywistości, w której tyle potrzeb domaga się zaspokojenia. Mimo to nie możemy jednak zapominać, że w każdej epoce, jakkolwiek ciężkiej, człowiek „nie samym chlebem żyje” i że w jeszcze wyższej mierze odnosi się to do organizmu zbiorowego, jakim jest Naród.

Uczczenie trwałym pomnikiem Wielkiej Budzicielki duszy narodowej, której utwory były dla nas potężnym pokrzepieniem, solą duchową w czasie niewoli, a i źródłem żywej siły moralnej — zostało przekazane nam przez inicjatorów tego dzieła jako obowiązek do spełnienia, jako kontynuacja ciągłości pracy około tworzenia i poszanowania naszych dóbr duchowych. Praca taka nigdy nie może być przerwana.