Zamek Lubarta w Łucku wyrósł z drewniano-ziemnego grodu w późnośredniowieczną twierdzę i przez stulecia nadawał ton Wołyniowi. To tu, w 1429 roku, odbył się zjazd monarchów. Przy jednym stole zasiedli Władysław Jagiełło, książę Witold, przyszły cesarz Zygmunt Luksemburski, król Danii Eryk Pomorski, Wasyl II, wielki mistrz krzyżacki Paul von Rusdorf, legat papieża Marcina V oraz posłowie cesarza bizantyńskiego Jana VIII — obok książąt ruskich i chanów tatarskich.

Historia Łucka

Zamek w Łucku zwany Zamkiem Lubarta, jest jednym z najlepiej zachowanych zamków Wołynia, mimo przekształceń zachował on układ i wiele elementów warowni późnośredniowiecznej. Miejscowość, położona w zachodniej części Ukrainy, nad Styrem, jest obecnie siedzibą administracyjną obwodu wołyńskiego i rejonu łuckiego. Posiada ona dawną metrykę, bowiem pierwsza wzmianka o Łucku pochodzi z 1085 r. 

Znajdował się on wówczas w księstwie wołyńskim, zaś po jego rozpadzie w XII w. stał się stolicą odrębnego księstwa. Następnie był jednym z ważniejszych grodów Rusi Halicko-Włodzimierskiej, a w latach 20. XIV w. trafił pod władzę Litwinów. Podczas walk o schedę po Bolesławie Trojdenowiczu między Królestwem Polskim, Królestwem Węgierskim i Wielkim Księstwem Litewskim w Łucku utrzymał się Lubart Giedyminowicz. Władca ten rozpoczął proces przekształcania drewniano-ziemnego grodu w zamek. 

Na mocy układu polsko-litewskiego z 1366 r. Lubart otrzymał wschodnią cześć Wołynia z Łuckiem, którego znaczenie poczęło rosnąć. W początkach XV w. Łuck stał siedzibą łacińskiej diecezji, zaś w 1429 r. na zamku odbył się wielki zjazd monarchów europejskich. W 1431 r. w zamku łuckim skutecznie obronił się przed wojskami Władysława Jagiełły jego krnąbrny brat, Świdrygiełło. Po jego śmierci Łuck pozostał w Wielkim Księstwie Litewskim. W 1569 r., wraz z całym Wołyniem, przyłączony został do Korony. Miasto było odtąd stolicą województwa oraz miejscem odbywania sejmików szlachty wołyńskiej.

Historia zamku do końca XVII wieku

Powstanie zamku poprzedzał wczesnośredniowieczny gród drewniano-ziemny, dostoswany do rzeźby terenu. Wzniesiono go na wschód od późniejszego miasta, na wyniesieniu w zakolu Styru, u ujścia rzeczki Mały Głuszec. W XII w. na majdanie grodu powstała murowana cerkiew św. Jana. Proces przekształcania grodu w ceglany zamek przebiegał etapami. W pierwszej fazie (lata 50.-60. XIV stulecia) powstała baszta bramna (zwaną obecnie Wieżą Lubarta), w której umieszczono wrota i mniejszą furtą dla pieszych, bronione zwodzonym mostem (obecny przejazd znajduje się poniżej pierwotnego wjazdu). Od strony zachodniej basztę wzmacniały w narożach dwie masywne przypory. 

Główną elewacje zdobiły trzy zamknięte odcinkowo blendy, z których środkowa przepruta została dwoma niewielkimi otworami okiennymi. Przejazd bramny sklepiono sklepieniem krzyżowo-żebrowym, na wyższe kondygnacje wiodły dwie spiralne klatki schodowe. Na południe od baszty bramnej rozpoczęto też wówczas budowę głównego domu zamkowego oraz odcinka murów obronnych od strony podgrodzia - reszta zabudowy (poza gmachem cerkwi) była wykonana z drewna. Drewniana była też większa część obwodu obronnego. 

W kolejnym etapie, który datowany jest na lata 70.-80. XIV w. (a więc jeszcze za czasów Lubarta) kontynuowano wznoszenie zwieńczonych blankami murów obronnych, które zastępowały stopniowo fortyfikacje drewniane. W południowo-wschodnim narożu obwodu rozpoczęto budowę czworobocznej baszty (tzw. Wieży Styrowej lub Świdrygiełły), wzmocnionej od zewnątrz dwoma diagonalnymi przyporami. Na tym etapie podwyższono też najpewniej basztę bramną o jedną kondygnację. Ukończenie budowy zamku murowanego przypisuje się wielkiemu księciu Witoldowi. 

Na przełomie XIV i XV stulecia zamknięto obwód obronny zamku, od północy wzmacniając go trzecią czworoboczną basztą, trójkondygnacyjną, nazwaną później Władyczą (od pobliskiego dworu biskupów wschodniego obrządku, na miejscu którego stoi obecnie klasycystyczny budynek z 1807 r.). 

Tak ukształtowany zamek w 1429 r. gościł uczestników słynnego zjazdu łuckiego, w którym - prócz Władysława Jagiełły i Witolda - wzięli udział m.in. czołowi władcy regionu - król niemiecki i przyszły cesarz Zygmunt Luksemburski, król duński - Eryk VII, wielki książę moskiewski Wasyl II Ślepy, wielki mistrz zakonu krzyżackiego Paul von Rusdorf, mistrz krajowy inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego, chanowie Tatarów perekopskich i zawołżańskich, hospodar Wołoszczyzny, a także liczni książęta oraz posłowie cesarza bizantyjskiego Jana VIII Paleologa. 

Pomieszczenie tak licznych gości (oraz ich dworów) niewątpliwie przekraczało możliwości domu zamkowego, zwanego pałacem książęcym. Zapewne znaczna część dworzan zakwaterowana była w mieście lub na terenie tzw. Zamku Dolnego czy też Okolnego, czyli dawnego podgrodzia, otoczonego umocnieniami drewnianymi, które w XVI stuleciu zastąpił murowany obwód obronny, wzmocniony basztami. 

W drugiej połowie XV w. przebudowano mury zamkowe, zastępując blankowanie krytymi gankami strzeleckimi. Obwód obronny ponownie zmodernizowano w XVI w., wyposażając go w rzędy strzelnic dla broni ręcznej. W tym samym stuleciu baszty wjazdową oraz Styrową podwyższono o jedną kondygnację. Prowadzono też na zamku inne prace remontowe i budowlane, których śladem są m.in. obramienia okienne baszty wjazdowej. W 2. połowie XVI lub początku XVII w. baszty wjazdową i Styrową zwieńczono attyką grzebieniową.

Od XVIII do XX wieku

W XVIII w. zamek stracił znaczenie militarne, pozostając jednakże nadal siedzibą urzędów starościńskich, archiwum oraz sądu, jak też siedzibą biskupów unickich eparchii łucko-ostrogskiej. W 1775 r. jej ordynariusz, Sylwester Stefan Rudnicki-Lubieniecki, nakazał rozbiórkę posadowionej w obrębie zamku, a znajdującej się w złym stanie technicznym, cerkwi p.w. św. Jana. Planowano na jej miejscu wznieść nową cerkiew, czemu przeszkodziła jednakże trudna sytuacja polityczna i ekonomiczna diecezji po rozbiorach Polski. W 1781 r. na zamku miał miejsce pożar, który strawił gotycki dom książęcy. 

W 1789 r. na jego miejscu wzniesiono zachowany do dzisiaj budynek, zwany domem szlacheckim, mieszczący kancelarię i sąd szlachecki. Po upadku Rzeczypospolitej zamek łucki stracił znaczenie administracyjne, choć nadal był częściowo użytkowany - mieściła się tam m.in. siedziba powiatowej Izby Skarbowej. Jednakże nieremontowane mury i baszty niszczały, w okresie międzywojennym znaczne fragmenty obwodu uległy rujnacji, brakowało także attyk na basztach wjazdowej i Styrowej, a najwyższa kondygnacja baszty Władyczej była znacznie przekształcona. Na zamku swą siedzibę miało wówczas Muzeum Wołyńskie. 

Po II wojnie światowej zamek podlegał dalszej degradacji, dopiero w latach 70. XX w. budowlę poddano renowacji i częściowej rekonstrukcji (m.in. fragmenty murów obwodowych, górna kondygnacja baszty Władyczej, attyki). W latach 80. XX w. przeprowadzono prace archeologiczne, które pozwoliły na uchwycenie faz zabudowy warowni oraz odsłonięcie fundamentów cerkwi zamkowej, dostępnej obecnie do zwiedzania. 

Zamek, stanowiący jedną z głównych atrakcji turystycznych zachodniej Ukrainy, jest obecnie wykorzystywany na cele muzealne.