Fragmenty kronik polonijnych w czasopiśmie "Wieści z Polski". W tym numerze wspomniane są oględnie warunki życiowe w Montceau-Les-Mines, kwestie mieszkaniowe w owym zagłębiu węglowym, a także zagadnienia związane ze szkolnictwem. Oprócz tego znajdziemy notę na temat pomnika, jaki wystawiono gen. Bemowi na Węgrzech (Źródło: „Wieści z Polski”, Warszawa 1930, R: 3, nr 1, s. 26-27, za: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

ŻYCIE POLSKIE W MONTCEAU-LES-MINES.

Pan Kowol pisze w „Narodowcu” w art. p.t. „Montceau-les-Mines”:

„Wreszcie Montceau-les-Mines. Stolica zagłębia węglowego, znanego każdemu wychodźcy polskiemu. Miasto, pięknie położone w okolicy górzystej, robi naogół korzystne wrażenie.".

Niektóre ulice przypominają swoim wyglądem nasze Douai w północnej Francji. Tylko ruch znacznie mniejszy.
Składów, czy w ogóle napisów polskich, nie ma. Jest tam gdzieś w ukryciu księgarnia polska, ale to niewiele. Tak bądź co bądź wysoko rozwiniętego polskiego życia kupieckiego, jakie daje się zauważyć w niektórych miastach północnej Francji, nie ma widocznie nigdzie.

Ale życie polskie jest. W całym zagłębiu Montceau-les-Mines, należącem do kompanji kopalnianej Blanzy, zamieszkuje około 10.000 Polaków. Mianowicie w La Saule około 100 rodzin, w Blanzy 250 rodzin, Bois de Verne 300 rodzin, Magny 260 rodzin, w Baudras-Essarts 200 rodzin. Poza tem cała masa samotnych.
Warunki pracy i płacy? Niepomyślne. — Jeszcze mniej pomyślne, niż naogół spotykane w północnej Francji. Przede wszystkiem zarobki znacznie niższe.

Górnicy bardzo często zmuszeni są pracować w wodzie, — co wywołuje nawet wśród młodszych reumatyzm.
Pokłady węgla są wysokie, znacznie wyższe, niż w północnej Francji; prowadzi się przeto w niektórych miejscach gospodarkę rabunkową, co znów ujemnie wpływa na kwestię bezpieczeństwa górników. Położenie robotników, jak widać, i tutaj jest niesłychanie ciężkie.

Warunki szkolne dla dziatwy polskiej są lepsze, niż na północy. Mamy w zagłębiu obecnie już 17 polskich nauczycieli, którzy z całem poświęceniem i istotnie wielką gorliwością pracują dla dziatwy i przeważnie nie uchylają się od współpracy społecznej wspólnie z wychodźstwem. Praca nauczycieli, podobnie jak we Wsch. Francji, o czem jeszcze napiszemy, daje tu piękne owoce i cieszy się poparciem wszystkich.

Nauczycielstwo pracuje ręka w rękę z księżmi, których na tutejszym terenie jest dwóch. W Gautherets pracuje sympatyczny i gorliwy ks. dziekan Ryba, w Montceau-les-Mines ks. Mieczkowski.

Warunki mieszkaniowe robotników nie wszędzie są dobre. Częściowo mieszkają jeszcze w ciasnych i niewygodnych barakach, jak np. w Magny, chociaż przyznać trzeba, że buduje się tu obecnie nowa kolonja, która nieco zapobiegnie brakowi mieszkań.

W La Saule zwiedziliśmy przytułek dla starców „Ste Marie”, gdzie pracują dwie polskie siostry. Tu odbywają się polskie nabożeństwa, zebrania i t.p. W pokoju przyjęć obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Siostra przełożona, Francuzka, zapewnia nas o swojej wielkiej przyjaźni dla Polaków. Są piękne dowody na to, że ta przyjaźń istotnie jest szczera.
Jedziemy w kierunku Gautherets. Kolonja naprawdę wzorowa. Domki czyste, białe, z ogródkami, ulice dobrze utrzymane, w samej budowie kolonji pełna harmonia. — Szkoda tylko, że tak bardzo oddalona od miasta i stacji kolejowej.

Wstępujemy do niektórych mieszkań. Że to niedziela, więc wszędzie nastrój świąteczny, wszędzie wzorowy porządek.
Górnik Szymanowski z wielką i głęboką znajomością rzeczy udziela nam informacji o warunkach pracy w tutejszych kopalniach. Są ciężkie. Objaśnia dokładnie, dlaczego. Widać, że to człowiek, który interesuje się swoją pracą i który wiele czytał i wiele się nauczył.

W Gautherets, jak powiedzieliśmy, zamieszkuje około 500 rodzin polskich. Może nawet więcej. W każdym razie najmniej 80 procent mieszkańców, to Polacy. Osada to zupełnie nowa. Zapytajcie Francuza, gdzie leży Gautherets: nie będzie wiedział. Ale zapytajcie, gdzie jest „La ville polonaise” — „miasto polskie”. Od razu wskaże wam drogę.
Gautherets ma polskiego księdza, polskich nauczycieli, ma ochronkę, zakład „Kropla mleka”, są cztery siostry polskie, lecznica polska z lekarzem, znającym dobrze język polski i łączącym się z Polakami.

POMNIK WDZIĘCZNOŚCI WĘGRÓW DLA GENERAŁA BEMA.

Węgrzy postanowili uczcić pamięć zasługi generała Bema przez wystawienie mu pomnika w stolicy Węgier, Budapeszcie, gdzie zawiązał się specjalny komitet budowy pomnika.

W klubie „Feszek” w Budapeszcie odbyło się posiedzenie komitetu budowy pomnika, na którem przed licznie zebraną publicznością przemówienie wygłosił baron dr Albert Nyary, wskazując na wielką rolę gen. Józefa Bema w historji Węgier.

Pod wrażeniem tej mowy i kilku następnych postanowiono zgromadzić odpowiednie fundusze na wystawienie w sercu Węgier spiżowej postaci bohatera, która byłaby pomnikiem wdzięczności i zmartwychwstania Węgier.