Spotkanie malarza Alojzego Rejchana ze skrzypkiem Karolem Lipińskim na początku lat 40. XIX wieku we Lwowie zaowocowało portretem tego drugiego artysty, który dzisiaj możemy oglądać we Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki.

„Gazeta Lwowska” w numerze z 13 września 1842 roku, w dziale Nowiny lwowskie, zamieściła obok siebie dwie krótkie notki, z których pierwsza informowała o planowanym na zimę tego roku pobycie w mieście słynnego skrzypka Karola Lipińskiego (1790-1861), zaś druga o powrocie z podróży artystycznej do Wiednia i Drezna malarza Alojzego Rejchana (1807-1860). Obaj uchodzili w drugiej ćwierci XIX stulecia za najwybitniejszych przedstawicieli lwowskiego życia artystycznego i znajdowali się u szczytu popularności, odnosząc znaczące sukcesy również na arenie międzynarodowej.

Malarz

Alojzy Rejchan był przedstawicielem trzeciego pokolenia malarzy w swojej rodzinie. Po pierwszych lekcjach malarstwa odebranych jeszcze we Lwowie wyjechał na studia do stolicy cesarstwa, uzyskując w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu dyplom malarza historycznego, portrecisty i miniaturzysty. Kontynuował edukację artystyczną, podróżując po głównych ośrodkach sztuki w Europie: w latach 1832-1835 przebywał we Włoszech (głównie w Rzymie i Neapolu), a następnie doskonalił warsztat w Paryżu. Odwiedził również Niemcy i Niderlandy. Był jednym z pierwszych artystów pochodzących z Galicji, których prace pokazano na paryskim Salonie: w 1838 roku na ekspozycję przyjęto dwa (z trzech zgłoszonych) portrety wykonane akwarelą - baronowej Lepic z synem oraz pani Orillat.

Zdobyte za granicą uznanie nie uszło uwadze lwowskich miłośników sztuki - lokalna prasa regularnie (choć lakonicznie) donosiła o jego „zasługach”. Gdy więc powrócił do rodzinnego miasta i osiadł tam na stałe, niemal natychmiast stał się rozchwytywanym przez lwowską socjetę portrecistą. Ceniony przede wszystkim za subtelne w kolorystyce miniatury akwarelowe, tworzył także obrazy olejne. Pozostawił po sobie bogaty dorobek, przede wszystkim obejmujący portrety, w tym wizerunki wielu ważnych postaci galicyjskiego życia politycznego i kulturalnego. Wśród nich znajduje się również olejny portret Karola Lipińskiego, dawniej należący do zbiorów Muzeum im. Lubomirskich, obecnie znajdujący się w Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki.

Muzyk

Karol Lipiński był w latach 30. XIX wieku u szczytu sławy. Karierę rozpoczął jako koncertmistrz orkiestry Teatru Miejskiego we Lwowie, poświęcał się wówczas także działalności kompozytorskiej. Przełom nastąpił w 1817 roku, gdy wyjechał do Włoch i zaczął koncertować jako skrzypek. Szybko zyskał pozycję jednego z największych wirtuozów Europy. Koncertował wspólnie z legendarnym już wówczas Niccolò Paganinim, znał się z Fryderykiem Chopinem i przyjaźnił z Robertem Schumannem. Odbył tournée po Niemczech, Rosji, Francji i Anglii. W 1839 roku otrzymał prestiżowe stanowisko koncertmistrza kapeli oraz dyrektora muzyki kościelnej na dworze króla Saksonii w Dreźnie. Ostatecznym potwierdzeniem jego pozycji było otrzymanie jednych z ośmiu skrzypiec, które Paganini pozostawił w spadku najwybitniejszym jego zdaniem muzykom Europy.

Obraz

Olejny portret pędzla Rejchana przedstawia go jako mężczyznę w sile wieku, pewnego swych umiejętności i świadomego pozycji. Lipiński ukazany w półpostaci, siedzi w fotelu na tle kotary i okna - zgodnie z konwencją portretu reprezentacyjnego. Za oknem widoczny jest fragment błękitnego nieba. Ubrany jest w czarny surdut, białą koszulę i kremową atłasową kamizelkę. Na palcu wskazującym prawej ręki widnieje pierścień z diamentem - symbol statusu społecznego.

Obraz nie został datowany przez artystę. Specjaliści z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki określili czas jego powstania na drugą połowę lat 30. XIX wieku. Wydaje się jednak, że portret mógł powstać nieco później, na początku kolejnej dekady, gdy zarówno Rejchan jak i Lipiński przebywali w tym samym czasie we Lwowie. Wskazywać na to może fryzura skrzypka - dłuższe, sięgające do uszu włosy, widoczne na wizerunkach z tego okresu (np. na litografii Hannsa Hanfstaengla z 1841 roku, przechowywanej w Bibliotece Narodowej w Warszawie), podczas gdy na portretach z końca lat 30. ukazywany był w znacząco krótszych i bardziej pofalowanych włosach.

Koligacje

Alojzy Rejchan portretował Lipińskiego kilkukrotnie. Znana jest akwarela, również należąca do zbiorów Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki, która - sądząc po wieku modela - musiała powstać wcześniej. W 1856 roku kolejny olejny portret muzyka pędzla Rejchana został zaprezentowany na wystawie we Lwowie, zdobywając uznanie krytyków. Jeden z recenzentów pisał wówczas o nim: „Widzimy przed sobą człowieka spokojnego, lecz tylko w chwili, gdy siedział malarzowi, a w całej twarzy maluje się temperament żywy, oko tleje ogniem twórcy, nie gorączkowego zapału ani rozbujałej fantazji; jest myślący, ale zadumany; zdaje się, jak gdyby słuchał i liczył”. Portret ten znajduje się dziś w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.

Częsta obecność Lipińskiego w twórczości Rejchana nie jest przypadkowa - łączyły ich bowiem bliskie relacje rodzinne. Koligacje pomiędzy rodzinami sięgały początków XIX wieku. Ojciec Alojzego, Józef Rejchan, sportretował wówczas młodego Karola jako cudowne dziecko („wunderkinda”), trzymającego harfę - symbol przyszłej kariery muzycznej. Matka Alojzego, Maria Garbaczyńska, była siostrą Reginy - żony Karola Lipińskiego - co czyniło go wujem malarza. Ostatecznie Karol Lipiński został teściem Alojzego Rejchana, który poślubił jego córkę (a swoją kuzynkę) Ludwikę. O samym małżeństwie wiadomo niewiele. Według wspomnień rodzinnych spisanych przez Stanisława Reychana, wnuka malarza, Ludwika zmarła młodo, pozostawiając męża z trójką dzieci. Około połowy lat 50. Alojzy Rejchan poślubił Kornelię Annę z domu Wandruszka.

Ze względu na brak dokładnego datowania portretu oraz niepewną datę ślubu artysty z Ludwiką Lipińską, trudno jednoznacznie stwierdzić, czy do obrazu pozował jeszcze wuj, czy już teść malarza. Pewne jest jednak, że obaj znali się dobrze i obaj byli uznawani we Lwowie za największych mistrzów swojej epoki.