Elna Gistedt w Warszawie, 1925 r., domena publiczna
Źródło: Wikimedia Commons, Modyfikowane: tak
Fotografia przedstawiająca Grób Elny Gistedt-Kiltynowicz
Elna Gistedt w Warszawie, 1925 r., domena publiczna
Źródło: Wikimedia Commons
Fotografia przedstawiająca Grób Elny Gistedt-Kiltynowicz
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002467-P/170399

Grób Elny Gistedt-Kiltynowicz

Identyfikator: POL-002467-P/170399

Grób Elny Gistedt-Kiltynowicz

Wybierając się na tournée do Warszawy, szwedzka primadonna Elna Gistedt, planowała zostać w Polsce dwa tygodnie, a jej pobyt przedłużył się do 22 lat. Została zapamiętana nie tylko jako artystka, ale też jako przyjaciółka Polaków.

Elna Gistedt urodziła się w Sztokholmie 26 stycznia 1895 roku. „[…] już jako pięciolatka otrząsnęłam ziemię rodzinną z sandałków, podążając z rodzicami do Stanów Zjednoczonych. Z siedmiu lat tam spędzonych nie pozostały mi jakieś szczególne wrażenia, jestem jednak pewna, że wtedy właśnie wzbudziła się we mnie ciekawość świata i głód nowych przeżyć w obcych krajach”. Już po powrocie do Szwecji zaczęła wykazywać zainteresowanie teatrem, co właściwie nie dziwiło, gdyż jej rodzice - Ernst Gistedt (1863–1907) i Maria Gistedt z domu Welcher (1870–1943) - także byli aktorami. W wieku 14 lat zaczęła łączyć naukę z występami w sztokholmskim Djurgårdsteatern. W swoich wspomnieniach zaznacza, że nie było to łatwe, gdyż nauka nigdy nie była jej pasją.

W 1916 r. trafiła do teatrzyku ogródkowego w Helsinkach, gdzie - jak sama żartobliwie wspominała - pełniła funkcję dyrektorki; przygoda ta nie trwała jednak długo i na jesieni tego samego roku powróciła do rodzinnego Sztokholmu. W tym czasie święciła triumfy jako śpiewaczka w „Księżniczce czardasza”. W 1917 r. wyjechała na występy do Petersburga i Moskwy, lecz niecałe dwa lata później wróciła do Szwecji. „Jednak żądza podróżowania wciąż i natarczywie domagała się zaspokojenia, więc w listopadzie [1919] znowu byłam w Helsinkach, gdzie występowałam do 1920 r.”, a następnie spędziła kilka miesięcy w Berlinie. Pobyt w tym mieście okazał się kluczowy, gdyż to tam zdecydowała o dwutygodniowym wyjeździe do Warszawy, by zagrać tytułową rolę w komediooperetce „Nitouche”.

Początkowo Warszawa nie wywarła na Elnie dobrego wrażenia. Primadonna przybyła do miasta pociągiem 2 lutego 1922 r., gdy „pogoda [była] dżdżysta, mogąca zdławić najpromienniejszy entuzjazm”. Primadonna miała wystąpić w „Księżniczce czardasza”, lecz w wyniku zmiany planów, wynikających z protestów innej primadonny, obsadzono ją ponownie jako Denise w „Nitouche”. Choć w dniu premiery była przeziębiona to i tak zrobiła ogromne wrażenie tańcem i grą aktorską. Wkrótce poznała Witolda Kiltynowicza, właściciela fabryki dywanów, za którego wyszła za mąż. „Brałam ślub w godzinie dwunastej, w białej sukni i kapeluszu, w obecności dwóch świadków […] Po ślubie byliśmy na obiedzie w Hotelu Europejskim w towarzystwie przyjaciół mego męża. Nikt z moich znajomych nie uczestniczył w tym przyjęciu, bo wtedy nie zdążyłam jeszcze z nikim naprawdę szczerze się zaprzyjaźnić”. Małżonkowie wkrótce zamieszkali w willi zaprojektowanej przez Helenę i Szymona Syrkusów przy ul. Katowickiej na Saskiej Kępie.

Elna Gistedt nie zrobiła w Warszawie ogromnej kariery, lecz przebywanie tu sprawiało jej przyjemność. Występowała w operetkach, a także dawała gościnne występy poza Polską. Gdy wybuchła II wojna światowa, postanowiła zostać w Polsce i otworzyć w Warszawie kawiarnię. W ten sposób pomagała aktorom i śpiewakom, którzy nie chcieli występować przed Niemcami; dzięki pracy w kawiarni mieli oni karty pracy, zwalniające ich od robót przymusowych. Lokal „U Elny Gistedt” działał od lutego 1940 r. przy ul. Nowy Świat 18 aż do uszkodzenia budynku w czasie powstania warszawskiego. Ponadto Szwedka angażowała się w pomoc Polakom - przekazywała żywność do getta, organizowała opiekę nad chorymi dziećmi na Zamojszczyźnie czy dostarczała ciepłe ubrania dla potrzebujących.

Po śmierci męża, opuściła Warszawę pod koniec 1944 r. i wyjechała do Sztokholmu, gdzie nagłaśniała w mediach niemieckie zbrodnie wojenne, ale też nadal występowała. Po zakończeniu II wojny jeszcze kilkukrotnie wracała do Polski. Zmarła 26 października 1982 r. w Sztokholmie i została pochowana w katolickiej części cmentarza w Solna.

Osoby powiązane:

Bibliografia i archiwalia:

  • „Elna Gistedt död. Operettstjärna hjälpte förföljda undan nazisterna”, „Dagens Nyheter”, 30 X 1982.
  • „Elna Gistedt - Szwedka z polskim sercem”, „Kurier Polski”, 16 XI 1982, nr 223.
  • Gistedt E., „Od operetki do tragedii. Ze wspomnień szwedzkiej gwiazdy operetki warszawskiej”, Warszawa 1982.
  • Wagner K., „Kobieta wobec wojny. Elna Gistedt i jej dzieci” [https://historiaposzukaj.pl/wiedza,osoby,894,osoba_elna_gistedt.html].
  • „Elna Gistedt-Kiltynowicz (1895–1982) Odznaczona w 2022 roku.”, Instytut Pileckiego, https://instytutpileckiego.pl/pl/medal/odznaczeni/elna-gistedt-kiltynowicz [dostęp 17.12.2024].

Słowa kluczowe:

Publikacja:

17.12.2024

Ostatnia aktualizacja:

18.12.2024

Opracowanie:

Katarzyna Wagner
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Grób Elny Gistedt-Kiltynowicz Fotografia przedstawiająca Grób Elny Gistedt-Kiltynowicz Galeria obiektu +1
Elna Gistedt w Warszawie, 1925 r., domena publiczna
Fotografia przedstawiająca Grób Elny Gistedt-Kiltynowicz Fotografia przedstawiająca Grób Elny Gistedt-Kiltynowicz Galeria obiektu +1
Elna Gistedt w Warszawie, 1925 r., domena publiczna

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz