Informacja o obiekcie:
Cmentarze z polskimi pomnikami nagrobnymi.

Bwana Mkubwa, Mbala, Livingstone, to miejsca dawnych polskich osiedli wychodźczych w Zambii. Pierwsze transporty Polaków z niewoli sowieckiej dotarły tam w lutym 1943 r. Na ich terenach działały m.in. świetlice, szpital, biblioteki, teatry, polskie szkoły powszechne i zawodowe. W Livingstone działał doskonały ośrodek szkolny, w którym nauczali m.in. senatorowie RP, generałowie, profesorowie wyższych uczelni. Funkcjonowało harcerstwo i inne komórki życia społecznego. W osiedlach dbano o zachowanie tożsamości narodowej, czego przykładem jest m.in. pomnik Orła Białego z napisem: „Bóg Honor Ojczyzna Boże zbaw Polskę” oraz tablica „Wygnańcy Polscy Wielkiej Wojny Światowej lat 1939-1945” przy głównej bramie wjazdowej na teren osiedla w Bwana Mkubwa. Nekropolie, na których spoczywają Polacy, narażone są na niszczycielskie działanie klimatu afrykańskiego i buszu.

Zrealizowane prace: 

2021
Przedstawiciele krajowych organizacji harcerskich dotarli do polskich osiedli wychodźczych w Zimbabwe, czyli dawniejszych terenach Rodezji Południowej.

W okresie 3-23 września 2021 r. zespół harcerskich wolontariuszy złożonych z przedstawicieli różnych organizacji harcerskich dotarł aż do siedmiu polskich miejsc pamięci znajdujących się na terenach dawnej Rodezji Południowej, czyli dzisiejszego Zimbabwe.

Wśród nich znalazły się trzy polskie nekropolie w miejscowościach Rusape, Kadoma, Marondera. Wszystkie kwatery i groby zostały udokumentowane, dokładnie oczyszczone, zinwentaryzowane i odmalowane na biało. Po raz pierwszy udało się odszukać pozostałości po dawnym polsko-włoskim cmentarzu znajdującym się obok osiedla w Ngesi, z którego Polacy zostali później ekshumowani do Kadomy. Spod gruzów wydobyte zostały dwa połamane krzyże znajdujące się niegdyś na polskich grobach.

Ponadto wolontariusze dotarli w miejsca dawnych polskich osiedli wychodźczych w Rusape i Ngesi. Razem z ich obecnymi mieszkańcami przeprowadzili inwentaryzację wybranych budynków, a także nagrali reportaże przedstawiające obecny stan i wygląd zabudowań. W Ngesi, tuż obok cmentarza odnaleziono fundamenty po dawnym polskim szpitalu, kaplicy, teatrze i barze - dzięki przeprowadzonej inwentaryzacji możliwa będzie m.in. weryfikacja historycznej mapy osiedla stworzonej na podstawie wspomnień świadków.

W drodze na spotkanie z Konsul Honorową RP w Harare harcerska ekspedycja odwiedziła również dawną polską szkołę dla dziewcząt w Digglefold, gdzie dokonała inwentaryzacji polskiego kamiennego Orła, znajdującego się przed głównym wejściem. Uczennice i nauczyciele po dziś dzień dbają także o polskie godło wyhaftowane przez polskie uczennice, tym samym podtrzymując historię tego ważnego miejsca wśród lokalnej społeczności.

Całej wyprawie towarzyszyło wiele prelekcji poświęconych losom Polaków w Afryce, spotkań z Polonią i członkami lokalnych społeczności afrykańskich. Ich celem było nagłaśnianie idei projektu oraz budowanie świadomości na ciągle mało znany temat, jakim jest los Polaków, którzy po opuszczeniu ZSRR trafili do Afryki razem z armią gen. Andersa.

2022
Projekt miał na celu dotarcie do polskich miejsc pamięci w Ugandzie i daw. Tanganice (Tanzanii), zadbanie o nie, przeprowadzenie inwentaryzacji ich stanu (ostatnia ekspedycja historyków była w Ugandzie w 2017 r.), pozyskanie dokumentacji i budowanie świadomości o losach polskich wychodźców - którzy razem z armią gen. Andersa opuścili ZSRS, a następnie trafili do Afryki - w kraju i wśród lokalnych społeczności, polskiej młodzieży, studentów, Polonii.

Tegoroczna ekspedycja przeszkolonych wolontariuszy, współpracujących z historykami, którzy jako jedni z pierwszych zajęli się ochroną miejsc pamięci w Afryce, skupiła się na oczyszczeniu, odmalowaniu, inwentaryzacji i dokumentacji zdjęciowej i filmowej pięciu polskich nekropolii, czterech pomników, kościoła oraz dotarciu do śladów po dawnych polskich osiedlach w Koja, Morogoro i Ifunda.

2023
Projekt „Harcerska Afryka 2023. Czuwamy. Polskie Miejsca Pamięci w Zambii” miał na celu dotarcie do Miejsc Pamięci w daw. Rodezji Północnej, przeprowadzenie prac porządkowych i inwentaryzacyjnych, utworzenie dokumentacji i nagranie krótkometrażowego filmu dokumentalnego o wychodźcach, którzy wraz z Armią Andersa opuścili ZSRR i trafili do Afryki, mającego na celu szerzenie świadomości i promowanie idei ochrony dziedzictwa narodowego poza granicami kraju. Tegoroczna ekspedycja skupiła się na oczyszczeniu, odmalowaniu, dokumentacji zdjęciowej i filmowej stanu obecnego 6 Polskich Miejsc Pamięci. Powstanie krótkometrażowy film dokumentalny o polskich wychodźcach, który będzie w angażujący dla młodego odbiorcy sposób opowiadał o losach Polaków w Afryce i promował działania mające na celu ochronę polskich nekropolii.

2024
W ramach prowadzonych działań projektu „Harcerska Afryka 2024. Usłyszeć, zobaczyć, doświadczyć. Polskie Miejsca Pamięci w Zimbabwe” mających na celu dbanie o polskie dziedzictwo w Afryce oraz jego popularyzację w Polsce i za granicą, poprzez przeprowadzanie prac porządkowych oraz dokumentację ich stanu, Harcerscy Wolontariusze Fundacji 20 dotarli do czterech Polskich Miejsc Pamięci: trzy polskie nekropolie (Rusape, Marondera, Kadoma) oraz daw. polska szkoła dla dziewcząt i pomnik polskiego Orła w Digglefold. Wielkim sukcesem tegorocznej ekspedycji było dostanie się do Archiwum Narodowego Zimbabwe i digitalizacja prawie jednej trzeciej tamtejszych materiałów archiwalnych dot. funkcjonowania polskich osiedli w daw. Rodezji Południowej i Północnej, życia codziennego polskich uchodźców, a także list zawierających imiona i nazwiska mieszkańców osiedli. To łącznie ponad 1000 zdjęć dokumentów, które obecnie stanowią prawdopodobnie największy zdigitalizowany fragment zbiorów Archiwum, będący w posiadaniu polskiej instytucji. Wyjazd zrealizowano w III kwartale 2024 r., wzięło w nim udział szesnastu wolontariuszy.

Finansowanie: Program Instytutu Polonika „Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą – wolontariat”   

Więcej o projekcie: https://polonika.pl

• Fundacja 20, realizacja w roku 2021, 2022, 2023 i 2024