Hełm Iwana IV Groźnego
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: samlingar.shm.se, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Hełm Iwana IV Groźnego w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie
Hełm Iwana IV Groźnego
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: samlingar.shm.se, Modyfikowane: tak, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Hełm Iwana IV Groźnego w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002464-P/170384

Hełm Iwana IV Groźnego w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie

Identyfikator: POL-002464-P/170384

Hełm Iwana IV Groźnego w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie

Wywiezienie przez wojska szwedzkie hełmu cara Iwana IV Groźnego z warszawskiego arsenału stanowiło niewątpliwie wydarzenie niecodzienne, zwłaszcza, że został on wcześniej zdobyty przez wojska polskie w czasie blokady stolicy Rosji.

W czasie „potopu” rabunki dokonywane przez szwedzką armię były zaplanowane i organizowane centralnie. Wynikało to z kilku powodów, m.in. z chęci zniszczenia ośrodków ideologicznych na ziemiach polskich, wzbogacania szwedzkiej kultury i nauki (księgozbiory i archiwa), ale też wiązało się to z koniecznością spłaty pożyczek zaciągniętych przez Karola X Gustawa u przedstawicieli szwedzkich rodzin magnackich i bogatej szlachty. Mimo podjętych w pierwszych miesiącach panowania działań przez Karola X Gustawa, wpływy do skarbu centralnego nie zwiększyły się na tyle, by sfinansować wojnę. Nie zważając jednak na ewentualne komplikacje, monarcha przekonał Riksdag do wyrażenia zgody na wypowiedzenie wojny, która w dużej części miała wyżywić się sama, np. z poborów nadzwyczajnych podatków (kontrybucji) finansowych i prowiantowych. Łupy wojenne zaś miały pomóc spłacić zaciągnięte pożyczki i wzmocnić samodzielność finansową monarchy.

Jednym z pierwszych celów szwedzkiej armii było opanowanie Warszawy, a więc miasta-rezydencji polskiego króla. Zaledwie kilka dni po wejściu do miasta, wojska szwedzkie rozpoczęły grabieże zarówno pałaców królewskich i magnackich, jak również kościołów czy klasztorów. Wśród obrabowanych miejsc znalazł się także warszawski arsenał, w którym przechowywano różnego typu militaria, m.in. broń, zbroje czy działa, ale też inne cenne przedmioty wśród których znalazły się dwa XVI-wieczne hełmy.

Wszystkie zrabowane w czasie wojny obiekty zostały wzięte przez armię jako łupy, lecz wśród nich należy wyodrębnić podkategorię - łupów wtórnych. Są to przedmioty, które zostały zrabowane przez wojska polskie w czasie wcześniejszej prowadzonych wojen a następnie zostały zrabowane przez armię szwedzką. Przykładem tego typu przedmiotów są np. namioty tureckie zdobyte przez Jana III Sobieskiego a zrabowane w czasie Wielkiej Wojny Północnej (1700–1721) czy wspomniane dwa hełmy przechowywane w arsenale.

Szczególnie interesujący jest zwłaszcza jeden hełm, typu szłon, który należał do cara Iwana IV Groźnego, a trafił do Warszawy zapewne po wkroczeniu polskich chorągwi na Kreml podczas wojny polsko-moskiewskiej. Szłon jest wykonany ze stali i ma nakładane złote zdobienia. Obiekt waży 1180 g, w najwyższym miejscu liczy 380 mm przy szerokości 190 mm. Jego dolny pas został przyozdobiony dekoracją z winorośli, a nad nim występuje kolejny, węższy, z tym samym motywem, lecz z liśćmi w całości wypełnionymi złotem. Dodatkowo drugi pas jest uzupełniony staroruskim tekstem, także w złotym kolorze, „Hełm księcia Iwana Wasiljewicza, syna wielkiego księcia Wasilija Iwanowicza, pana i władcy całej Rosji”, co jest interpretowane, że szłon powstał dla Iwana jeszcze za życia jego ojca, Wasyla III (zm. 1533). Powyżej złota dekoracja oraz zwężające się ku górze pola z łukowatym zakończeniem, spośród których co drugie pole pozostawiono puste, a co drugie wypełnione złotymi liśćmi winorośli. Dzwon hełmu - a więc jego największa część, chroniąca głowę - został zakończony wstęgą, również z motywem pnącza. U góry stożkowaty szpic, zakończony niewielką kulką i ozdobiony winoroślą.

Obiekt jest przechowywany w sztokholmskiej Zbrojowni Królewskiej (Livrustkammaren), gdyż była ona miejscem, do którego trafiały militaria, także te wzięte jako łupy wojenne. W inwentarzu zbiorów z lat 70. XVII w. odnajdujemy wzmiankę, że hełm występował razem z „rzymską tarczą wykonaną z żelaza, obrobioną i pozłacaną” [Een Romersk Skilt medh en Caschet utaf Jern medh silfuer utharbetat och förgylt], lecz wpis ten został anulowany w 1822 r. Fakt ten sugeruje, że w XVII-wiecznej notce doszło do pomyłki.

Szłon należący niegdyś do Iwana IV Groźnego jest eksponowany - razem z drugim hełmem w typie wschodnim - na stałej wystawie poświęconej nowożytnym losów Szwecji i jej stosunków z sąsiednimi krajami.

Czas powstania:

1. poł XVI w.

Bibliografia i archiwalia:

  • Nestor S., „Krigsbyten i Livrustkammaren, w: Krigsbyte / War-booty”, Sztokholm 2008, s. 49-68..
  • Rottermund A., „Polska föremål i svenska samlingar/Polish Items in Swedish Collections, Krigsbyte / War-booty”, Sztokholm 2008, s. 115-136..
  • Armprotes, mekanisk arm, strona internetowa Statens historiska museer, https://samlingar.shm.se/object/6B9554F1-03A8-4107-9C64-3F7B6D9B60E1 [dostęp: 19 XI 2024].

Bibliografia uzupełniająca:

nr inw. LRK 20389

Słowa kluczowe:

Publikacja:

17.12.2024

Ostatnia aktualizacja:

18.12.2024

Opracowanie:

Katarzyna Wagner
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Hełm Iwana IV Groźnego w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie Fotografia przedstawiająca Hełm Iwana IV Groźnego w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie Galeria obiektu +1
Hełm Iwana IV Groźnego
Fotografia przedstawiająca Hełm Iwana IV Groźnego w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie Fotografia przedstawiająca Hełm Iwana IV Groźnego w Zbrojowni Królewskiej w Sztokholmie Galeria obiektu +1
Hełm Iwana IV Groźnego

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz