Zarys historyczny

Miejscowość znajduje się 15 kilometrów na północ od znacznie większego Sambora. Najstarsze wzmianki o Brześcianach pochodzą z XV stulecia. W XVI wieku wieś znajdowała się głównie w rękach Brześciańskich. Źródła odnotowują również księdza Stanisława Orzechowskiego, który był współwłaścicielem majątku na wysokości pierwszej połowy stulecia. Od roku 1619 miejscowość należała do sióstr Brygidek z Sambora, a po kasacie zakonu w roku 1787 dobro wcielono do funduszu religijnego.

Początkowo Brześciany podlegały pod parafię w Wojutyczach. W roku 1920 utworzono w miejscowości ekspozyturę, która do rangi niezależnej fary została podniesiona najpóźniej w roku 1926. Obiekt sakralny powstał, najprawdopodobniej, w roku 1914, jednak musiało upłynąć wiele lat, nim został w pełni ukończony i wyposażony. Dopiero informacje z drugiej połowy lat trzydziestych sugerują finalizację dzieła. Co ciekawe, świątyni udawało się przetrwać we względnie dobrym stanie przez dłuższy czas, ale nie miała ona szczęścia do… dzwonów. Najpierw zostały one zarekwirowane przez wojska austriackie, a kilka dekad później wojska niemieckie zrabowały kolejne.

W czasach dominacji ZSRR Sowieci przekształcili kościół na magazyn kołchozowy. Później, przez wiele lat obiekt znajdował się w stanie ruiny.

W roku 2008 został zaanektowany przez greckokatolicką cerkiew i przekształcony architektonicznie na świątynię w kostiumie charakterystycznym dla kościołów wschodnich.

Architektura

Obiekt położony jest w zachodniej części wsi, niedaleko drogi prowadzącej do Rakowej. Składa się z trójprzęsłowej nawy, flankowanej przez parę prostokątnych kaplic dostawionych do przęsła środkowego oraz krótkiego, węższego i niższego prezbiterium, które skierowano na północny wschód. Część ołtarzowa zamknięta została poligonalnie. Do prezbiterium i północno-wschodniego przęsła nawy przylegała od północnego zachodu zakrystia złożona z dwóch pomieszczeń, na rzucie nieregularnego pięcioboku.

Od frontu znajdował się aneks na planie prostokąta, który mieścił kruchtę z dodatkowym niewielkim pomieszczeniem od południowego zachodu, a w górnej kondygnacji chór muzyczny. Obok tej partii, z aneksu wyrastała wieża na planie kwadratu.

Kościół wymurowano z cegły i otynkowano. Gładkie elewacje zewnętrzne zostały opięte niskimi dwuuskokowymi szkarpami i zwieńczone zredukowanym belkowaniem. Elewacja frontowa części nawowej (niemal w całości przysłonięta przez wieżę) została zwieńczona trójkątnym szczytem, z krzyżem wyrobionym w tynku osi.

Fasada kruchty w dolnej kondygnacji była trójosiowa, a w górnej jednoosiowa. Uwagę zwracało potrójne okno, znajdujące się nad otworem wejściowym oraz napis umieszczony się u szczytu „Królowo Korony Polskiej MÓDL SIĘ ZA NAMI”. Całość wieńczył krzyż.

Dachy nad nawą i kruchtą były dwuspadowe, a nad kaplicami trójspadowe. Prezbiterium nakryto dachem wielospadowym, a boczne części kruchty i zakrystię pulpitowymi. Wieża nakryta była wysokim hełmem namiotowym. Wszystkie górne partie pokryto dachówką.

W środku uwagę zwracały ostrołukowe, nawiązujące do gotyku, kształty. W ten sposób wyprofilowane były arkady pomiędzy przęsłami i arkada tęczy oraz otwory okienne. Centralne przęsło nawy było sklepione gwiaździście, w dwóch pozostałych przęsłach i w kaplicach zastosowano sklepienia krzyżowo-żebrowe, a w części ołtarzowej fragment sklepienia parasolowego. Pomieszczenie chóru muzycznego nakryte było sklepieniem krzyżowym o zaostrzonym przekroju. W kruchcie i zakrystii zastosowano stropy.

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem obiektu należały:

• Drewniany ołtarz główny w stylu romańskim, datowany na 1914-1915 rok, z obrazami Matka Boska Królowa Polski (na ramie napis: „Zacznijcie wargi nasze chwalić Pannę świętą”), Św. Franciszek z Asyżu i rzeźbami Św. Kazimierz i Św. Stanisław Kostka;
• Ołtarz boczny Najświętsze Serca Jezusa, znajdujący się po lewej stronie, najprawdopodobniej w kaplicy;
• Obrazy: 1. Matka Boska Częstochowska datowany na XX wiek. ; 2. Najświętsze Serce Jezusa, datowany na XX wiek; oraz stacje Drogi Krzyżowej (z kaplicy w Wolicy Polskiej), datowane na XIX wiek;
• Rzeźby: 1. Chrystus Zmartwychwstały; 2. Chrystus w grobie; 3. Matka Boska Niepokalana.

Ewa Herniczek w swoim opracowaniu na temat obiektu zauważa, iż kościół w Brześcianach stanowi przykład „budowli niezbyt dużej, ale funkcjonalnej i efektownej”. Autorka wskazuje na charakterystyczne dla końca XIX wieku i początku XX wieku motywy nawiązujące do historii, a przede wszystkim do gotyku. Świadczyć o tym mogą zaostrzone kształty niektórych elementów (zamknięcia okien, arkada tęczowa, arkady pomiędzy nawą a kaplicami) oraz wprowadzenie sklepień żebrowych. Współcześnie świątynia została istotnie przebudowana, w kierunku architektury charakterystycznej dla kościołów wschodnich.

Nazwa: Kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Marii Królowej Polski w Brześcianach

Nazwa funkcjonująca obecnie: Cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia Najświętszej Panny Marii w Brześcianach

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: lwowski, miejscowość: Brześciany

Autor: Nieznany

Data powstania: 1914 r.

Dane techniczne: Obiekt murowany