Zarys historyczny

Trembowla leży nad rzeką Gniezna, która stanowi dopływ Seretu. Jest jedną z najstarszych jednostek administracyjnych regionu. Pierwsze wzmianki o tej miejscowości pochodzą z XI wieku!

Na przestrzeni stuleci miasto przechodziło różne etapy rozwoju. Jednym z momentów świetności, w perspektywie historycznej, były czasy panowania dynastii Jagiellonów. Zaczęło się od nadania miejscowości praw magdeburskich przez Władysława Jagiełłę. Król również ufundował w Trembowli dwa drewniane kościoły. Pierwszy z nich wzniesiono po lewej stronie rzeki. Powstał pod koniec XIV wieku. Drugi (już parafialny i po prawej stronie Gniezny) wzniesiono w latach dwudziestych XV stulecia. Prawobrzeżny obiekt zyskał wezwanie Najświętszej Panny Marii. Źródła historyczne nie podają zbyt wielu informacji o tej świątyni. Usytuowana ona była pod zamkiem i z najprawdopodobniej wykonana z drewna, co w niepewnych czasach powtarzających się najazdów, nie gwarantowało zbyt długiego przetrwania w dobrym stanie.

Parafia, z biegiem lat, obejmowała coraz więcej miejscowości, choć pod koniec XVIII wieku straciła swój centralny obiekt sakralny. Stara, drewniana i prawdopodobnie wielokrotnie remontowana świątynia zwyczajnie nie przetrwała. W roku 1784 nabożeństwa przeniesiono do kościoła karmelickiego. Na powstanie nowego, murowanego kościoła trzeba było poczekać aż do XX wieku!

W roku 1905 rozpoczęto starania o budowę nowego kościoła. Niestety wystąpiły liczne problemy na wielu poziomach, w tym na poziomie projektowym. Ostatecznie w latach dwudziestych rozpoczęto proces, ale należy podkreślić, że uczyniono to z rozmachem oraz w imponującym tempie.

Jak pisze Marcin Biernat w swoim opracowaniu na temat obiektu, przy budowie zastosowano najlepsze dostępne materiały, w tym między innymi różne rodzaje piaskowca, szlachetnego sezonowanego drewna dębowego i jakościową blachę dachową. W roku 1927 wykończono wnętrze, a rok później miała miejsce konsekracja.

W czasach II wojny światowej w Trembowli oraz okolicach wydarzyło się wiele ludzkich dramatów. Niemcy zorganizowali tu getto dla Żydów, z których większość (około 2600 osób) została wymordowana.

Pod koniec światowego konfliktu, w czasach terroru ze strony UPA, Trembowla stanowiła schronienie dla tysięcy okolicznych Polaków. Miasto nie było bezpośrednio atakowane, ale i tak ze strony Ukraińców zginęło dwadzieścia osób. Polska ludność opuściła Trembowlę w roku 1945.

W czasach dominacji ZSRR Sowieci urządzili w kościele magazyn zbożowy, a później dom kultury. W roku 1992 obiekt wrócił w ręce wspólnoty rzymskokatolickiej, zarejestrowanej rok wcześniej. Dziś stanowi jeden z symboli dawnej epoki, a jednocześnie jeden z najbardziej istotnych obiektów sakralnych w regionie.

Warto odnotować, że na terenie miasta istniał również klasztor Dominikanów pw. Św. Mikołaja. Źródła historyczne dzielą się z nami bardzo skąpymi informacjami na ten temat, datując istnienie obiektu na XV-XVI wiek. Został on zniszczony na skutek najazdów tureckich i tatarskich tak poważnie, że nie zdecydowano się na odbudowę.

Na bardzo rozległym terenie trembowelskiej fary istniały (w różnych momentach historii) liczne kaplice, które w większości przypadków zostały przekształcone w kościoły parafialne. Przykładami mogą być obiekty w takich miejscowościach jak Boryczówka, Hleszczawa, Iwanówka, Krowinka, Łoszniów, Ostrowczyk, czy Semenów.

Warto również odnotować, że w okresie międzywojennym w Trembowli działały liczne organizacje katolickie takie jak m.in. : Akcja Katolicka, Katolickie Stowarzyszenia Mężów, Młodzieży Męskiej i Żeńskiej, Bractwo Różańcowe, Stowarzyszenie Różańca Żywego i Trzeci Zakon Św. Franciszka.

Architektura

Obiekt położony jest w centrum miasta. Prezbiterium zwrócone zostało na północny wschód. Na osobnych fundamentach ustawiono część główną, a na osobnych wieże. Fundamenty zastosowano kamienne, wzmocnione żelazobetonowymi stopami. Mury wzniesiono z cegły (wzmocnione żelazobetonem), niektóre elementy konstrukcyjne i dekoracyjne (w tym kolumny międzynawowe) wykonano z kamienia. Do pozostałych części użyto betonu.

Obiekt składa się z trójnawowego, dziewięcioprzęsłowego korpusu w typie bazylikowym. Nawa główna jest szersza od bocznych. Część ołtarzowa (na rzucie kwadratu, zamknięta półkolistą apsydą) jest nieco węższa od niej i wpisana pomiędzy przedłużenia naw bocznych, które mieszczą w sobie zakrystię oraz skarbiec. Te ostatnie części również zamknięte są półkolistymi apsydami.

Od przodu (południowy zachód) przy korpusie znajduje się przepotężny masyw, mieszczący w przyziemiu zwracający uwagę portyk kolumnowy nakryty stropem kasetonowym, flankowany przez dwa przedsionki. Na piętrze znajduje się chór muzyczny z podobnymi przedsionkami po bokach. Bliżej głównej bryły obiektu mieszczą się dwie (dawniej pięciokondygnacyjne, dziś trzykondygnacyjne) wieże na planie kwadratów. Wychodzą one poza obrys korpusu i ukrywają spiralne klatki schodowe. Przed fasadą znajduje się obszerne atrium na rzucie trapezu.

Fasada jest szersza od korpusu, dwukondygnacyjna i zamknięta belkowaniem. Otwory wejścia głównego zostały ujęte w profilowane obramienia. Po bokach znajdują się nisze z rzeźbami Świętego Piotra i Świętego Pawła, datowanymi na rok 1880. Ponad portykiem znajduje się pas pięciu wysokich okien, które po bokach zostały ujęte w pilastry kompozytowe, rozdzielone tożsamymi kolumnami. Z kolei po bokach, w modułach znajdujących się na przedłużeniu naw bocznych, umieszczono niewielkie okna prostokątne zamknięte półkoliście (na dole) i prostokątne na drugiej kondygnacji. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt obecnie flankowany przez rzeźby aniołów ustawione na cokolikach.

Wieże nie są zbyt strzeliste. Ich wysokość wystaje nieznacznie ponad fasadę. Efekt ten został współcześnie pogłębiony m.in. brakiem dachów namiotowych, które kiedyś przykrywały te części. Narożniki wież opięto wąskimi lizenami. W przyziemiu oraz drugiej kondygnacji zastosowano analogiczny do portyku układ okien. Z kolei w kondygnacji trzeciej umieszczono okienka prostokątne, a w piątej triforium z czterema kolumnami. Wieże zamknięto gzymsem.

Jak pisze Marcin Biernat w swoim opracowaniu na temat obiektu, pozostałe elewacje nie posiadają elementów artykulacyjnych oprócz gzymsów koronujących. Elewacja części ołtarzowej została zamknięta niskim trójkątnym szczytem, a elewacje naw bocznych podobnymi półszczytami.

Nawę główną i część ołtarzową przykrywa dach dwuspadowy z dodatkową połacią od frontu. Nad nawami bocznymi zastosowano dachy pulpitowe, nad apsydami połowy dachów stożkowych. Dziś dachy wież są płaskie. Dawniej te partie nakryte były dachami namiotowymi. Wszystkie połacie pokryto blachą.

Nawy rozdzielone zostały kolumnami jońskimi, które wspierają belkowanie obiegające wnętrze nawy głównej i części ołtarzowej. Owe belkowanie tworzy parapet chóru muzycznego, a po drugiej stronie wspiera półkolistą tęczę arkady, którą dodatkowo umacniają przyścienne filary. Korpus główny nakryto stropami kasetonowymi, prezbiterium sklepieniem krzyżowym, apsydę otwartą konchą, a zakrystię i skarbiec sklepieniem krzyżowym. W pozostałych częściach zastosowano stropy. Posadzka jest betonowa.

Okna w obiekcie są głównie prostokątne i zamknięte półkoliście (o różnych rozmiarach). W ścianach bocznych zastosowano szerokie okna prostokątne zamknięte odcinkowo. Pozostałe okna są prostokątne.

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem, otoczeniem i wystrojem obiektu należą bądź należały m.in.:

• Atrium na rzucie trapezu, znajdujące się przed kościołem;
• Brama wejściowa, po bokach ujęta w pilastry, podzielona kolumnami na trzy przeloty;
• Ołtarz główny w formie baldachimu złożonego z czterech marmurowych kolumn jońskich wspierających belkowanie;
• Tablica pamiątkowa kamienna, z napisem: D(EO) O(PTIMO) M(AXIMO) | TEN KOŚCIÓŁ PARAFJALNY | WYSTAWIONY NA CHWAŁĘ BOŻĄ I POŻYTEK DUSZ | W LECIECH 1924—1928 | Konsekrowany w dniu 15 VI 1928 | przez Najprzewielebniejszego Ordynariusza Lwowskiego | Arcybiskupa BOLESŁAWA TWARDOWSKIEGO | wybudowany ofiarą Probostwa trembowelskiego | kosztem połowy jego majętności | Staraniem Proboszcza ks. Eustachego Jełowickiego.

Obecnie obiekt znajduje się w dobrym stanie technicznym, oprócz brakujących lub zmienionych niektórych elementów, takich jak czwarta i piąta kondygnacja wież, kształt okien w fasadzie, brak muru zamykającego atrium. Na miejscu brakuje również oryginalnego wyposażenia, którego los jest nieznany.

Marcin Biernat w swoim opracowaniu na temat obiektu pisze:

„Geneza architektury kościoła trembowelskiego jest złożona zarówno z punktu widzenia historycznego, jak i stylistycznego. Według źródeł [przyp. red] (…) pomysłodawcą „wczesnochrześcijańskiej” formy kościoła był proboszcz trembowelski, który „chcąc zakląć w kamień i zbudować na krańcach Rzeczypospolitej twierdzę i świadka kultury łacińskiej i polskiej na granicach wschodniej barbarii, powziął szczęśliwą myśl sięgnięcia do wzorów starych, klasycznych, rzymskich bazylik, a do sporządzenia planu zaprosił prof. Bohusza-Szyszkę.”

Nazwa: Kościół parafialny pw. ŚŚ. Piotra i Pawła w Trembowli

Nazwa funkcjonująca obecnie: j.w.

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: tarnopolski, miejscowość: Trembowla

Autor: Adolf Szyszko-Bochusz

Data powstania: 1907 r. /Konsekracja 1907 r.

Dane techniczne: Obiekt murowany z cegły i żelbetu oraz z różnych rodzajów wyselekcjonowanego piaskowca