W tekście wspomniany jest Hłusk, leżący w pow. bobrujskim. Przypomniana jest historia tego osiedla, a także kwestia J. K. A. Połubińskiego, który sprowadził do Hłuska bernardynów i ufundował tamże klasztor. Opisany jest także miejscowy kościół, początkowo drewniany, zastąpiony murowanym w XVIII w. (Źródło: „Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany” Warszawa 1920, nr 2, s. 9-10, za: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Kościół w Hłusku

Położony w pow. bobrujskim, ziemi mińskiej, Hłusk należy do najstarszych osad na kresach. Zanim Polska nasza zatknęła w W. Ks. Litewskim godło męki Chrystusowej, Hłusk był główną ostoją pogaństwa, której zniszczyć nie zdołały usiłowania kleru Kościoła wschodniego, skoncentrowanego wtedy głównie na Polesiu mińskim, w Parowie.
Nie pomagały przekładania popów, nie skutkowały i walki orężne, Hłusk i okolica trwały w swym pogaństwie i dopiero w końcu XIV wieku rozproszyły się nieco ciemności ponure, gdy unia z Polską zapewniła W. Ks. Litewskiemu nie tylko obronę od hord krzyżackich, lecz i promienie wiary św. i w ogóle kultury.

O wielkim zaniedbaniu kultury w wieku XIV przed przyjęciem chrztu pojęcie daje Jakób Caro, historyk niemiecki, w swym dziele: „Geschichte Polens”. W tomie II, na str. 20–21 pisze: „Litwini, a zwłaszcza ludność poleska, od Turowa aż poza Hłusk i dalej, nie są zgoła obeznani z rolnictwem. Żywią się nędznie z polowania i rybołówstwa. Cały kraj pogrążony w ciemnościach nieprzejrzanych. W ciągu miesięcy 10-ciu lód tam nie tajał. Lato trwało zaledwie dwa miesiące. Żadne zboże nie dojrzewało; kłosy, o ile czasem siano owies, suszono przy ogniu. Ludność cała mieszkała w szałasach z drzewa i gałęzi. Najzamożniejsi nie stanowili wyjątku. Tryb życia koczowniczy”. (Rozdział: „Litwa przed chrztem”).

Położony wśród bezmiernych lasów, jezior i bagnisk, Hłusk pono najdłużej opierał się promieniom światła cywilizacji i wiary chrześcijańskiej. Niewiele, snąć, się zmieniło w Hłusku i jego okolicy, jak i na całej pono Litwie, nawet w wieku XVI, skoro Zygmunt August, królewicz, pisał w roku 1547 do ks. Samuela Maciejowskiego, biskupa krakowskiego: „Świeże są jeszcze bardzo na tej naszej Litwie powiewy wiary chrześcijańskiej poza Wilnem, a szczególnie na Polesiu, gdzie lud, zgoła jeszcze nie ochrzczony, nie odstąpił od pogaństwa. W okolicach Hłuska ludność tak ciemna, że oddaje cześć boską gajom, dębom, lipom, ruczajom, głazom i wężom, i składa im szczodre ofiary”. Rękopis królewicza – dodajmy – przechowuje pieczołowicie Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (tom KS, 32). Na szerszą widownię dziejową Hłusk występuje dopiero w w. XVII, gdy obszerne dobra hłuskie zostały nadane przez Jana Kazimierza Aleksandrowi Połubińskiemu, wojewodzie parnawskiemu, później marszałkowi W. Ks. Litewskiego, za zadaną w roku 1656 Szwedom srogą porażkę.

Podniósł P. wysoko wartość Hłuska, a dla utrwalenia zasad wiary sprowadził bernardynów i ufundował klasztor (1662 r.). Słynęli zakonnicy hłuscy ze swych szkół i przytułków dla chorych i ubogich. Przetrwał klasztor w Hłusku do r. 1832, tj. do chwili ogólnej kasaty zakonów katolickich na kresach. Jako wiano jednej z Połubińskich, przeszły dobra hłuskie w wieku XVIII w posiadanie Radziwiłłów. Kościół miejscowy, początkowo drewniany, fundacji marsz. Połubińskiego, został w wieku XVIII zastąpiony świątynią murowaną i niezmiernie bogato wyposażony. Poza olbrzymimi obszarami ziemi, nadanej przez Połubińskich i Radziwiłłów, posiadał przedziwne, arcykosztowne sprzęty kościelne: monstrancje, pateny, kielichy itd., szczerozłote, suto wysadzane brylantami, szmaragdami i rubinami.

Te kosztowności były w dobie naszej niewoli często przedmiotem pożądliwości różnych ichmościów wpływowych.
W r. 1878 złupił kościół hłuski doszczętnie osławiony „kanonik” Sęczykowski, renegat - rusyfikator, persona więc grata u rządu. Uszłoby może to świętokradztwo na sucho panu „kanonikowi”, gdyby nie współzawodnictwo z gubernatorem mińskim, który również czyhał na przepiękne kosztowności kościoła w Hłusku. Nie mogąc ich zdobyć inaczej, gubernator postanowił kościół zabrać i oddać go popom, i przerobić na cerkiew schizmatycką. W trakcie tych innowacji zamierzał się załatwić z naczyniami kościelnymi.

Naraz się dowiaduje, że „kanonik”, jego protegowany, zdołał już zeskamotować wszystko złoto i brylanty hłuskie, ba, nawet spieniężyć je Żydom. Zemścił się za to na księdzu świętokradcy i wyjednał w Petersburgu rozkaz zamknięcia go, za ograbienie kościoła, na dwa lata w klasztorze franciszkanów w Grodnie. Rzecz jednak ciekawa, że p. gubernator wyzbył się odtąd całkiem zamiaru wydarcia ludności katolickiej kościoła hłuskiego. Okradziony przez Sęczykowskiego, kościół ten nie figurował już odtąd na liście katolickich domów Bożych, przeznaczonych na zagładę. Nie wart już był zachodu i troski.