W tekście opisane są Komaje, osada w gubernii wileńskiej i powiecie święciańskim. W szczególności wyróżniony jest kościół ufundowany przez Jana Rudominę. Komaje od 1716 r. należały do Krzysztofa Salistrowskiego. Dalej następuje opis fizyczny kościoła poświęconego przez Adama Stanisława Krasińskiego, biskupa diecezji wileńskiej (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1878, Seria 3, T:6, s. 212, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Komaje,
w guberni wileńskiej, powiecie święciańskim.

Kościół w Komajach, którego widok zdjęty z natury podajemy, fundowany był w r. 1606 przez Jana Kudominę, wojskiego bracławskiego. Dzieje tego kościoła mało są znane, dokumenty bowiem, odnoszące się do jego historii, albo się popaliły, lub w burzach wojennych zaginęły. Tradycja mówi, że Jan Rudomina wzniósł go na fundamentach ariańskiego kościoła. To pewne, że dobra Komaje nabyte zostały od kniazia Aleksandra Brońskiego i że kościół tam wystawił ów właśnie Jan Rudomina. Po Rudominach Komaje przeszły r. 1716 w ręce Krzysztofa Sulistrowskiego, chorążego oszmiańskiego, marszałka konfederacji w. ks. litewskiego, po którym w piątym pokoleniu dostały się w dom Cechowiczów z posagiem Celiny, najstarszej córki Edmunda Sulistrowskiego. 

Przymurowanie kaplicy przez Ludwikę z Sulistrowskich Wojninę, po prawej stronie od wejścia, nadało temu kościołowi kształt niezwyczajny; są to niby dwie świątynie z sobą zlepione. Wewnątrz kościół jest ubogi i nic takiego nie zawiera, co by było godnym szczególnej uwagi. Pod kaplicą mieści się sklep obszerny, gdzie kiedyś był ołtarz, przy którym odbywały się nabożeństwa za dusze osób tam spoczywających. W r. 1861 kościół komajski konsekrowany był przez biskupa diecezji wileńskiej Adama Stanisława Krasińskiego; parafian liczy 7 000. Stoi on wśród obszernego rynku tak zwanego miasteczka, które z kilkudziesięciu ubogich chałup się składa, w miejscu wyniosłym, dość pustym i zbyt mało drzewami przyozdobionym. 

Niedaleko probostwa widać dwór z jego zabudowaniami, w którym przed dawnymi laty zamieszkiwali Rudominowie. Prócz probostwa z ogrodem, znajduje się w Komajach tuż przy kościele szpital, w którym kilku starców niedołężnych się mieści. Dawniej zostawał on pod opieką proboszcza, składkami i ofiarami parafian zasilany; dziś zależy od gminy. Bożnicę żydowską utrzymuje tamtejsza ludność starozakonna, w każdem takim miasteczku nieodmiennie się gnieżdżąca. Kiermaszów bywa tu do roku aż siedem, a gwarliwą ich ludność stanowi głównie włość okoliczna, mówiąca po rusińsku lub czysto po litewsku. Starowiercy, w dość znacznej liczbie osiedli, mówią po rosyjsku. Wreszcie wśród tłumu przesuwają się zabiegliwi Żydzi, krzycząc po swojemu; inteligentniejsza zaś część ludności przeważnie mówi po polsku. 

Z odleglejszych stron cesarstwa bardzo tu mało osób przybywa. Obok domu kancelarii włościańskiej stoi szkółka dla młodzieży miejskiej, gdzie w ciągu zimy ze czterdziestu chłopców się uczy. Oby wynieśli stamtąd chęć i zdolność do czynów, służących ku chwale Bożej i pożytkowi ludzkiemu!